بیماری جنون گاوی ( BOVINE SPONGIFORM ENCEPHALOPATHY)=B.S.E
مقدمه :
بیماری جنون گاوی یک بیماری کشنده و دژنراتیو عصبی مغزی قابل انتقال گاوی می باشد . که در آن هیچگونه پاسخ ایمنی شناخته نشده است .
این بیماری یک هفته تا چند ماه بعد از بروز بالینی باعث مرگ دام می شود . میانگین زمانی دوره کمون بیماری 4 تا 5 سال می باشد .
اتیولوژی (عامل ) :
درباره ماهیت ساختمانی عوامل غیر متعارف و من جمله عامل BSE عقاید متفاوتی وجود دارد ساده ترین نظریه به وسیله روبرت کوخ در برلین اعلام گردیده که آن را یک ویروس بسیار کوچک رشته ای (Thiny Filamentous Virus ) در نظر گرفته است . تئوریهای جدید ، که سالها مورد بحث شدید بوده ، عامل بیماری را یک ذره ((پروتئین سر کش )) خاصی شناخته که بدون دارا بودن اسید نوکلئیک قادر به تکثیر می باشد . استاد پروزنیر از دانشگاه کالیفرنیا طرفدار این نظریه بوده و عامل پروتئینی بیماری را پریون نامیده است . واین نظریه مورد قبول اکثر دانشمندان واقع شده است .
علائم کلینیکی بیماری :
- دردام : دوره کمون 4 تا 5 سال در نظر گرفته شده است . گاوهای آلوده در طی چند سال هیچگونه علائمی از بیماری نمی دهند . به دنبال تظاهر نشانی های ناگهانی بیماری ، سیر بیماری بسیار سریع است . حیوانات بیمار عصبانی و تحرک پذیر بوده ، اولین تظاهرات با حرکات غیر طبیعی و ناهماهنگی در راه رفتن و تلوتلو خوردن شروع شده و بعداً بی اشتها یی و ازدیاد حساسیت ایجاد می گردد . معمولاً نشانیها در ارتباط با حرکات غیر عادی در شیر دوشی مورد توجه قرار می گیرند . در مراحل بعدی ممکن است حیوان حالت کاملاً تهاجمی داشته باشد . سیر کلینیکی بیماری از چند هفته تا چند ماه متغیر بوده ، لیکن معمولاً بسیار سریع پیش رفته و به مرگ حتمی منجر می گردد .
- انسان : علائم بالینی ناشی از پریون در انسان به سه مرحله تقسیم شده است .
- در مرحله اول افسردگی ، فراموشی ، اشکال در تکلم ، اشکال در تشخیص موقعیت زمانی و مکانی ، گم کردن مسیر منزل یا محل کار و تغییر حالت ها حادث می گردد .
در مرحله دوم : افسردگی شدید ، لکنت زبان ، تشنج ، سر گیجه های شدید ، از دست دادن حافظه ، عدم کنترل دستها در انجام کار و ترس متناوب ایجاد شود .
در مرحله سوم : جنون و دیوانگی بروز نموده ، حافظه بکلی محو شده و فلجی کامل ایجاد شده و در حالت پیشرفته بیماری مرگ زا می رسد .
روش انتقال عامل بیماری جنون گاوی
عامل بیماری بصورت محیطی و تماس مستقیم قابل انتقال نمی باشد تنها راه اتنقال اثبات شده از طریق بافت های آلوده از جمله پودر گوشت و پودر استخوان می باشد ، شواهدی دال بر انتقال عمودی عامل بیماری از طریق جفت برای گوساله های متولد شده در دامهای آلوده وجود دارد ولی تاکنون مکانیسم بیولوؤیکی آن هنوز مشخص نشده است . بافتهای سیستم اعصاب مرکزی مغز ، نغاع ، تیموس و شبکیه ی چشم عمده بافتهایی هستند که قابلیت عفونت زائی دارند .
بر اساس نظریهْ کمیته علمی دامپزشکان اتحادیه اروپا سه عامل اساسی وجود دارند که خطر انتقال عامل BSE را تحت اثر قرار می دهند که عبارتند از :
- تیتر آلوده کننده بافتهایی که وارد چرخه های تولید می شوند .
- پارامترهای اعمال شده برای تولید
- نوع محصول ( غذای انسانی ، غذای دامی ، مواد آرایشی ، محصولات پزشکی )
از سال 1996 دانشمندان انگليسي با اطمينان اعلام كردند كه بيماري جنون گاوي قابل انتقال به انسان است. اين خبر به حدي تكان دهنده بود كه مردم كشورهاي اروپايي از خريد گوشت پرهيز مي كردند
بيماري هاي قابل انتقال بين انسان و جانوران ديگر مبحثي است كه هميشه دانشمندان را به خود مشغول نگه داشته است. در اين بين شايد به جرات بتوان گفت كه گاوها پرتوليدترين و پرفايده ترين حيوانات براي انسان ها هستند. چند سالي است كه تب جنون گاوي مردم را درگيرخود كرده و حتي در بعضي مواقع آنها را ترسانده. برنامه هاي يك ميليارد دلاري اتحاديه اروپا براي ممنوع كردن صادرات گاو از كشورهاي آلوده و ضررهاي اقتصادي فراوان به كشورهايي نظير انگلستان باعث شد تا متخصصان دامپزشكي و پزشكي با يكديگر همكاري كنند، به طوري كه مي توان ديگر براي هر دو گروه تنها شاهد پيدا كردن راه حل هاي علمي براي جلوگيري از شيوع فراوان اين بيماري بود. شايد بتوان گفت بعد از تب برفكي معروفي كه در اروپا شيوع پيدا كرد، اين بيماري باعث اختلال در توليد اصلي ترين ماده غذايي بشر (گوشت) در جهان و بخصوص اروپا بود.
در اين هفته با ارائه آخرين مقالات و اخبار درباره جنون گاوي و خود بيماري، حرف دكتر راجر بلووي – متخصص بيماري هاي داخلي دام هاي بزرگ- را نشان خواهيم داد كه اين بيماري يك بيماري قابل انتقال به انسان و بسيار كشنده است، بيماري كه توان بهم ريختن حيات وحش را نيز دارد.
جنون گاوي يا ضايعات اسفنجي شكل مغز گاوها، بيماري است كه سالها دانشمندان را درگير خود كرده. در ابتدا كه اين بيماري اوايل دهه 90 در اروپا شيوع گسترده اي پيدا كرد، تنها به بيماري گاوهاي صنعتي و گاهي بومي ربط داده مي شد، ولي بعد از اتفاق نظر دانشمندان در مورد اينكه اين بيماري مي تواند عاملي براي ايجاد بيماري كراتزفلد- جاكوب (Creutzfeldt- Jakob) در انسان باشد، آنگاه همه دست به كار شدند تا بتوانند به سرعت جلو اين بيماري را بگيرند. اكنون انسان ها و گاوها به عنوان اعضايي معروف از دنياي حيات وحش بشدت درگير بيماري بودند كه آنها را به مرز جنون مي كشاند. در 13 ژوئن، آمريكا به عنوان كشوري پاك از اين بيماري، گزارشي ارائه داد كه نشان مي داد دومين گاو مبتلا به اين بيماري پيدا شده است. اگرچه گوشت گاوهاي آلوده در زنجير غذايي وارد نشده و تنها نمونه پيدا شده در آمريكا نيز از بين رفته است، ولي چگونه با توجه به مراقبت هاي شديد بهداشتي اين گاو، آلوده به دنيا آمده است.
اولين و تنهاترين گاو آلوده آمريكا، گاوي بود كه در سال 2003 از كانادا وارد شده بود. در سال 2004 دولت دستور به انجام آزمايش هايي داد كه نشان دهند اين بيماري در گاوهاي مشكوك وجود دارد يا نه. از آن زمان 375 هزار گاو مشكوك در آمريكا آزمايش شده اند كه هيچ كدام آلوده نبوده اند و اين در حالي است كه در كانادا تنها با آزمايش 30 هزار گاو آلوده، 3 نمونه داراي بيماري پيدا شده اند، ولي با تمام اين اوصاف، ماركوس دوهر از دانشگاه برن و عضو موسسه مراقبتي جنون گاوي سوئيس اعتقاد دارد كه آمريكاي شمالي آزمايش هاي كاملي انجام نداده است و هنوز گاوهاي آلوده اي نيز وجود دارند كه آنها قادر به پيدا كردن آنها نيستند.
جنون گاوي بيماري كشنده و مهلكي است كه از سال 1996 دانشمندان انگليسي با اطمينان اعلام كردند كه قابل انتقال به انسان است. اين خبر به حدي تكان دهنده بود كه مردم از خريد گوشت پرهيز مي كردند.
اتحاديه اروپا و بسياري از كشورهاي ديگر گوشت گاو انگلستان را ممنوع كردند و اين ضربه بزرگي به اين كشور وارد كرد.
گروه هاي آسيب شناسي دامپزشكي سريعا متوجه شدند كه با توجه به ضايعات اسفنجي شكل در مغز گاوها، بيماري، يك بيماري عصبي پيش رونده است كه به مرور زمان حيوان را از پاي درمي آورد. در زير ميكروسكوپ مغز اين گاوها، داراي حفره هاي ريزي بوده كه به شكل يك اسفنج ديده مي شد. اين ضايعات باعث مي شد كه گاوهاي مبتلا از خود رفتارهاي عجيب و غيرطبيعي نشان دهند كه باعث شد در بين مردم به اين بيماري، جنون گاوي گويند. اولين مورد در سال 1986 در انگلستان تشخيص داده شد. اين بيماري يك بيماري اسفناك است كه مي تواند از موجودي به موجود ديگر انتقال پيدا كند. بسياري از مصرف كنندگان براي ساليان طولاني فكر مي كردند كه اين بيماري قابل انتقال از گوشت نيست. متاسفانه به غير از گاوها 16 تا 18 گونه از جانوران ديگرنيز در حيات وحش استعداد ابتلا به اين بيماري را دارند. اين جانوران با خوردن گوشت گاوهاي آلوده، بيماري شبيه جنون گاوي مي گيرند.
بيشتر دانشمندان اعتقاد دارند كه جنون گاوي در انگلستان توسط پودرهاي پروتئين داري كه از گوسفندان آلوده به بيماري اسكرپي (Scrapie) كه بيماري شبيه جنون گاوي است، به وجود آمده است. در كنار گونه هاي جانوري ديگر، انسان ها نيز مستعد به اين بيماري هستند. اين بيماري كه به نام كراتزفلد- جاكوب ناميده مي شود، به عنوان نوعي از بيماري هاي فراموشي (آلزايمر) شناخته مي شود. در گينه نو، قبيله هاي آدمخواري وجود دارند كه بيماري شبيه اين بيماري را مي گيرند. دليل آن نيز خوردن مغز جسدهاست كه باعث علائم اسفنجي شكل در مغز آنها مي شود و بيماري را به وجود مي آورد. به هر حال تعداد و آمار بيماري كراتزفلد-جاكوب باعث شد تا كميته هاي دامپزشكي بشدت نگران شوند.
اين بيماري در انسان هاي جوان به صورت ضايعات اسفنجي شكل مغز، خود را نشان مي دهد و تمام اينها باعث شد تا دانشمندان انگليسي جنون گاوي را عاملي براي ايجاد نوعي جديد از بيماري كراتزفلد – جاكوب بدانند. طبق يك گزارش علمي هزاران فرد مبتلا به اين نوع جديد بيماري با عامل جنون گاوي وجود دارند و اين تنها مختص به انگلستان نيست، به طوري كه گزارش هاي زيادي از فرانسه و ايتاليا نيز وجود دارد. حتي عده اي از دانشمندان اعتقاد دارند كه بيماري فراموشي يا آلزايمر در بعضي مواقع منشا آن بيماري هاي اسفنجي شكل حاصل از گوشت حيوانات آلوده است. تنها راه حل براي دانشمندان شناسايي عامل اين بيماري مشترك مابين انسان ها و جانوران بود.
بسياري از جانوران توليدي با باكتري يا ويروس ها آلوده اند كه محصولات آنها با شست و شو، يخ زدن يا پخته شدن، پاك و عاري از ميكروب مي شود، ولي عامل بيماري جنون گاوي عامل عفوني به نام پريون است كه عاملي غير معمول محسوب مي شود. اين عامل – پريون – تقريبا نوعي پروتئين محسوب مي شود كه بسيار شبيه ساختمان پروتئين هاي طبيعي در مغز انسان ها و ديگر حيوانات است. اين پريون ها با اتصال به پروتئين هاي مغز، آنها را تحريك مي كنند تا مثل پريون ها تغيير شكل و عمل داده و باعث تغييرات عمده اي در كاركرد مغز شوند كه در انتها به مرگ بيمار مي انجامد. هنوز هيچ درماني براي اين بيماري پيدا نشده است. پريون ها توسط مواد كشنده اي كه روي ميكروب ها اثر مي گذارند از بين نمي روند. عامل بيماري جنون گاوي حتي با حرارت 400 درجه سانتيگراد نيز از بين نمي رود، پريون ها به پرتوافكني نيز مقاومند. متاسفانه علائم نيز به حدي دير نشان داده مي شوند كه تنها در كالبد گشايي بعد از مرگ خود را نشان مي دهند. البته بعضي از جانوران نيز با اينكه عامل بيماري را در خود دارند، ولي علائمي از خود نشان نمي دهند.
كدام محصولات جانوري از عامل بيماري پاك هستند؟
در حقيقت هنوز كاملا مشخص نشده است كه كدام يك از بافت ها عامل عفوني را دارا هستند، ولي تمام تمركز دانشمندان روي بافت هاي عضلاني است. مسلما با خوردن گوشت هاي آلوده به پريون، اين بيماري قابل انتقال است، اگرچه نمي توان شير را نيز به عنوان يك حامل براي عفونت كنار گذاشت، ولي خطر شير آلوده در برابر گوشت آلوده بسيار كم است. شير حيوانات ديگر به جز گاو نيز مي تواند به اين عامل آلوده باشد. چندي پيش يك بز در فرانسه به عنوان اولين جانور توليدي براي محصولات غذايي بشر به غير از گاوها، علائم جنون گاوي را از خود نشان داد. دانشمندان نگران هستند كه پرورش دهندگان گوسفند در سطح اروپا نيز با اين مشكل رو به رو شوند. اين بز احتمالا قبل از قرارداد اتحاديه اروپا براي جلوگيري از استفاده غذاهاي آلوده در سال 2001 آلوده شده است. برعكس گاوها، گوسفندان و بزها قادرند كه جنون گاوي را مستقيما به يكديگر انتقال دهند، همچنين آنها قادرند عوامل عفوني اين بيماري – پريون ها – را در عضلات خود نيز حمل كنند كه بسيار خطرناك است. دانشمندان اعتقاد دارند كه بيماري اسكرپي زمينه را براي حضور جنون گاوي ميان بزها و گوسفندها آماده كرده است.
جانوران با توليد بالاي شير مثل بزهاي فرانسوي كه منابع اصلي صنعت پنيرسازي در فرانسه هستند، از اصلي ترين عوامل انتقال بيماري به انسان ها هستند. كانادايي ها هم در ژانويه 2005 سومين گاو آلوده خود را پيدا كردند. مشكل خوردن گوشت هاي آلوده در گاوهاي مبتلا به جنون گاوي اين است كه باعث ايجاد نوعي جديد از بيماري كراتزفلد – جاكوب در انسان ها مي شود. در حال حاضر در انگلستان تعداد بيماران مبتلا به اين بيماري بسيار زياد شده است كه در اصل مربوط به همه گير شدن بيماري جنون گاوي است. انسان ها بعد از ابتلا به اين بيماري اشكال متفاوتي از بيماري را از خود نشان مي دهند كه همين مسئله باعث به عقب افتادن تشخيص بيماري مي شود.
هر چه زمان بيشتر مي گذرد به تعداد مبتلايان اين بيماري با منشا جنون گاوي افزوده مي شود، به طوري كه در سال 2001 ، 73 نفر از اين بيماري جان باختند، ولي در سال 1995 تنها 38 نفر. در كشور سوئيس تعداد افراد تنها در همين يك سال دو برابر شده است. بيماري كراتزفلد – جاكوب تقريبا از بين هر يك ميليون نفر در سال، يك نفر را آلوده مي كند، در خود آمريكا در هر سال حدود 200 نفر آلوده مي شوند. اين بيماري در اواخر عمر و سنين بالا اغلب خود را نشان مي دهد و به سرعت شخص را از پاي در مي آورد. در انتهاي بيماري، شخص حافظه خود را از دست مي دهد، عادات رفتاريش عوض مي شود و در ديد چشم هايش اختلال به وجود مي آيد. حتي با پيشرفت بيماري كوري و كما نيز براي فرد به وجود مي آيد.
بعد از مرگ در كالبدگشايي نيز در مغز بيمار در زير ميكروسكوپ ، حفره هايي ديده مي شود كه علت آن گفته شد.
متاسفانه براي اين بيماري، نه درماني وجود دارد و نه كنترلي. محققان، داروهاي بسيار فراواني را آزمايش كردند تا بلكه به نتيجه برسند، ولي فايده اي نداشته است. فقط آرامبخش هاي قوي به بيمار كمك مي كند كه راحت تر باشد. تمام دانشمندان امروزه ديگر معتقدند كه عامل اين بيماري نيز مثل جنون گاوي نوعي پروتئين به نام پريون است كه برعكس باكتري ها و ويروس ها در برابر داروها و حرارت كاملا مقاوم است. تحقيقات اخير كمي هم اميدوار كننده بوده است، به طوري كه دانشمندان اميدوار به ساخت واكسن هايي هستند كه حتي در صورت ابتلا به بيماري بتوانند جلوگيري سريعي در برابر آن داشته باشند. اين واكسن ها قرار است هم در انسان ها و هم در گاوها استفاده شوند. اين واكسن ها بايد طوري عمل كنند كه بعد از خورده شدن گوشت آلوده به پريون جنون گاوي، از ورود عامل عفوني به مغز جلوگيري كنند.
در نوامبر 2004 ثابت شد كه تعدادي از انسان ها به صورت ژنتيك در برابر اين بيماري از خود مقاومت نشان مي دهند و همين منشا تحقيقاتي بود تا بفهمند كه چگونه اين افراد به خودي خود در برابر اين بيماري مقاومت دارند؟!
ايران نيز در دسامبر سال 2000 به دليل شيوع بالاي جنون گاوي، واردات گوشت از آلمان را متوقف كرد و به گفته صمد يگانه، يكي از افراد سازمان دامپزشكي ايران، مردم هيچ نگراني درباره آلودگي گوشت ها و شيوع اين بيماري نبايد داشته باشند. به گفته وي بايد تمام دام هاي مشكوك را نيز جدا كرد و واكسيناسيون عليه تمام بيماري ها نيز انجام شود. در همان زمان اولين مراقبت هاي جدي شروع شد، چرا كه در همسايگي ايران، گاوهايي مشكوك از افغانستان وارد مي شدند كه براي ايراني ها تهديد آميز بود. ايران بعد از اين قضايا از كشورهايي كه جنون گاوي داشته اند، گاو وارد نكرده است. به هر حال اين بيماري بيشتر به دست خود بشر تقويت شده است و اكنون خود انسان ها به عنوان اصلي ترين حلقه زنجيره حيات وحش مجبور به اقداماتي شده اند تا بلكه بتوانند ميزان اين بيماري را كم كنند.
مقدمه :
بیماری جنون گاوی یک بیماری کشنده و دژنراتیو عصبی مغزی قابل انتقال گاوی می باشد . که در آن هیچگونه پاسخ ایمنی شناخته نشده است .
این بیماری یک هفته تا چند ماه بعد از بروز بالینی باعث مرگ دام می شود . میانگین زمانی دوره کمون بیماری 4 تا 5 سال می باشد .
اتیولوژی (عامل ) :
درباره ماهیت ساختمانی عوامل غیر متعارف و من جمله عامل BSE عقاید متفاوتی وجود دارد ساده ترین نظریه به وسیله روبرت کوخ در برلین اعلام گردیده که آن را یک ویروس بسیار کوچک رشته ای (Thiny Filamentous Virus ) در نظر گرفته است . تئوریهای جدید ، که سالها مورد بحث شدید بوده ، عامل بیماری را یک ذره ((پروتئین سر کش )) خاصی شناخته که بدون دارا بودن اسید نوکلئیک قادر به تکثیر می باشد . استاد پروزنیر از دانشگاه کالیفرنیا طرفدار این نظریه بوده و عامل پروتئینی بیماری را پریون نامیده است . واین نظریه مورد قبول اکثر دانشمندان واقع شده است .
علائم کلینیکی بیماری :
- دردام : دوره کمون 4 تا 5 سال در نظر گرفته شده است . گاوهای آلوده در طی چند سال هیچگونه علائمی از بیماری نمی دهند . به دنبال تظاهر نشانی های ناگهانی بیماری ، سیر بیماری بسیار سریع است . حیوانات بیمار عصبانی و تحرک پذیر بوده ، اولین تظاهرات با حرکات غیر طبیعی و ناهماهنگی در راه رفتن و تلوتلو خوردن شروع شده و بعداً بی اشتها یی و ازدیاد حساسیت ایجاد می گردد . معمولاً نشانیها در ارتباط با حرکات غیر عادی در شیر دوشی مورد توجه قرار می گیرند . در مراحل بعدی ممکن است حیوان حالت کاملاً تهاجمی داشته باشد . سیر کلینیکی بیماری از چند هفته تا چند ماه متغیر بوده ، لیکن معمولاً بسیار سریع پیش رفته و به مرگ حتمی منجر می گردد .
- انسان : علائم بالینی ناشی از پریون در انسان به سه مرحله تقسیم شده است .
- در مرحله اول افسردگی ، فراموشی ، اشکال در تکلم ، اشکال در تشخیص موقعیت زمانی و مکانی ، گم کردن مسیر منزل یا محل کار و تغییر حالت ها حادث می گردد .
در مرحله دوم : افسردگی شدید ، لکنت زبان ، تشنج ، سر گیجه های شدید ، از دست دادن حافظه ، عدم کنترل دستها در انجام کار و ترس متناوب ایجاد شود .
در مرحله سوم : جنون و دیوانگی بروز نموده ، حافظه بکلی محو شده و فلجی کامل ایجاد شده و در حالت پیشرفته بیماری مرگ زا می رسد .
روش انتقال عامل بیماری جنون گاوی
عامل بیماری بصورت محیطی و تماس مستقیم قابل انتقال نمی باشد تنها راه اتنقال اثبات شده از طریق بافت های آلوده از جمله پودر گوشت و پودر استخوان می باشد ، شواهدی دال بر انتقال عمودی عامل بیماری از طریق جفت برای گوساله های متولد شده در دامهای آلوده وجود دارد ولی تاکنون مکانیسم بیولوؤیکی آن هنوز مشخص نشده است . بافتهای سیستم اعصاب مرکزی مغز ، نغاع ، تیموس و شبکیه ی چشم عمده بافتهایی هستند که قابلیت عفونت زائی دارند .
بر اساس نظریهْ کمیته علمی دامپزشکان اتحادیه اروپا سه عامل اساسی وجود دارند که خطر انتقال عامل BSE را تحت اثر قرار می دهند که عبارتند از :
- تیتر آلوده کننده بافتهایی که وارد چرخه های تولید می شوند .
- پارامترهای اعمال شده برای تولید
- نوع محصول ( غذای انسانی ، غذای دامی ، مواد آرایشی ، محصولات پزشکی )
از سال 1996 دانشمندان انگليسي با اطمينان اعلام كردند كه بيماري جنون گاوي قابل انتقال به انسان است. اين خبر به حدي تكان دهنده بود كه مردم كشورهاي اروپايي از خريد گوشت پرهيز مي كردند
بيماري هاي قابل انتقال بين انسان و جانوران ديگر مبحثي است كه هميشه دانشمندان را به خود مشغول نگه داشته است. در اين بين شايد به جرات بتوان گفت كه گاوها پرتوليدترين و پرفايده ترين حيوانات براي انسان ها هستند. چند سالي است كه تب جنون گاوي مردم را درگيرخود كرده و حتي در بعضي مواقع آنها را ترسانده. برنامه هاي يك ميليارد دلاري اتحاديه اروپا براي ممنوع كردن صادرات گاو از كشورهاي آلوده و ضررهاي اقتصادي فراوان به كشورهايي نظير انگلستان باعث شد تا متخصصان دامپزشكي و پزشكي با يكديگر همكاري كنند، به طوري كه مي توان ديگر براي هر دو گروه تنها شاهد پيدا كردن راه حل هاي علمي براي جلوگيري از شيوع فراوان اين بيماري بود. شايد بتوان گفت بعد از تب برفكي معروفي كه در اروپا شيوع پيدا كرد، اين بيماري باعث اختلال در توليد اصلي ترين ماده غذايي بشر (گوشت) در جهان و بخصوص اروپا بود.
در اين هفته با ارائه آخرين مقالات و اخبار درباره جنون گاوي و خود بيماري، حرف دكتر راجر بلووي – متخصص بيماري هاي داخلي دام هاي بزرگ- را نشان خواهيم داد كه اين بيماري يك بيماري قابل انتقال به انسان و بسيار كشنده است، بيماري كه توان بهم ريختن حيات وحش را نيز دارد.
جنون گاوي يا ضايعات اسفنجي شكل مغز گاوها، بيماري است كه سالها دانشمندان را درگير خود كرده. در ابتدا كه اين بيماري اوايل دهه 90 در اروپا شيوع گسترده اي پيدا كرد، تنها به بيماري گاوهاي صنعتي و گاهي بومي ربط داده مي شد، ولي بعد از اتفاق نظر دانشمندان در مورد اينكه اين بيماري مي تواند عاملي براي ايجاد بيماري كراتزفلد- جاكوب (Creutzfeldt- Jakob) در انسان باشد، آنگاه همه دست به كار شدند تا بتوانند به سرعت جلو اين بيماري را بگيرند. اكنون انسان ها و گاوها به عنوان اعضايي معروف از دنياي حيات وحش بشدت درگير بيماري بودند كه آنها را به مرز جنون مي كشاند. در 13 ژوئن، آمريكا به عنوان كشوري پاك از اين بيماري، گزارشي ارائه داد كه نشان مي داد دومين گاو مبتلا به اين بيماري پيدا شده است. اگرچه گوشت گاوهاي آلوده در زنجير غذايي وارد نشده و تنها نمونه پيدا شده در آمريكا نيز از بين رفته است، ولي چگونه با توجه به مراقبت هاي شديد بهداشتي اين گاو، آلوده به دنيا آمده است.
اولين و تنهاترين گاو آلوده آمريكا، گاوي بود كه در سال 2003 از كانادا وارد شده بود. در سال 2004 دولت دستور به انجام آزمايش هايي داد كه نشان دهند اين بيماري در گاوهاي مشكوك وجود دارد يا نه. از آن زمان 375 هزار گاو مشكوك در آمريكا آزمايش شده اند كه هيچ كدام آلوده نبوده اند و اين در حالي است كه در كانادا تنها با آزمايش 30 هزار گاو آلوده، 3 نمونه داراي بيماري پيدا شده اند، ولي با تمام اين اوصاف، ماركوس دوهر از دانشگاه برن و عضو موسسه مراقبتي جنون گاوي سوئيس اعتقاد دارد كه آمريكاي شمالي آزمايش هاي كاملي انجام نداده است و هنوز گاوهاي آلوده اي نيز وجود دارند كه آنها قادر به پيدا كردن آنها نيستند.
جنون گاوي بيماري كشنده و مهلكي است كه از سال 1996 دانشمندان انگليسي با اطمينان اعلام كردند كه قابل انتقال به انسان است. اين خبر به حدي تكان دهنده بود كه مردم از خريد گوشت پرهيز مي كردند.
اتحاديه اروپا و بسياري از كشورهاي ديگر گوشت گاو انگلستان را ممنوع كردند و اين ضربه بزرگي به اين كشور وارد كرد.
گروه هاي آسيب شناسي دامپزشكي سريعا متوجه شدند كه با توجه به ضايعات اسفنجي شكل در مغز گاوها، بيماري، يك بيماري عصبي پيش رونده است كه به مرور زمان حيوان را از پاي درمي آورد. در زير ميكروسكوپ مغز اين گاوها، داراي حفره هاي ريزي بوده كه به شكل يك اسفنج ديده مي شد. اين ضايعات باعث مي شد كه گاوهاي مبتلا از خود رفتارهاي عجيب و غيرطبيعي نشان دهند كه باعث شد در بين مردم به اين بيماري، جنون گاوي گويند. اولين مورد در سال 1986 در انگلستان تشخيص داده شد. اين بيماري يك بيماري اسفناك است كه مي تواند از موجودي به موجود ديگر انتقال پيدا كند. بسياري از مصرف كنندگان براي ساليان طولاني فكر مي كردند كه اين بيماري قابل انتقال از گوشت نيست. متاسفانه به غير از گاوها 16 تا 18 گونه از جانوران ديگرنيز در حيات وحش استعداد ابتلا به اين بيماري را دارند. اين جانوران با خوردن گوشت گاوهاي آلوده، بيماري شبيه جنون گاوي مي گيرند.
بيشتر دانشمندان اعتقاد دارند كه جنون گاوي در انگلستان توسط پودرهاي پروتئين داري كه از گوسفندان آلوده به بيماري اسكرپي (Scrapie) كه بيماري شبيه جنون گاوي است، به وجود آمده است. در كنار گونه هاي جانوري ديگر، انسان ها نيز مستعد به اين بيماري هستند. اين بيماري كه به نام كراتزفلد- جاكوب ناميده مي شود، به عنوان نوعي از بيماري هاي فراموشي (آلزايمر) شناخته مي شود. در گينه نو، قبيله هاي آدمخواري وجود دارند كه بيماري شبيه اين بيماري را مي گيرند. دليل آن نيز خوردن مغز جسدهاست كه باعث علائم اسفنجي شكل در مغز آنها مي شود و بيماري را به وجود مي آورد. به هر حال تعداد و آمار بيماري كراتزفلد-جاكوب باعث شد تا كميته هاي دامپزشكي بشدت نگران شوند.
اين بيماري در انسان هاي جوان به صورت ضايعات اسفنجي شكل مغز، خود را نشان مي دهد و تمام اينها باعث شد تا دانشمندان انگليسي جنون گاوي را عاملي براي ايجاد نوعي جديد از بيماري كراتزفلد – جاكوب بدانند. طبق يك گزارش علمي هزاران فرد مبتلا به اين نوع جديد بيماري با عامل جنون گاوي وجود دارند و اين تنها مختص به انگلستان نيست، به طوري كه گزارش هاي زيادي از فرانسه و ايتاليا نيز وجود دارد. حتي عده اي از دانشمندان اعتقاد دارند كه بيماري فراموشي يا آلزايمر در بعضي مواقع منشا آن بيماري هاي اسفنجي شكل حاصل از گوشت حيوانات آلوده است. تنها راه حل براي دانشمندان شناسايي عامل اين بيماري مشترك مابين انسان ها و جانوران بود.
بسياري از جانوران توليدي با باكتري يا ويروس ها آلوده اند كه محصولات آنها با شست و شو، يخ زدن يا پخته شدن، پاك و عاري از ميكروب مي شود، ولي عامل بيماري جنون گاوي عامل عفوني به نام پريون است كه عاملي غير معمول محسوب مي شود. اين عامل – پريون – تقريبا نوعي پروتئين محسوب مي شود كه بسيار شبيه ساختمان پروتئين هاي طبيعي در مغز انسان ها و ديگر حيوانات است. اين پريون ها با اتصال به پروتئين هاي مغز، آنها را تحريك مي كنند تا مثل پريون ها تغيير شكل و عمل داده و باعث تغييرات عمده اي در كاركرد مغز شوند كه در انتها به مرگ بيمار مي انجامد. هنوز هيچ درماني براي اين بيماري پيدا نشده است. پريون ها توسط مواد كشنده اي كه روي ميكروب ها اثر مي گذارند از بين نمي روند. عامل بيماري جنون گاوي حتي با حرارت 400 درجه سانتيگراد نيز از بين نمي رود، پريون ها به پرتوافكني نيز مقاومند. متاسفانه علائم نيز به حدي دير نشان داده مي شوند كه تنها در كالبد گشايي بعد از مرگ خود را نشان مي دهند. البته بعضي از جانوران نيز با اينكه عامل بيماري را در خود دارند، ولي علائمي از خود نشان نمي دهند.
كدام محصولات جانوري از عامل بيماري پاك هستند؟
در حقيقت هنوز كاملا مشخص نشده است كه كدام يك از بافت ها عامل عفوني را دارا هستند، ولي تمام تمركز دانشمندان روي بافت هاي عضلاني است. مسلما با خوردن گوشت هاي آلوده به پريون، اين بيماري قابل انتقال است، اگرچه نمي توان شير را نيز به عنوان يك حامل براي عفونت كنار گذاشت، ولي خطر شير آلوده در برابر گوشت آلوده بسيار كم است. شير حيوانات ديگر به جز گاو نيز مي تواند به اين عامل آلوده باشد. چندي پيش يك بز در فرانسه به عنوان اولين جانور توليدي براي محصولات غذايي بشر به غير از گاوها، علائم جنون گاوي را از خود نشان داد. دانشمندان نگران هستند كه پرورش دهندگان گوسفند در سطح اروپا نيز با اين مشكل رو به رو شوند. اين بز احتمالا قبل از قرارداد اتحاديه اروپا براي جلوگيري از استفاده غذاهاي آلوده در سال 2001 آلوده شده است. برعكس گاوها، گوسفندان و بزها قادرند كه جنون گاوي را مستقيما به يكديگر انتقال دهند، همچنين آنها قادرند عوامل عفوني اين بيماري – پريون ها – را در عضلات خود نيز حمل كنند كه بسيار خطرناك است. دانشمندان اعتقاد دارند كه بيماري اسكرپي زمينه را براي حضور جنون گاوي ميان بزها و گوسفندها آماده كرده است.
جانوران با توليد بالاي شير مثل بزهاي فرانسوي كه منابع اصلي صنعت پنيرسازي در فرانسه هستند، از اصلي ترين عوامل انتقال بيماري به انسان ها هستند. كانادايي ها هم در ژانويه 2005 سومين گاو آلوده خود را پيدا كردند. مشكل خوردن گوشت هاي آلوده در گاوهاي مبتلا به جنون گاوي اين است كه باعث ايجاد نوعي جديد از بيماري كراتزفلد – جاكوب در انسان ها مي شود. در حال حاضر در انگلستان تعداد بيماران مبتلا به اين بيماري بسيار زياد شده است كه در اصل مربوط به همه گير شدن بيماري جنون گاوي است. انسان ها بعد از ابتلا به اين بيماري اشكال متفاوتي از بيماري را از خود نشان مي دهند كه همين مسئله باعث به عقب افتادن تشخيص بيماري مي شود.
هر چه زمان بيشتر مي گذرد به تعداد مبتلايان اين بيماري با منشا جنون گاوي افزوده مي شود، به طوري كه در سال 2001 ، 73 نفر از اين بيماري جان باختند، ولي در سال 1995 تنها 38 نفر. در كشور سوئيس تعداد افراد تنها در همين يك سال دو برابر شده است. بيماري كراتزفلد – جاكوب تقريبا از بين هر يك ميليون نفر در سال، يك نفر را آلوده مي كند، در خود آمريكا در هر سال حدود 200 نفر آلوده مي شوند. اين بيماري در اواخر عمر و سنين بالا اغلب خود را نشان مي دهد و به سرعت شخص را از پاي در مي آورد. در انتهاي بيماري، شخص حافظه خود را از دست مي دهد، عادات رفتاريش عوض مي شود و در ديد چشم هايش اختلال به وجود مي آيد. حتي با پيشرفت بيماري كوري و كما نيز براي فرد به وجود مي آيد.
بعد از مرگ در كالبدگشايي نيز در مغز بيمار در زير ميكروسكوپ ، حفره هايي ديده مي شود كه علت آن گفته شد.
متاسفانه براي اين بيماري، نه درماني وجود دارد و نه كنترلي. محققان، داروهاي بسيار فراواني را آزمايش كردند تا بلكه به نتيجه برسند، ولي فايده اي نداشته است. فقط آرامبخش هاي قوي به بيمار كمك مي كند كه راحت تر باشد. تمام دانشمندان امروزه ديگر معتقدند كه عامل اين بيماري نيز مثل جنون گاوي نوعي پروتئين به نام پريون است كه برعكس باكتري ها و ويروس ها در برابر داروها و حرارت كاملا مقاوم است. تحقيقات اخير كمي هم اميدوار كننده بوده است، به طوري كه دانشمندان اميدوار به ساخت واكسن هايي هستند كه حتي در صورت ابتلا به بيماري بتوانند جلوگيري سريعي در برابر آن داشته باشند. اين واكسن ها قرار است هم در انسان ها و هم در گاوها استفاده شوند. اين واكسن ها بايد طوري عمل كنند كه بعد از خورده شدن گوشت آلوده به پريون جنون گاوي، از ورود عامل عفوني به مغز جلوگيري كنند.
در نوامبر 2004 ثابت شد كه تعدادي از انسان ها به صورت ژنتيك در برابر اين بيماري از خود مقاومت نشان مي دهند و همين منشا تحقيقاتي بود تا بفهمند كه چگونه اين افراد به خودي خود در برابر اين بيماري مقاومت دارند؟!
ايران نيز در دسامبر سال 2000 به دليل شيوع بالاي جنون گاوي، واردات گوشت از آلمان را متوقف كرد و به گفته صمد يگانه، يكي از افراد سازمان دامپزشكي ايران، مردم هيچ نگراني درباره آلودگي گوشت ها و شيوع اين بيماري نبايد داشته باشند. به گفته وي بايد تمام دام هاي مشكوك را نيز جدا كرد و واكسيناسيون عليه تمام بيماري ها نيز انجام شود. در همان زمان اولين مراقبت هاي جدي شروع شد، چرا كه در همسايگي ايران، گاوهايي مشكوك از افغانستان وارد مي شدند كه براي ايراني ها تهديد آميز بود. ايران بعد از اين قضايا از كشورهايي كه جنون گاوي داشته اند، گاو وارد نكرده است. به هر حال اين بيماري بيشتر به دست خود بشر تقويت شده است و اكنون خود انسان ها به عنوان اصلي ترين حلقه زنجيره حيات وحش مجبور به اقداماتي شده اند تا بلكه بتوانند ميزان اين بيماري را كم كنند.
منابع به ترتیب:
www.agristore.ir
www.hamshahrionline.ir
شرح موضوع