رازیانه
رازیانه، میوههای خشک شدۀ گیاه Foenicelum vulgare miller از خانوادۀ Apiaceae است که حداقل واجد 4 درصد اسانس (حجم / وزن) میباشد.
نامهای گیاه: (1)
لاتین: Foeniculum vulgare miller subsp vulgare
فارسی: رازیانه، بادیان، بادیان سبز، راجومه، رزنه
عربی: رازیانج، شهره، شمار، بسباس، بارهلیا، برهلیا
انگلیسی: Fennel
آلمانی: Fenchel, Frauenfenchel, Fenekel, Echter Fenchel, Susser Fenchel
فرانسه: Fenouil, Aneth doux
ریخت شناسی: گیاهی علفی، معطر، چندساله که ارتفاع آن به 5/1 متر میرسد. دارای برگهای سبز تیره پرزدار، یا پهنک منقسم به قطعات نازک و نخی شکل، گلهای زرد رنگ مجتمع به صورت چتر مرکب با دانههای شیاردار و تخم مرغی شکل میباشد (3و2).
اندام داروئی: میوههای خشک و رسیدۀ رازیانه که بخش داروئی گیاه محسوب میشود و از دو فندقه به هم پیوسته تشکیل مییابد (2و4).
زمان جمعآوری: میوهها را قبل از رسیدن کامل هنگامی که به حد کافی سفت شد و به رنگ خاکستری مایل به سبز درآمدهاند، برداشت مینمایند.
به این منظور قسمتهای هوائی گیاه را قبل از افتادن میوهها درو نموده و آنها را در مکان مناسبی به دور از نور مستقیم آفتاب خشک و سپس دانهها را از سایر قسمتها جدا میکنند (5).
دامنۀ انتشار: رازیانه، بومی مناطق مدیترانهای است و در فرانسه، اسپانیا، پرتقال و شمال آفریقا به حالت خودرو رشد مینماید. در ایران این گونه از شمال (گرگان ـ دره هزار)، آذربایجان (تبریز)، کردستان، کرمان (ده بکری) و خراسان جمعآوری گردیده است (3و6).
مواد متشکله: آندوسپرم میوههای رازیانه حاوی قندها، پروتئینها، 12 تا 18 درصد چربی و حدود 1 تا 6 درصد اسانس میباشد. مقدار و ترکیب شیمیائی اسانس رازیانه بر حسب واریته گیاه و منشأ آن کاملاً متغیر است. همچنین تفاوت عمدهای میان اسانس حاصل از میوهها و اسانس حاصل از گیاه تام وجود دارد. حدود 60ـ50 درصد اسانس رازیانه تلخ را آنتول و 20ـ10 درصد اسانس را فنچون تشکیل میدهد. مقدار و نوع ترکیبات موجود در اسانس رازیانه شیرین اندکی متفاوت بوده و بیشتر از 85 درصد آن را آنتول و 10 درصد متیل کاویکول و بین 10ـ1 درصد فنچون میباشد (7و5).
موارد استعمال: از رازیانه به صورت خوراکی در درمان نفخ، سوء هاضمه و اسپاسم عضلات، همچنین به عنوان خلطآور و افزایندۀ شیر استفاده میگردد. به صورت موضعی نیز بعنوان ضد میکروب (از جمله در درمان التهاب لثه) استفاده شده است. ریشه رازیانه اثر مدر قوی دارد، اوره و اسید اوریک را دفع میکند. بعلاوه اشتهاآور و قاعدهآور است. برگ رازیانه و کلیۀ قسمتهای گیاه اگر به مقدار زیاد مصرف شود، اثر قاعدهآور ظاهر میکند. میوۀ رازیانه اثر نیرو دهنده، مقوی معده، اشتهاآور، آرام کننده، قاعدهآور، زیاد کنندۀ ترشحات شیر و بادشکن دارد. در استعمال خارجی جوشاندههای آن به صورت غرغره اثرات خوب در رفع درد گلو و گرفتگی صدا ظاهر میکند. اعراب، آب مقطر رازیانه را از داروهای مؤثر قوه باه میدانند. در دامپزشکی از میوۀ رازیانه در مصارف داخلی و استعمال خارجی استفاده بعمل میآورند و در فرمول گردهای اشتهاآور هضم کننده و زیاد کنندۀ شیر وارد میگردد. باقیماندۀ تقطیر یعنی تفالهای که بجا میماند پس از خشک شدن غذای مناسبی برای حیوانات میباشد. زیرا دارای 22ـ14 درصد مواد پروتیدی و 20ـ12 درصد مواد چرب است.
موارد استعمال در پزشکی گذشته: در طب گذشته رازیانه به عنوان ضد نفخ، مدر، دفعکننده سنگهای مجاری ادراری و افزایندۀ شیر مورد استفاده قرار گرفته است. در قرن پنجم برای آن اثر مسکن سرفه قائل بودند. رازیانه دارای شهرت باستانی برای تقویت دید چشم است و به صورت موضعی برای درمان ورم ملتحمه و التهاب پلکها مورد استفاده قرار گرفته است.
آثار فارماکولوژیکی: میوههای رازیانه دارای نوعی اثر استروژنیک بوده و سبب افزایش وزن و چاقی میشود (. میوه و اسانس رازیانه به دلیل دارا بودن آنتول موجب کاهش یا توقف اسپاسمهای دستگاه گوارش و تشدید ترشح شیرابههای گوارشی و در نتیجه بالا رفتن کیفیت هضم میگردد. مجموعۀ این اعمال سبب رفع سوء هاضمه و به تبع آن برخی بیخوابیها که در اثر اختلالات فیزیکی دستگاه گوارش حادث شدهاند درمان مییابند (. بررسیهای دقیقتر نشان دادهاند که اثر آنتیاسپامودیک اسانس رازیانه از طریق مهار انقباضات ناشی از استیل کولین و هیستامین صورت میگیرد (9). عصارههای بدست آمده از برگهای رازیانه قادر است فشار خون سرخرگی را بدون آنکه بر تعداد ضربانات قلب یا تنفس تأثیر داشته به طرز چشمگیری کاهش دهد. بررسی فعالیت ضد میکروبی آن در برابر S.aureus و جنس سالمونلا و E. coli و P.aeruginosa نشان میدهد که اسانس گیاه رازیانه فقط در مقابل E. coli مؤثر است (11). آنتول موجود در رازیانه فعالیت مژهای را در برونش تحریک میکند. آنتول به سرعت از طریق دستگاه گوارش جذب میشود و مقداری از آن از طریق ادرار و بخشی از آن از طریق تنفس دفع میگردد. رازیانه اسفنکترها را شل و اسپاسم دستگاه گوارش را کاهش میدهد. این گیاه در دستگاه گوارش بعنوان یک خلط آور عمل میکند و فعالیت موکوسیلیاری اپیتلیوم مژکهای تنفسی را افزایش میدهد. رازیانه فعالیت استروژنی دارد و جریان شیر را زیاد میکند.
رازیانه، میوههای خشک شدۀ گیاه Foenicelum vulgare miller از خانوادۀ Apiaceae است که حداقل واجد 4 درصد اسانس (حجم / وزن) میباشد.
نامهای گیاه: (1)
لاتین: Foeniculum vulgare miller subsp vulgare
فارسی: رازیانه، بادیان، بادیان سبز، راجومه، رزنه
عربی: رازیانج، شهره، شمار، بسباس، بارهلیا، برهلیا
انگلیسی: Fennel
آلمانی: Fenchel, Frauenfenchel, Fenekel, Echter Fenchel, Susser Fenchel
فرانسه: Fenouil, Aneth doux
ریخت شناسی: گیاهی علفی، معطر، چندساله که ارتفاع آن به 5/1 متر میرسد. دارای برگهای سبز تیره پرزدار، یا پهنک منقسم به قطعات نازک و نخی شکل، گلهای زرد رنگ مجتمع به صورت چتر مرکب با دانههای شیاردار و تخم مرغی شکل میباشد (3و2).
اندام داروئی: میوههای خشک و رسیدۀ رازیانه که بخش داروئی گیاه محسوب میشود و از دو فندقه به هم پیوسته تشکیل مییابد (2و4).
زمان جمعآوری: میوهها را قبل از رسیدن کامل هنگامی که به حد کافی سفت شد و به رنگ خاکستری مایل به سبز درآمدهاند، برداشت مینمایند.
به این منظور قسمتهای هوائی گیاه را قبل از افتادن میوهها درو نموده و آنها را در مکان مناسبی به دور از نور مستقیم آفتاب خشک و سپس دانهها را از سایر قسمتها جدا میکنند (5).
دامنۀ انتشار: رازیانه، بومی مناطق مدیترانهای است و در فرانسه، اسپانیا، پرتقال و شمال آفریقا به حالت خودرو رشد مینماید. در ایران این گونه از شمال (گرگان ـ دره هزار)، آذربایجان (تبریز)، کردستان، کرمان (ده بکری) و خراسان جمعآوری گردیده است (3و6).
مواد متشکله: آندوسپرم میوههای رازیانه حاوی قندها، پروتئینها، 12 تا 18 درصد چربی و حدود 1 تا 6 درصد اسانس میباشد. مقدار و ترکیب شیمیائی اسانس رازیانه بر حسب واریته گیاه و منشأ آن کاملاً متغیر است. همچنین تفاوت عمدهای میان اسانس حاصل از میوهها و اسانس حاصل از گیاه تام وجود دارد. حدود 60ـ50 درصد اسانس رازیانه تلخ را آنتول و 20ـ10 درصد اسانس را فنچون تشکیل میدهد. مقدار و نوع ترکیبات موجود در اسانس رازیانه شیرین اندکی متفاوت بوده و بیشتر از 85 درصد آن را آنتول و 10 درصد متیل کاویکول و بین 10ـ1 درصد فنچون میباشد (7و5).
موارد استعمال: از رازیانه به صورت خوراکی در درمان نفخ، سوء هاضمه و اسپاسم عضلات، همچنین به عنوان خلطآور و افزایندۀ شیر استفاده میگردد. به صورت موضعی نیز بعنوان ضد میکروب (از جمله در درمان التهاب لثه) استفاده شده است. ریشه رازیانه اثر مدر قوی دارد، اوره و اسید اوریک را دفع میکند. بعلاوه اشتهاآور و قاعدهآور است. برگ رازیانه و کلیۀ قسمتهای گیاه اگر به مقدار زیاد مصرف شود، اثر قاعدهآور ظاهر میکند. میوۀ رازیانه اثر نیرو دهنده، مقوی معده، اشتهاآور، آرام کننده، قاعدهآور، زیاد کنندۀ ترشحات شیر و بادشکن دارد. در استعمال خارجی جوشاندههای آن به صورت غرغره اثرات خوب در رفع درد گلو و گرفتگی صدا ظاهر میکند. اعراب، آب مقطر رازیانه را از داروهای مؤثر قوه باه میدانند. در دامپزشکی از میوۀ رازیانه در مصارف داخلی و استعمال خارجی استفاده بعمل میآورند و در فرمول گردهای اشتهاآور هضم کننده و زیاد کنندۀ شیر وارد میگردد. باقیماندۀ تقطیر یعنی تفالهای که بجا میماند پس از خشک شدن غذای مناسبی برای حیوانات میباشد. زیرا دارای 22ـ14 درصد مواد پروتیدی و 20ـ12 درصد مواد چرب است.
موارد استعمال در پزشکی گذشته: در طب گذشته رازیانه به عنوان ضد نفخ، مدر، دفعکننده سنگهای مجاری ادراری و افزایندۀ شیر مورد استفاده قرار گرفته است. در قرن پنجم برای آن اثر مسکن سرفه قائل بودند. رازیانه دارای شهرت باستانی برای تقویت دید چشم است و به صورت موضعی برای درمان ورم ملتحمه و التهاب پلکها مورد استفاده قرار گرفته است.
آثار فارماکولوژیکی: میوههای رازیانه دارای نوعی اثر استروژنیک بوده و سبب افزایش وزن و چاقی میشود (. میوه و اسانس رازیانه به دلیل دارا بودن آنتول موجب کاهش یا توقف اسپاسمهای دستگاه گوارش و تشدید ترشح شیرابههای گوارشی و در نتیجه بالا رفتن کیفیت هضم میگردد. مجموعۀ این اعمال سبب رفع سوء هاضمه و به تبع آن برخی بیخوابیها که در اثر اختلالات فیزیکی دستگاه گوارش حادث شدهاند درمان مییابند (. بررسیهای دقیقتر نشان دادهاند که اثر آنتیاسپامودیک اسانس رازیانه از طریق مهار انقباضات ناشی از استیل کولین و هیستامین صورت میگیرد (9). عصارههای بدست آمده از برگهای رازیانه قادر است فشار خون سرخرگی را بدون آنکه بر تعداد ضربانات قلب یا تنفس تأثیر داشته به طرز چشمگیری کاهش دهد. بررسی فعالیت ضد میکروبی آن در برابر S.aureus و جنس سالمونلا و E. coli و P.aeruginosa نشان میدهد که اسانس گیاه رازیانه فقط در مقابل E. coli مؤثر است (11). آنتول موجود در رازیانه فعالیت مژهای را در برونش تحریک میکند. آنتول به سرعت از طریق دستگاه گوارش جذب میشود و مقداری از آن از طریق ادرار و بخشی از آن از طریق تنفس دفع میگردد. رازیانه اسفنکترها را شل و اسپاسم دستگاه گوارش را کاهش میدهد. این گیاه در دستگاه گوارش بعنوان یک خلط آور عمل میکند و فعالیت موکوسیلیاری اپیتلیوم مژکهای تنفسی را افزایش میدهد. رازیانه فعالیت استروژنی دارد و جریان شیر را زیاد میکند.