آشنايي با هورمونهاي زنانه طبيعي و مصنوعي
(سنتتيك):
1- پروژستاژن ها(PROGESTAGENS): هـورمـون هـايـي
مـــيباشند كه اثراتي مشابه هورمون پروژسترون (هورمون
استـروئيــدي زنـانه) ايجاد ميكنند. در واقع پروژسترون خود
متعلق به هورمونهاي گروه پروژستاژن ها ميباشد. پروژسترون تنها هورمون طبيعي اين دسته محسوب ميگردد.
نكته:به پروژستاژن ها، پروژستوژن ها (PROGESTOGENS) نيز اطلاق ميگردد.
2- پروژستين(PROGESTIN): به پروژستاژن هاي مصنوعي پروژستين اطلاق ميگردد. از پروژستين هاي مصنوعي ميتوان به موارد زير اشاره كرد:
- لوونورجسترل(LEVONORGESTREL)
- نوراتيسترون و يا نوراتيندرون استات(NORETHISTRONE /NORETHINDRONE ACETATE)
- مدروكسي پروژسترون استات(MEDROXYPROGESTRONE ACETATE)
- سيپروترون استات(CYPROTERONE ACETATE)
- اتونوجسترل(ETONOGESTREL)
- نورلجسترومين(NORELGESTROMIN)
- مجسترول و يا مگسترول(MEGESTROL)
-ديدروجسترون(DYDROGESTRONE)
-دزوجسترل(DESOGESTREL)
3- استروژن ها(ESTROGENS): هورمونهاي استروئيدي زنانه ميباشند. هورمونهاي استروژن طبيعي شامل:
- استراديول(ESTRADIOL)
- استريول(ESTRIOL)
-استرون(ESTRONE)
4-استراديول مصنوعي كه اتينيل استراديول(ETHINYL ESTRADIOL) ناميده ميشود.
1- قرصهاي خوراكي پيشگيري از بارداري.
2- روشهاي تزريقي پيشگيري از بارداري و يا آمپول(INJECTABLE):
به دو دسته روش تزريقي پيشگيري تركيبي (حاوي استروژن و پروژستروژن) و پروژستين تنها تقسيم بندي ميگردند:
- روش تزريقي پيشگيري تركيبي(CICs):سيكلوفم(CYCLOFEM)، لونل(LUNNELLE) و مزيگينا(MESIGYNA) كه ماهي يكبار بايستي تزريق گردند.
- روش تزريقي پيشگيري پروژستوژن تنها(PICs):دپو پرروورا(DEPO-PROVERA) و نوريسترات(NORISTERAT) كه به ترتيب هر 3 ماه و 2 ماه يكبار تزريق ميگردند.
نكته: درآمپولهاي تركيبي عوارض جانبي آمنوره و يا قاعدگي نامنظم كمتر روي ميدهند. همچنين بازگشت باروري سريعتر ايجاد گشته و احتمال پوكي استخوان نيز ديگر وجود نخواهد داشت.
* دپو پروورا و يا دپو راوولرا و يا دپوكلينووير (DEPO-PROVERA/DEPO-RAVOLERA/Depo-Clinovir)(DMPA): اين آمپول حاوي هورمون ضد بارداري طولاني اثر مدروكسي پروژسترون استات ميباشد.
اثر بخشي:
درصد موفقيت آن بيش از 99.7 درصد است. يعني از هر 100 زن كمتر از يكي پس از يكسال باردار ميشود.
نحوه اثر:
1- جلوگيري از تخمك گذاري.
2- افزايش غلظت مخاط دهانه رحم و جلوگيري از پيشروي اسپرم و باروري سازي تخمك.
3- با تغيير در پوشش رحم از لانه گزيني و رشد تخم بارور جلوگيري ميكند.
براي چه افرادي مناسب است:
1- براي افرادي كه استفاده مداوم و روزانه از يك روش پيشگيري برايشان دشوار است(فراموشكار، عشاير)
2- خانمهاي بالاي 35 سال سن.
3- خانمهايي كه همسرشان وازكتومي كرده و تا منفي شدن آزمايش اسپرم بايستي از يك روش ديگر جلوگيري استفاده كنند.
4- خانمهايي كه به هر دليل قادر به استفاده از قرصهاي پيشگيري از بارداري نمي باشند.
5- خانمهايي كه قصد ندارند حداقل براي 2 سال آينده صاحب فرزند شوند.
موارد منع مصرف:
1- چنانچه احتمال ميدهيد باردار هستيد.
2- وجود سرطان پستان و يا دستگاه تناسلي.
3- خونريزي رحم بدون علت.
4- سابقه افسردگي شديد.
5- بيماريهاي قلبي همچون پرفشاري خون.
6- چنانچه داروهاي ضد انعقادي مصرف كرده و يا دچار اختلالات انعقادي خون مي باشيد.
7- وجود اختلالات كبدي.
8- قاعدگي هاي نامنظم.
9- وجود توده پستاني و يا ترشحات غير طبيعي از پستان.
10- سابقه سكته مغزي.
11- مبتلا به ديابت و يا چربي خون بالا ميباشيد.
12- افرادي كه زياد سيگار ميكشند(به ويژه بالاي 35 سال) و يا الكل زياد مصرف ميكنند.
13- دچار اختلالات تغذيه اي هستند.
14- در افرادي كه در آنها ريسك لختگي خون(در وريدها) وجود دارد.
نكته:خانمهاي بالاي 19 سال ميتوانند با مصرف رژيم متعادل غذايي حاوي كلسيم و ويتامين D كافي و عدم مصرف الكل و سيگار و پرداختن به ورزشهاي وزنه اي از پوكي استخوان جلوگيري كنند.
مزايا:
1- عدم نياز به مصرف روزانه.
2- بسيار موثر و اثر بخش است.
3- پيشگيري از آنمي (كم خوني).
4- بروي كيفيت و كميت شير مادر بي تاثير است.
5- كاهش سرطان رحم و تخمدان، كاهش ريسك ابتلا به بيماريهاي التهابي لگن و يا عفونتهاي قارچي مهبل.كاهش آندومتريوز و فيبروم رحم.
6- كاهش درد و خونريزي قاعدگي.
7- عدم ايجاد تداخل در آميزش جنسي.
8- مصرف ساير داروها، اسهال و استفراغ تاثيري بروي آن ندارد.(برخلاف قرصهاي ضد بارداري)
9- خانمهايي كه قادر به مصرف قرصهاي پيشگيري از بارداري حاوي استروژن نيستند، ميتوانند از آن استفاده كنند.
10- كاهش خطر حاملگي خارج رحمي.
11- عدم نياز به قطع مصرف قبل از عمل جراحي.
معايب و عوارض جانبي:
1- از انتقال بيماريهاي آميزشي جلوگيري نميكند.
2- بازگشت باروري با تاخير همراه است.
3- چنانچه عوارض جانبي در فرد ايجاد كند اثرات آن تا 12 هفته باقي ميماند.
4- قطع قاعدگي، قاعدگي نامنظم و لكه بيني. 45 درصد زنان پس از يكسال آمنوره(فقدان قاعدگي) را تجربه خواهند كرد.
5- ممكن است باعث پوكي استخوان گردد، كه پس توقف تزريق قابل بازگشت است. بنابراين تزريق آن براي دختران زير 18 سال كه رشد بدنشان متوقف نگرديده، توصيه نمي گردد.
6- برخي افراد پس از يكسال از تاريخ تزريق دچار اضافه وزن تا 3-2 كيلو گرم مي شوند.
7- سردرد، افسردگي، اختلال در ميل جنسي، افزايش فشار خون، درد شكم، ترشح غير منتظره شير از سينه ها، حساس شدن سينه ها، اختلال در بينايي و هماهنگي بدن، تنگي نفس، تورم دستها، پاها و صورت، تغييرات خلقي، خستگي، آكنه و سرگيجه از ديگر عوارض جانبي نادر مي باشند.
زمان تزريق:
براي ايجاد حفاظت فوري بايستي ظرف 5 روز نخست قاعدگي تزريق گردد. چنانچه تزريق پس از روز پنجم قاعدگي صورت گيرد بايستي تا يك هفته از كاندوم استفاده شود. (البته براي اطمينان خاطر بهتر است چنانچه تزريق در يكي از 5 روز نخست قاعدگي نيز صورت ميگيرد بازهم تا يك هفته از كاندوم استفاده شود) تزريق بلافاصله پس از سقط امكان پذير است. چنانچه تا قبل از روز 21 م پس از زايمان تزريق انجام گيرد حفاظت آني و پس از آن بايستي تا 7 روز از كاندوم استفاده شود. اما براي جلوگيري از خونريزي شديد و يا در صورت شيردهي بهتر است تزريق 6 هفته پس از زايمان صورت گيرد.
نحوه تزريق:
توسط پزشك و يا پرستار هر 12 هفته (3 ماه) يكبار يك آمپول 150 ميلي گرمي. اثر تزريق پس از 12 ماه از بين ميرود اما فرد ميتواند 2 هفته زودتر و يا ديرتر تزريق را انجام دهد.
محل تزريق:
تزريق عضلاني و عميق بوده و در عضله بازو و يا سرين انجام ميشود. محل تزريق را نبايد ماساژ داد چراكه سرعت جذب را افزايش ميدهد. ويال(آمپول) حاوي DMPA بايستي پيش از اينكه وارد سرنگ گردد به شدت تكان داده شود تا سوسپانسيون يكنواخت آن مجددا ايجاد شود.
زمان بازگشت باروري:
80 درصد زنان ظرف 12 ماه پس از توقف تزريق باردار ميشوند.
90 درصد زنان ظرف 2 سال پس از توقف تزريق باردار خواهند شد.
حداقل 5-4 ماه طول ميكشد تا باروري بازگردد.
* نوريسترات و يا نوريجست (NORISTERAT/Norigest)(NET-EN): هـر 8 هــفـتـه (2 مـاه) يـكبار بايستي تزريق گردد. ماده موثر آن200 ميلي گرم نـوراتـيـنـدرون انـانـتـات (NORETHINDRONE ENANTHATE) ميباشد.
* سيكلوفم و يا سيكلوفمينا(CYCLOFEM OR CYCLOFEMINA): ماهي يكبار بايستي تزريق گردد. حاوي 25 ميلي گرم پروژستين مدوركسي پروژسترون استات(MEDROXY PROGESTRONE ACETATE) و 5 ميلي گرم استروژن نيمه طبيعي استراديول سيپيونات(ESTRADIOL CYPIONATE) است.
* لونل(LUNNELLE): حاوي 25 ميلي گرم پروژستين و 5 ميلي گرم استراديول است. و بايستي ماهي يك بار تزريق گردد.
* مزيگنا(MESIGYNA):حاوي 50 ميلي گرم پروژستين نوراتيندرون انانتات(NORETHINDRONE ENANTHATE) و 5 ميلي گرم استروژن طبيعي استراديول والرات(ESTRADIOL VALERATE) ميباشد. و بايستي هر ماه يكبار تزريق گردد.
نكته:مكانيسم عمل، ميزان اثر بخشي، محل تزريق و مزايا و معايب آنها مانند دپو پروورا ميباشد.
تفاوتهاي آمپولهاي تركيبي (لونل، سيكلوفم و مزيگنا) با پروژستين تنها (دپوپروورا و نوريسترات):
1- 50 درصد زنان ظرف 6 ماه و و 80 درصد ظرف يكسال پس از قطع تزريق باردار ميشوند.
2- از 4 هفته قبل از عمل جراحي كه بي تحركي طولاني مدت را به همراه دارد بايستي استفاده از آنها قطع و پس از 2 هفته و بازگشت تحرك فرد، از سر گرفته شوند.
نكته: زمان تزريق در 5 روز نخست قاعدگي است و در صورت تزريق پس از روز پنجم بايستي تا يك هفته از كاندوم استفاده شود. تزريق بلافاصله پس از سقط و يا 6 ماه پس از زايمان مجاز است.
نكته:تزريق 3 روز زودتر و يا دير تر از فاصله زماني مقرر (ماهي يكبار) مجاز است.
3- چسبهاي ضد بارداري(PATCH):
چسبهاي ضد بارداري و يا سيستمهاي ترانس درمال(TRANSDERMAL SYSTEM) مانند چسب زخم بوده اما مربعي شكل بوده وابعاد آنها 5*5 سانتي متر است. تنها مارك موجود اورتو اورا(ORTHO EVRA) نام دارد و از 3 چسب تشكيل يافته است. اورا حاوي 0.75 ميلي گرم اتينيل استراديول(ETHINYL ESTRADIOL) و 6 ميلي گرم نورلجسترومين(NORELGESTROMIN) ميباشد. كه روزانه 20 ميكرو گرم اتينيل استراديول و 150 ميكرو گرم نرلجسترومين از طريق پوست به خون آزاد ميگردد.
مكانيسم عمل:
آغشته به دو هورمون استروژن و پروژستوژن بوده كه به تدريج از طريق پوست به جريان خون وارد ميگردد.
اثر بخشي:
بيش از 99 درصد.
نكته:البته مشروط به اينكه بطور صحيح و طبق دستورالعمل استفاده شوند.
نكته:چسبهاي ضدبارداري براي زنان با وزن بالاي 80 كيلوگرم موثر نميباشد.
چه كساني نميتوانند از آن استفاده كنند:
1- احتمال باردار بودن فرد.
2- افراد سيگاري بالاي 35 سال.
3- زنان شيرده.
4- زناني كه اضافه وزن دارند. (بالاي 70 تا 80 كيلو گرم)
5- ساير موارد منع مشابه موارد منع مصرف در روشهاي تزريقي ميباشد.
مزايا:
1- ماهي 3 بار بايستي براي تعويض يادآوري شوند.
2- با آميزش جنسي تداخل ايجاد نمي كند.
3- كاربردش آسان است.
4- اسهال و استفراغ تاثيري بروي آن ندارد.
5- كاهش خونريزي و درد قاعدگي.
6- ريسك ابتلا به سرطان رحم، تخمدان، روده بزرگ و كيست تخمدان را كاهش ميدهد.
معايب:
1-قابل رويت هستند.
2-ممكن است باعث تحريك و آزردگي پوست شوند.
3-ممكن است باعث پرفشاري خون گردند.
4-عوارض جانبي اي كه بايد ظرف يك ماه پس از آغاز مصرف برطرف گردند: سردرد، تهوع، حساس شدن سينه ها، تغيير در خلق و لكه بيني.
چه وقت بايد به پزشك مراجعه شود:
1-درد قفسه سينه كه با تنفس تشديد ميشود.
2-تنگي نفس.
3-سرفه همراه با خلط آغشته به خون.
4-پاهاي متورم و دردناك.
5-ضعف و احساس سوزن سوزن شدن دستها و پاها.
6-درد شديد شكم.
7-غش كردن.
8-سردرد شديد.
9-اشكال در ديد و گفتار.
10-زردي.
محلهاي قرار دادن چسب:
1- در هر ناحيه از پوست بدن كه خشك و فاقد مو باشد. همچنين نبايد روي سينه ها چسبانده شود.
نكته:محل قرار دادن بايستي هر هفته تغيير كند تا تحريك پوستي ايجاد نگردد.
نحوه قرار دادن:
1- اولين چسب بايد روز نخست قاعدگي چسبانده شود.
2- پس از يك هفته بايستي چسب دوم (روز 8 هم قاعدگي) چسبانده شود.
3- پس از يك هفته ديگر چسب سوم (روز 15 هم قاعدگي) چسبانده شود.
4- روز 23 م قاعدگي چسب سوم را كنده و تا يك هفته هيچ چسبي نمي چسبانيد.
5- پس از يك هفته استراحت مجددا سيكل جديد را آغاز كنيد. (حتي در صورت ادامه قاعدگي)
نكته:تعويض چسبها در هر ساعت از روز ممكن است.
نكته:در يك هفته اي كه از چسب استفاده نخواهيد كرد قاعده خواهيد شد.
اقدامات لازم در صورت كنده شدن ناخواسته چسب:
نكته: چسبها معمولا خيلي چسبناك بوده و با استحمام، در وان، سونا، استخر، تعريق و يا با فعاليت بدني كنده نخواهند شد.
1- كمتر از 48 ساعت از كنده شدن گذشته باشد: چنانچه هنوز چسبناك است آن را در محل خود قرار دهيد. اگر خاصيت چسبناكي خود را از دست داده بود آن را دور انداخته و يك چسب جديد استفاده كنيد. هرگز براي قرار دادن چسب ها از چسب نواري وزخم استفاده نكنيد-شما در برابر بارداري محافظت شده هستيد و نيازي به استفاده از كاندوم نخواهيد داشت. ترتيب تعويض چسبها را طبق معمول ادامه دهيد.
2- 48 ساعت و يا بيشتر از كنده شدن گذشته باشد: سيكل جديدي را آغاز كنيد و تا يك هفته نيز از كاندوم استفاده كنيد. و چنانچه احتمال بارداري را ميدهيد، به پزشك خود مراجعه كنيد.
فراموش كردن تعويض چسب (در هفته اول و دوم):
1- كمتر از 48 ساعت: چسب قبلي را برداشته و يك چسب جديد را بچسبانيد.نيازي به استفاده از كاندوم نيست.
2- 48 ساعت و يا بيشتر: سيكل جديدي را آغاز كنيد و تا 7 روز از كاندوم استفاده كنيد.
فراموش كردن در تعويض چسب (در هفته سوم):
چسب سوم را كنده و مرحله بدون چسب را آغاز كنيد و در روز معمول سيكل بعدي را آغاز كنيد. (تنها از روزهاي(يك هفته) بدون چسب شما كاسته ميشود)
فراموش كردن چسباندن چسب جديد پس از يك هفته استراحت:
چنانچه 48 ساعت و يا بيشتر از زمان مقرر گذشته باشد بايد تا يك هفته از كاندوم استفاده كنيد.
تداخلات دارويي:
آنتي بيوتيكها، داروهاي صرع، تشنج، سل و HIV.
4- ايمپلنت ها و يا كپسولهاي كاشتني(IMPLANTS):ازيك يا چند استوانه كوچك و قابل انعطاف تشكيل يافته اند كه زير پوست و بروي قسمت فوقاني بازو كاشته ميشوند.
ايمپلنت ها روزانه و به تدريج هورمون پروژستين از خود آزاد ميكنند.
* ايمپلانون(IMPLANON): از يك استوانه به طول 4 سانت و قطر 2 ميلي متر تشكيل يافته و تا 3 سال موثر است.حاوي 68 ميلي گرم پروژستين اتونوجسترل(ETONOGESTREL) است كه روزانه 70-60 ميكرو گرم از آن آزاد ميشود.
اثر بخشي:
بيش از 99 درصد.
نكته:مكانيسم عمل و موارد منع مصرف مشابه روشهاي تزريقي ميباشد.
مزايا:
1- اثر آن تا 3 سال دوام دارد.
2- تداخل در مقاربت ايجاد نميكند.
3- ساير مزاياي روشهاي تزريقي را داراست.
معايب:
1- كاشتن وبرداشتن آن اندكي مشكل بوده وبايستي توسط پزشك و يا پرستار دوره ديده صورت گيرد.
2- ساير معايب روشهاي تزريقي را داراست.
زمان كاشت:
مشابه زمان تزريق آمپولهاي ضدبارداري پروژستين تنها ميباشد.
نحوه كاشت:
نكته:كاشت ايپلمنت ها توسط اپليكاتور صورت ميگيرد.
1-ابتدا موضع شستشو داده ميشود. سپس محل كاشت بي حسي موضعي ميشود.
2- زير پوست باز شده و استوانه كاشته ميشود.
3- پس از كاشته شدن نيازي به بخيه نمي باشد.
نكته: محل كاشت يكي دوروز حساس، كبود، متورم و يا داراي خارش خواهد بود كه رفع ميشود.
نكته: از ضربه وارد كردن به ايمپلنت در دو روز نخست خودداري كنيد. پس از التيام محل كاشت وارد شدن ضربه (نه زياد محكم) اشكالي ندارد.
نكته: ايمپلنت در حركت دست اختلال ايجاد نميكند. ايملنتها با چشم قابل مشاهده نبوده اما با دست قابل لمس هستند.
نحوه خارج ساختن ايمپلنت:
1- محل كاشت بيحسي موضعي ميشود.
2- يك برش كوچك در پوست ايجاد ميشود.
3- ايمپلنت خارج شده و محل بانداژ ميشود.
نكته:زمان كاشت چند دقيقه و خارج ساختن در حدود 10 دقيقه بطول مي انجامد.
نكته: چنانچه كپسول بطور صحيح كاشته شده باشد، خارج ساختن آن نيز آسان است. در صورتي كه محل كپسول با لمس قابل شناسايي نباشد، از فراصوت براي شناسايي مكان آن استفاده ميگردد.
تداخل دارويي:
1-داروهاي HIV، صرع، تشنج و سل. اما آنتي بيوتيكها و استفراغ و اسهال تاثيري بروي آنها ندارد.
نورپلانت(NORPLANT): از 6 كپسول سيليكوني تشكيل يافته كه تا 5 سال موثر است. نورپلانت حاوي پروژستين لوونورجسترل(LEVONORGESTREL) ميباشد. هر كدام از كپسولها 4-3 سانت طول و 2.4 ميلي متر قطر دارند.
نكته:اثر ضد بارداري پس از 24 ساعت از كاشت شروع و تا 5 سال ادامه مي يابد.
نكته: نحوه كاشت آن مانند ايمپلانون بوده اما بيشتر زمان ميبرد (در حدود 15-10 دقيقه)
درصورت مشاهده علايم زير پس از كاشت به پزشك مراجعه كنيد:
1- خونريزي شديد رحمي.
2- سيكل ماهانه طولاني مدت.
3- درد شديد در ناحيه تحتاني شكم.
4- سردردهاي شديد.
5- قرمزي، تورم و خونريزي اطراف محل كاشت.
نكته:بازگشت باروري پس از خارج ساختن كپسولها فوري است.
نكته:نوع جديدي از نورپلانت بنام ايمپلانت 2 نيز وجود دارد كه از 2 استوانه تشكيل يافته و براي سه سال موثر است.
نكته:درصد شكست ايمپلنت ها بسيار نادر بوده اما احتمال آن در افراد چاق و با اضافه وزن بيشتر است.
5- حلقه هاي مهبلي و يا واژينال(VAGINAL RINGS):جديد ترين نوع ابزار پيشگيري از بارداري هورموني ميباشند.تنها مارك موجود نووارينگ نام دارد.
* نووارينگ(NUVARING):از يك حلقه قابل انعطاف به قطر خارجي 5.4 سانت و ضخامت 4 ميلي متر تشكيل يافته است. سطح اين حلقه از هورمون پوشيده شده است. مانند ديافراگم درون مهبل قرار داده ميشود و هورمونها با دوز كم به تدريج توسط ديواره مهبل جذب ميشوند. نووارينگ حاوي هورمون استروژن اتينيل استراديول(ETHINYL ESTRADIOL) و هورمون پروژستين اتونوجسترل(ETONOGESTREL) ميباشد. جنس خود حلقه از اتينيل وينيل استات(ETHYLENE VINYL ACETATE) ميباشد.
(سنتتيك):
1- پروژستاژن ها(PROGESTAGENS): هـورمـون هـايـي
مـــيباشند كه اثراتي مشابه هورمون پروژسترون (هورمون
استـروئيــدي زنـانه) ايجاد ميكنند. در واقع پروژسترون خود
متعلق به هورمونهاي گروه پروژستاژن ها ميباشد. پروژسترون تنها هورمون طبيعي اين دسته محسوب ميگردد.
نكته:به پروژستاژن ها، پروژستوژن ها (PROGESTOGENS) نيز اطلاق ميگردد.
2- پروژستين(PROGESTIN): به پروژستاژن هاي مصنوعي پروژستين اطلاق ميگردد. از پروژستين هاي مصنوعي ميتوان به موارد زير اشاره كرد:
- لوونورجسترل(LEVONORGESTREL)
- نوراتيسترون و يا نوراتيندرون استات(NORETHISTRONE /NORETHINDRONE ACETATE)
- مدروكسي پروژسترون استات(MEDROXYPROGESTRONE ACETATE)
- سيپروترون استات(CYPROTERONE ACETATE)
- اتونوجسترل(ETONOGESTREL)
- نورلجسترومين(NORELGESTROMIN)
- مجسترول و يا مگسترول(MEGESTROL)
-ديدروجسترون(DYDROGESTRONE)
-دزوجسترل(DESOGESTREL)
3- استروژن ها(ESTROGENS): هورمونهاي استروئيدي زنانه ميباشند. هورمونهاي استروژن طبيعي شامل:
- استراديول(ESTRADIOL)
- استريول(ESTRIOL)
-استرون(ESTRONE)
4-استراديول مصنوعي كه اتينيل استراديول(ETHINYL ESTRADIOL) ناميده ميشود.
1- قرصهاي خوراكي پيشگيري از بارداري.
2- روشهاي تزريقي پيشگيري از بارداري و يا آمپول(INJECTABLE):
به دو دسته روش تزريقي پيشگيري تركيبي (حاوي استروژن و پروژستروژن) و پروژستين تنها تقسيم بندي ميگردند:
- روش تزريقي پيشگيري تركيبي(CICs):سيكلوفم(CYCLOFEM)، لونل(LUNNELLE) و مزيگينا(MESIGYNA) كه ماهي يكبار بايستي تزريق گردند.
- روش تزريقي پيشگيري پروژستوژن تنها(PICs):دپو پرروورا(DEPO-PROVERA) و نوريسترات(NORISTERAT) كه به ترتيب هر 3 ماه و 2 ماه يكبار تزريق ميگردند.
نكته: درآمپولهاي تركيبي عوارض جانبي آمنوره و يا قاعدگي نامنظم كمتر روي ميدهند. همچنين بازگشت باروري سريعتر ايجاد گشته و احتمال پوكي استخوان نيز ديگر وجود نخواهد داشت.
* دپو پروورا و يا دپو راوولرا و يا دپوكلينووير (DEPO-PROVERA/DEPO-RAVOLERA/Depo-Clinovir)(DMPA): اين آمپول حاوي هورمون ضد بارداري طولاني اثر مدروكسي پروژسترون استات ميباشد.
اثر بخشي:
درصد موفقيت آن بيش از 99.7 درصد است. يعني از هر 100 زن كمتر از يكي پس از يكسال باردار ميشود.
نحوه اثر:
1- جلوگيري از تخمك گذاري.
2- افزايش غلظت مخاط دهانه رحم و جلوگيري از پيشروي اسپرم و باروري سازي تخمك.
3- با تغيير در پوشش رحم از لانه گزيني و رشد تخم بارور جلوگيري ميكند.
براي چه افرادي مناسب است:
1- براي افرادي كه استفاده مداوم و روزانه از يك روش پيشگيري برايشان دشوار است(فراموشكار، عشاير)
2- خانمهاي بالاي 35 سال سن.
3- خانمهايي كه همسرشان وازكتومي كرده و تا منفي شدن آزمايش اسپرم بايستي از يك روش ديگر جلوگيري استفاده كنند.
4- خانمهايي كه به هر دليل قادر به استفاده از قرصهاي پيشگيري از بارداري نمي باشند.
5- خانمهايي كه قصد ندارند حداقل براي 2 سال آينده صاحب فرزند شوند.
موارد منع مصرف:
1- چنانچه احتمال ميدهيد باردار هستيد.
2- وجود سرطان پستان و يا دستگاه تناسلي.
3- خونريزي رحم بدون علت.
4- سابقه افسردگي شديد.
5- بيماريهاي قلبي همچون پرفشاري خون.
6- چنانچه داروهاي ضد انعقادي مصرف كرده و يا دچار اختلالات انعقادي خون مي باشيد.
7- وجود اختلالات كبدي.
8- قاعدگي هاي نامنظم.
9- وجود توده پستاني و يا ترشحات غير طبيعي از پستان.
10- سابقه سكته مغزي.
11- مبتلا به ديابت و يا چربي خون بالا ميباشيد.
12- افرادي كه زياد سيگار ميكشند(به ويژه بالاي 35 سال) و يا الكل زياد مصرف ميكنند.
13- دچار اختلالات تغذيه اي هستند.
14- در افرادي كه در آنها ريسك لختگي خون(در وريدها) وجود دارد.
نكته:خانمهاي بالاي 19 سال ميتوانند با مصرف رژيم متعادل غذايي حاوي كلسيم و ويتامين D كافي و عدم مصرف الكل و سيگار و پرداختن به ورزشهاي وزنه اي از پوكي استخوان جلوگيري كنند.
مزايا:
1- عدم نياز به مصرف روزانه.
2- بسيار موثر و اثر بخش است.
3- پيشگيري از آنمي (كم خوني).
4- بروي كيفيت و كميت شير مادر بي تاثير است.
5- كاهش سرطان رحم و تخمدان، كاهش ريسك ابتلا به بيماريهاي التهابي لگن و يا عفونتهاي قارچي مهبل.كاهش آندومتريوز و فيبروم رحم.
6- كاهش درد و خونريزي قاعدگي.
7- عدم ايجاد تداخل در آميزش جنسي.
8- مصرف ساير داروها، اسهال و استفراغ تاثيري بروي آن ندارد.(برخلاف قرصهاي ضد بارداري)
9- خانمهايي كه قادر به مصرف قرصهاي پيشگيري از بارداري حاوي استروژن نيستند، ميتوانند از آن استفاده كنند.
10- كاهش خطر حاملگي خارج رحمي.
11- عدم نياز به قطع مصرف قبل از عمل جراحي.
معايب و عوارض جانبي:
1- از انتقال بيماريهاي آميزشي جلوگيري نميكند.
2- بازگشت باروري با تاخير همراه است.
3- چنانچه عوارض جانبي در فرد ايجاد كند اثرات آن تا 12 هفته باقي ميماند.
4- قطع قاعدگي، قاعدگي نامنظم و لكه بيني. 45 درصد زنان پس از يكسال آمنوره(فقدان قاعدگي) را تجربه خواهند كرد.
5- ممكن است باعث پوكي استخوان گردد، كه پس توقف تزريق قابل بازگشت است. بنابراين تزريق آن براي دختران زير 18 سال كه رشد بدنشان متوقف نگرديده، توصيه نمي گردد.
6- برخي افراد پس از يكسال از تاريخ تزريق دچار اضافه وزن تا 3-2 كيلو گرم مي شوند.
7- سردرد، افسردگي، اختلال در ميل جنسي، افزايش فشار خون، درد شكم، ترشح غير منتظره شير از سينه ها، حساس شدن سينه ها، اختلال در بينايي و هماهنگي بدن، تنگي نفس، تورم دستها، پاها و صورت، تغييرات خلقي، خستگي، آكنه و سرگيجه از ديگر عوارض جانبي نادر مي باشند.
زمان تزريق:
براي ايجاد حفاظت فوري بايستي ظرف 5 روز نخست قاعدگي تزريق گردد. چنانچه تزريق پس از روز پنجم قاعدگي صورت گيرد بايستي تا يك هفته از كاندوم استفاده شود. (البته براي اطمينان خاطر بهتر است چنانچه تزريق در يكي از 5 روز نخست قاعدگي نيز صورت ميگيرد بازهم تا يك هفته از كاندوم استفاده شود) تزريق بلافاصله پس از سقط امكان پذير است. چنانچه تا قبل از روز 21 م پس از زايمان تزريق انجام گيرد حفاظت آني و پس از آن بايستي تا 7 روز از كاندوم استفاده شود. اما براي جلوگيري از خونريزي شديد و يا در صورت شيردهي بهتر است تزريق 6 هفته پس از زايمان صورت گيرد.
نحوه تزريق:
توسط پزشك و يا پرستار هر 12 هفته (3 ماه) يكبار يك آمپول 150 ميلي گرمي. اثر تزريق پس از 12 ماه از بين ميرود اما فرد ميتواند 2 هفته زودتر و يا ديرتر تزريق را انجام دهد.
محل تزريق:
تزريق عضلاني و عميق بوده و در عضله بازو و يا سرين انجام ميشود. محل تزريق را نبايد ماساژ داد چراكه سرعت جذب را افزايش ميدهد. ويال(آمپول) حاوي DMPA بايستي پيش از اينكه وارد سرنگ گردد به شدت تكان داده شود تا سوسپانسيون يكنواخت آن مجددا ايجاد شود.
زمان بازگشت باروري:
80 درصد زنان ظرف 12 ماه پس از توقف تزريق باردار ميشوند.
90 درصد زنان ظرف 2 سال پس از توقف تزريق باردار خواهند شد.
حداقل 5-4 ماه طول ميكشد تا باروري بازگردد.
* نوريسترات و يا نوريجست (NORISTERAT/Norigest)(NET-EN): هـر 8 هــفـتـه (2 مـاه) يـكبار بايستي تزريق گردد. ماده موثر آن200 ميلي گرم نـوراتـيـنـدرون انـانـتـات (NORETHINDRONE ENANTHATE) ميباشد.
* سيكلوفم و يا سيكلوفمينا(CYCLOFEM OR CYCLOFEMINA): ماهي يكبار بايستي تزريق گردد. حاوي 25 ميلي گرم پروژستين مدوركسي پروژسترون استات(MEDROXY PROGESTRONE ACETATE) و 5 ميلي گرم استروژن نيمه طبيعي استراديول سيپيونات(ESTRADIOL CYPIONATE) است.
* لونل(LUNNELLE): حاوي 25 ميلي گرم پروژستين و 5 ميلي گرم استراديول است. و بايستي ماهي يك بار تزريق گردد.
* مزيگنا(MESIGYNA):حاوي 50 ميلي گرم پروژستين نوراتيندرون انانتات(NORETHINDRONE ENANTHATE) و 5 ميلي گرم استروژن طبيعي استراديول والرات(ESTRADIOL VALERATE) ميباشد. و بايستي هر ماه يكبار تزريق گردد.
نكته:مكانيسم عمل، ميزان اثر بخشي، محل تزريق و مزايا و معايب آنها مانند دپو پروورا ميباشد.
تفاوتهاي آمپولهاي تركيبي (لونل، سيكلوفم و مزيگنا) با پروژستين تنها (دپوپروورا و نوريسترات):
1- 50 درصد زنان ظرف 6 ماه و و 80 درصد ظرف يكسال پس از قطع تزريق باردار ميشوند.
2- از 4 هفته قبل از عمل جراحي كه بي تحركي طولاني مدت را به همراه دارد بايستي استفاده از آنها قطع و پس از 2 هفته و بازگشت تحرك فرد، از سر گرفته شوند.
نكته: زمان تزريق در 5 روز نخست قاعدگي است و در صورت تزريق پس از روز پنجم بايستي تا يك هفته از كاندوم استفاده شود. تزريق بلافاصله پس از سقط و يا 6 ماه پس از زايمان مجاز است.
نكته:تزريق 3 روز زودتر و يا دير تر از فاصله زماني مقرر (ماهي يكبار) مجاز است.
3- چسبهاي ضد بارداري(PATCH):
چسبهاي ضد بارداري و يا سيستمهاي ترانس درمال(TRANSDERMAL SYSTEM) مانند چسب زخم بوده اما مربعي شكل بوده وابعاد آنها 5*5 سانتي متر است. تنها مارك موجود اورتو اورا(ORTHO EVRA) نام دارد و از 3 چسب تشكيل يافته است. اورا حاوي 0.75 ميلي گرم اتينيل استراديول(ETHINYL ESTRADIOL) و 6 ميلي گرم نورلجسترومين(NORELGESTROMIN) ميباشد. كه روزانه 20 ميكرو گرم اتينيل استراديول و 150 ميكرو گرم نرلجسترومين از طريق پوست به خون آزاد ميگردد.
مكانيسم عمل:
آغشته به دو هورمون استروژن و پروژستوژن بوده كه به تدريج از طريق پوست به جريان خون وارد ميگردد.
اثر بخشي:
بيش از 99 درصد.
نكته:البته مشروط به اينكه بطور صحيح و طبق دستورالعمل استفاده شوند.
نكته:چسبهاي ضدبارداري براي زنان با وزن بالاي 80 كيلوگرم موثر نميباشد.
چه كساني نميتوانند از آن استفاده كنند:
1- احتمال باردار بودن فرد.
2- افراد سيگاري بالاي 35 سال.
3- زنان شيرده.
4- زناني كه اضافه وزن دارند. (بالاي 70 تا 80 كيلو گرم)
5- ساير موارد منع مشابه موارد منع مصرف در روشهاي تزريقي ميباشد.
مزايا:
1- ماهي 3 بار بايستي براي تعويض يادآوري شوند.
2- با آميزش جنسي تداخل ايجاد نمي كند.
3- كاربردش آسان است.
4- اسهال و استفراغ تاثيري بروي آن ندارد.
5- كاهش خونريزي و درد قاعدگي.
6- ريسك ابتلا به سرطان رحم، تخمدان، روده بزرگ و كيست تخمدان را كاهش ميدهد.
معايب:
1-قابل رويت هستند.
2-ممكن است باعث تحريك و آزردگي پوست شوند.
3-ممكن است باعث پرفشاري خون گردند.
4-عوارض جانبي اي كه بايد ظرف يك ماه پس از آغاز مصرف برطرف گردند: سردرد، تهوع، حساس شدن سينه ها، تغيير در خلق و لكه بيني.
چه وقت بايد به پزشك مراجعه شود:
1-درد قفسه سينه كه با تنفس تشديد ميشود.
2-تنگي نفس.
3-سرفه همراه با خلط آغشته به خون.
4-پاهاي متورم و دردناك.
5-ضعف و احساس سوزن سوزن شدن دستها و پاها.
6-درد شديد شكم.
7-غش كردن.
8-سردرد شديد.
9-اشكال در ديد و گفتار.
10-زردي.
محلهاي قرار دادن چسب:
1- در هر ناحيه از پوست بدن كه خشك و فاقد مو باشد. همچنين نبايد روي سينه ها چسبانده شود.
نكته:محل قرار دادن بايستي هر هفته تغيير كند تا تحريك پوستي ايجاد نگردد.
نحوه قرار دادن:
1- اولين چسب بايد روز نخست قاعدگي چسبانده شود.
2- پس از يك هفته بايستي چسب دوم (روز 8 هم قاعدگي) چسبانده شود.
3- پس از يك هفته ديگر چسب سوم (روز 15 هم قاعدگي) چسبانده شود.
4- روز 23 م قاعدگي چسب سوم را كنده و تا يك هفته هيچ چسبي نمي چسبانيد.
5- پس از يك هفته استراحت مجددا سيكل جديد را آغاز كنيد. (حتي در صورت ادامه قاعدگي)
نكته:تعويض چسبها در هر ساعت از روز ممكن است.
نكته:در يك هفته اي كه از چسب استفاده نخواهيد كرد قاعده خواهيد شد.
اقدامات لازم در صورت كنده شدن ناخواسته چسب:
نكته: چسبها معمولا خيلي چسبناك بوده و با استحمام، در وان، سونا، استخر، تعريق و يا با فعاليت بدني كنده نخواهند شد.
1- كمتر از 48 ساعت از كنده شدن گذشته باشد: چنانچه هنوز چسبناك است آن را در محل خود قرار دهيد. اگر خاصيت چسبناكي خود را از دست داده بود آن را دور انداخته و يك چسب جديد استفاده كنيد. هرگز براي قرار دادن چسب ها از چسب نواري وزخم استفاده نكنيد-شما در برابر بارداري محافظت شده هستيد و نيازي به استفاده از كاندوم نخواهيد داشت. ترتيب تعويض چسبها را طبق معمول ادامه دهيد.
2- 48 ساعت و يا بيشتر از كنده شدن گذشته باشد: سيكل جديدي را آغاز كنيد و تا يك هفته نيز از كاندوم استفاده كنيد. و چنانچه احتمال بارداري را ميدهيد، به پزشك خود مراجعه كنيد.
فراموش كردن تعويض چسب (در هفته اول و دوم):
1- كمتر از 48 ساعت: چسب قبلي را برداشته و يك چسب جديد را بچسبانيد.نيازي به استفاده از كاندوم نيست.
2- 48 ساعت و يا بيشتر: سيكل جديدي را آغاز كنيد و تا 7 روز از كاندوم استفاده كنيد.
فراموش كردن در تعويض چسب (در هفته سوم):
چسب سوم را كنده و مرحله بدون چسب را آغاز كنيد و در روز معمول سيكل بعدي را آغاز كنيد. (تنها از روزهاي(يك هفته) بدون چسب شما كاسته ميشود)
فراموش كردن چسباندن چسب جديد پس از يك هفته استراحت:
چنانچه 48 ساعت و يا بيشتر از زمان مقرر گذشته باشد بايد تا يك هفته از كاندوم استفاده كنيد.
تداخلات دارويي:
آنتي بيوتيكها، داروهاي صرع، تشنج، سل و HIV.
4- ايمپلنت ها و يا كپسولهاي كاشتني(IMPLANTS):ازيك يا چند استوانه كوچك و قابل انعطاف تشكيل يافته اند كه زير پوست و بروي قسمت فوقاني بازو كاشته ميشوند.
ايمپلنت ها روزانه و به تدريج هورمون پروژستين از خود آزاد ميكنند.
* ايمپلانون(IMPLANON): از يك استوانه به طول 4 سانت و قطر 2 ميلي متر تشكيل يافته و تا 3 سال موثر است.حاوي 68 ميلي گرم پروژستين اتونوجسترل(ETONOGESTREL) است كه روزانه 70-60 ميكرو گرم از آن آزاد ميشود.
اثر بخشي:
بيش از 99 درصد.
نكته:مكانيسم عمل و موارد منع مصرف مشابه روشهاي تزريقي ميباشد.
مزايا:
1- اثر آن تا 3 سال دوام دارد.
2- تداخل در مقاربت ايجاد نميكند.
3- ساير مزاياي روشهاي تزريقي را داراست.
معايب:
1- كاشتن وبرداشتن آن اندكي مشكل بوده وبايستي توسط پزشك و يا پرستار دوره ديده صورت گيرد.
2- ساير معايب روشهاي تزريقي را داراست.
زمان كاشت:
مشابه زمان تزريق آمپولهاي ضدبارداري پروژستين تنها ميباشد.
نحوه كاشت:
نكته:كاشت ايپلمنت ها توسط اپليكاتور صورت ميگيرد.
1-ابتدا موضع شستشو داده ميشود. سپس محل كاشت بي حسي موضعي ميشود.
2- زير پوست باز شده و استوانه كاشته ميشود.
3- پس از كاشته شدن نيازي به بخيه نمي باشد.
نكته: محل كاشت يكي دوروز حساس، كبود، متورم و يا داراي خارش خواهد بود كه رفع ميشود.
نكته: از ضربه وارد كردن به ايمپلنت در دو روز نخست خودداري كنيد. پس از التيام محل كاشت وارد شدن ضربه (نه زياد محكم) اشكالي ندارد.
نكته: ايمپلنت در حركت دست اختلال ايجاد نميكند. ايملنتها با چشم قابل مشاهده نبوده اما با دست قابل لمس هستند.
نحوه خارج ساختن ايمپلنت:
1- محل كاشت بيحسي موضعي ميشود.
2- يك برش كوچك در پوست ايجاد ميشود.
3- ايمپلنت خارج شده و محل بانداژ ميشود.
نكته:زمان كاشت چند دقيقه و خارج ساختن در حدود 10 دقيقه بطول مي انجامد.
نكته: چنانچه كپسول بطور صحيح كاشته شده باشد، خارج ساختن آن نيز آسان است. در صورتي كه محل كپسول با لمس قابل شناسايي نباشد، از فراصوت براي شناسايي مكان آن استفاده ميگردد.
تداخل دارويي:
1-داروهاي HIV، صرع، تشنج و سل. اما آنتي بيوتيكها و استفراغ و اسهال تاثيري بروي آنها ندارد.
نورپلانت(NORPLANT): از 6 كپسول سيليكوني تشكيل يافته كه تا 5 سال موثر است. نورپلانت حاوي پروژستين لوونورجسترل(LEVONORGESTREL) ميباشد. هر كدام از كپسولها 4-3 سانت طول و 2.4 ميلي متر قطر دارند.
نكته:اثر ضد بارداري پس از 24 ساعت از كاشت شروع و تا 5 سال ادامه مي يابد.
نكته: نحوه كاشت آن مانند ايمپلانون بوده اما بيشتر زمان ميبرد (در حدود 15-10 دقيقه)
درصورت مشاهده علايم زير پس از كاشت به پزشك مراجعه كنيد:
1- خونريزي شديد رحمي.
2- سيكل ماهانه طولاني مدت.
3- درد شديد در ناحيه تحتاني شكم.
4- سردردهاي شديد.
5- قرمزي، تورم و خونريزي اطراف محل كاشت.
نكته:بازگشت باروري پس از خارج ساختن كپسولها فوري است.
نكته:نوع جديدي از نورپلانت بنام ايمپلانت 2 نيز وجود دارد كه از 2 استوانه تشكيل يافته و براي سه سال موثر است.
نكته:درصد شكست ايمپلنت ها بسيار نادر بوده اما احتمال آن در افراد چاق و با اضافه وزن بيشتر است.
5- حلقه هاي مهبلي و يا واژينال(VAGINAL RINGS):جديد ترين نوع ابزار پيشگيري از بارداري هورموني ميباشند.تنها مارك موجود نووارينگ نام دارد.
* نووارينگ(NUVARING):از يك حلقه قابل انعطاف به قطر خارجي 5.4 سانت و ضخامت 4 ميلي متر تشكيل يافته است. سطح اين حلقه از هورمون پوشيده شده است. مانند ديافراگم درون مهبل قرار داده ميشود و هورمونها با دوز كم به تدريج توسط ديواره مهبل جذب ميشوند. نووارينگ حاوي هورمون استروژن اتينيل استراديول(ETHINYL ESTRADIOL) و هورمون پروژستين اتونوجسترل(ETONOGESTREL) ميباشد. جنس خود حلقه از اتينيل وينيل استات(ETHYLENE VINYL ACETATE) ميباشد.
شرح موضوع 
