پوست بزرگ ترین عضو بدن است و به دلیل اینکه اولین سد محافظتی بدن در مقابل محیط خارج به شمار می رود، همواره با طیف وسیعی ازعوامل محیطی آسیب رسان، از جمله عوامل فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیک، در تماس مستقیم و طولانی قرار می گیرد. نمونه این عوامل فیزیکی، پرتوهای خورشیدی هستند که تاثیر آن ها در ایجاد انواع سرطان و پیری پوست، به خوبی شناخته شده است. امروزه، اشخاص به دلایل مرتبط با شغل خود و شاید – از آن مهم تر – به دلیل نحوه استفاده از اوقات فراغت در قالب فعالیت های خارج از منزل (شنا در دریا و استراحت در ساحل، کوهنوردی، اسکی و...) بیشتر در معرض نور آفتاب قرار می گیرند.
از سوی دیگر، ظاهر افراد می تواند تاثیر مهمی در روابط بین فردی، اجتماعی، کیفیت زندگی و حتی فرصت های شغلی آن ها داشته باشد. پس به دلایل مورد اشاره، محافظت در مقابل نور خورشید، در کنار تمیز نگه داشتن پوست و استفاده صحیح از مرطوب کننده ها، از جمله مراقبت های اساسی از پوست سالم به شمار می رود.
پس از مروری اجمالی بر خصوصیات پرتوهای نور خورشید و اصول محافظت در مقابل تابش نور خورشید، با جزئیات بیشتری به بحث پیرامون فرآورده های ضدآفتاب خواهیم پرداخت.
● طیف پرتوهای نور آفتاب
خورشید، طیف وسیعی از انرژی را از خود ساطع می کند که امکان گروه بندی آن ها براساس طول موج امواج الکترومغناطیسی وجود دارد. با یک تقسیم بندی کلی، می توان قسمتی از اشعه خورشید را که به زمین می رسد، به گروه های زیر تقسیم بندی کرد:
۱) اشعه فروسرخ (infrared): به صورت احساس حرارت یا گرما حس می شود.
۲) نور مرئی (visible light): باعث تحریک شبکیه چشم، و سبب رویت می شود.
۳) اشعه فرابنفش (ultraviolet[UV]): به طیفی از اشعه نور اطلاق می شود که طول موجی کوتاه تر از نور مرئی دارند و قابل رویت نیستند.
نور فرابنفش، خود به سه نوار تقسیم می شود:
الف) UVA: باعث تیره شدن آنی رنگدانه ملانین موجود در پوست می شود، به UVB در ایجاد آفتاب سوختگی و پیر شدن پوست ناشی از نور کمک می کند و می تواند در حضور برخی داروها، باعث پدید آمدن واکنش فتوتوکسیک (phototoxic) شدید شود، که خود را به صورت آفتاب سوختگی شدید و تاول زدن نشان می دهد.
ب) UVB: باعث قرمزی و آفتاب سوختگی می شود. در معرض این اشعه قرار گرفتن در طولانی مدت، تغییراتی را که از آن ها به عنوان پیری و سرطان زایی یاد می شود، به دنبال دارد.
ج) UVC: باکتری ها را می کشد و می تواند باعث کنژنکتیویت (التهاب ملتحمه چشم) و آفتاب سوختگی خفیف شود. از این نور در لامپ های میکروب کش اتاق های عمل استفاده می شود.
● اهمیت محافظت از پوست در برابر اشعه فرابنفش
امروزه، اشعه فرابنفش آفتاب و قرار گرفتن در معرض نور لامپ ها یا بسترهایی که برای برنزه شدن به کار می روند (sun lamps and sun beds)، در فهرست عوامل سرطان زا در انسان هستند. قرار گرفتن مکرر پوست محافظت نشده در معرض تابش آفتاب، می تواند به خلاف برنزه کردن پوست، باعث افزایش خطر ابتلا به سرطان پوست، پیری پوست و سایر اثرات مضر برای پوست، حتی در غیاب آفتاب سوختگی شود. لازم به ذکر است که UVA و UVB، هر دو باعث تخریب DNA می شوند و خطر پدید آمدن سرطان پوست را افزایش می دهند.
● تقسیم بندی انواع پوست براساس میزان حساسیت فرد در برابر تابش اشعه آفتاب
تحمل پوست بدن در مقابل اثرات ناشی از تابش نور خورشید، به مقدار ملانین موجود در پوست و ظرفیت ملانین سازی فرد، پس از قرار گرفتن در معرض نور خورشید – که همان امکان برنزه شدن است – ارتباط دارد. براساس پاسخ به سی دقیقه اول قرار گرفتن در معرض تابش خورشید در تابستان و میزان برنزه شدن، پوست اشخاص را به شش گروه زیر تقسیم بندی می کنند:
۱) نوع I: همیشه به راحتی می سوزند و هرگز برنزه نمی شوند.
۲) نوع II: معمولا به راحتی می سوزند و به کمترین میزان برنزه می شوند.
۳) نوع III: به مقدار متوسط می سوزند و به تدریج برنزه می شوند.
۴) نوع IV: به کمترین میزان می سوزند و به سرعت برنزه می شوند.
۵) نوعV: به ندرت می سوزند و عمیقا برنزه می شوند (افراد با پوست تیره از نژاد مدیترانه ای).
۶) نوع VI: هرگز نمی سوزند و رنگدانه های تیره ای در پوست بدن خود دارند (سیاه پوستان).
معمولا افراد با پوست نوع I و II، دارای پوست روشن با چشم های سبز یا آبی هستند و ممکن است موهای زرد، قرمز یا تیره تر داشته باشند. همچنین، ممکن است صورت آن ها کک و مک داشته، و یا نداشته باشد.
●اصول کلی محافظت در مقابل نورآفتاب
به طورکلی، باید تا حد امکان از قرار گرفتن در ساعات حداکثر تابش آفتاب (معمولا ۹ صبح تا ۳ بعدازظهر) خودداری کرد. همچنین، تردد در سایه، استفاده از پوشش مناسب، استفاده از کلاه یا نقاب با لبه ای به پهنای حداقل ۵/۷ سانتی متر و استفاده از عینک آفتابی، از دیگر راه های لازم برای پیشگیری از اثرات مضر نور آفتاب بر پوست است.
در کنار نکاتی که به آن ها اشاره شد، انتخاب و استفاده صحیح از محصولات ضدآفتاب (sunscreens or sun – block products)، برای محافظت پوست در برابر آثار نامطلوب تابش نور خورشید، حایز اهمیت ویژه است.
● نقش ضدآفتاب ها در پیشگیری از آسیب های ناشی از نور آفتاب
بررسی ها نشان داده است که ضدآفتاب ها در جلوگیری از ایجاد تخریب DNA و مهار سیستم ایمنی پوست ناشی از اشعه فرابنفش موثر هستند. به کار بردن ضدآفتاب، خطر پدید آمدن سرطان های غیرملانومی پوست و کراتوزاکتینیک (Akitinic keratosis[AK]) را کاهش می دهد، اما نقش آن ها در کاهش ملانوم بدخیم مورد اختلاف نظر است.
● ضدآفتاب های شیمیایی و فیزیکی
ضدآفتاب ها به دو گروه اصلی ضدآفتاب های شیمیایی و ضدآفتاب های فیزیکی تقسیم می شوند. ضدآفتاب های شیمیایی، از طریق ممانعت از نفوذ پرتوهای نور فرابنفش، با عمل کردن به صورت ف.ی.ل.تری که اشعه UV را جذب یا منعکس می کند، عمل می کنند. اما ضدآفتاب های فیزیکی، از طریق منعکس یا پخش کردن اشعه فرابنفش عمل می کنند.
براساس برخی تغییرات در شیوه نام گذاری، محصولات ضدآفتاب با SPF بالاتر از ۳۰ به صورت +۳۰ مشخص می شوند. همچنین، به دلیل امکان سوء تعبیر در اذهان عمومی، از درج اصطلاحاتی همچون "ضدآفتاب" (waterproof) و "محافظت تمام روز" بر روی ضدآفتاب ها اجتناب می شود.
● SPF چیست؟
شاخص محافظت در برابر آفتاب را Sun Protection Factors و به اختصار SPF می گویند.مقدار SPF، نسبت زمان لازم برای ایجاد قرمزی در پوست محافظت شده با ضدآفتاب، به زمان لازم برای ایجاد همان میزان از قرمزی در پوست محافظت نشده است، که معمولا بین ۲ (حداقل محافظت) تا ۱۵ (محافظت فراگیر) متفاوت است. SPF در برابر ۵۰ درصد اشعه تابیده شده محافظت ایجاد می کند. میزان محافظت ضدآفتابی با SPF ۱۵، ۹۳ درصد، و در مورد ضدآفتابی با SPF ۳۰، ۹۷ درصد است. عده ای از صاحب نظران توصیه می کنند که از SPF به عنوان مخفف شاخص محافظت در برابر آفتاب سوختگی (Sunburn Protection Factor) استفاده شود، تا از این برداشت نادرست که به کار بردن ضدآفتاب می تواند در پیشگیری از تمامی آسیب های پوست ناشی از آفتاب، تاثیرگذار باشد، اجتناب شود. استفاده از ضدآفتاب هایی با SPF بالا، باعث پدید آمدن احساس امنیت کاذب شده، سبب می شود تا فرد خود را در ساعات فراغت، به میزان بیشتری در معرض تابش اشعه آفتاب قرار دهد.
طبق بررسی ها، آفتاب سوختگی در پوست افراد داوطلبی که از ضدآفتابی با SPF ۳۰ استفاده می کردند، ۵/۲ برابر شایع تر از داوطلبانی بود که از ضدآفتابی با SPF ۱۵ استفاده می کردند. در صورتی که اگر فردی به اندازه نیمی از مقدار توصیه شده از ضدآفتاب را به کار برد، اثر محافظتی ضدآفتاب، به یک چهارم مقدار اصلی کاهش می یابد (مثلا اثر محافظی ضدآفتابی با SPF ۱۵، به تاثیر ضدآفتابی با SPF ۴ کاهش می یابد). استفاده از ضدآفتاب با SPF بالا، می تواند تا حدودی اثر به کار بردن مقادیر کم ضدآفتاب را جبران کند.
● مقدار ضدآفتاب لازم برای پوشاندن نواحی مختلف بدن
یک قاشق چای خوری از ضدآفتاب برای پوشاندن صورت، هر بازو، هر ساق پا و قسمت های در معرض تابش شانه ها و گردن، لازم است. با استفاده از دو قاشق چای خوری ضدآفتاب، می توان تمام سطح تنه را پوشاند.
● ضدآفتاب و مقاومت در مقابل آن
اصطلاح "مقاوم در برابر آب" (water resistant) هنگامی به کار می رود که ضدآفتابی پس از دوبار غوطه وری در آب، هر بار به مدت ۲۰ دقیقه، SPF اولیه خود را حفظ کند، و در صورتی که یک ضدآفتاب، پس از چهار بار غوطه وری در آب وهر بار به مدت ۲۰ دقیقه، SPF اولیه خود را حفظ کند، "ضدآب" (waterproof) خوانده می شود. لازم به ذکر است که هیچ یک از این دو اصطلاح، به این مفهوم نیست که یک بار به کار بردن ضدآفتاب، برای یک بعدازظهر شنا کردن، محافظت لازم را برای پوست فراهم می آورد. همان گونه که پیش از این گفته شد، امروزه از درج اصطلاح "ضدآب" (waterproof) بر روی ضدآفتاب ها اجتناب می شود.
● نحوه استفاده از ضدآفتاب
"پایداری" (sunbstantivity) واژه ای است که به توان یک محصول در حفظ موثر بودن خاصیت خود، تحت شرایطی مانند ورزش طولانی، تعریق و شنا اطلاق می شود. در افزایش پایداری، علاوه بر ماده موثره مورد استفاده ترکیب شیمیایی و نوع پایه (vehicle)، ضدآفتاب نیز تاثیر دارد.
صرف نظر از هر محصولی که استفاده شود، لازم است ضدآفتاب، یک تا دو ساعت پیش از قرار گرفتن در معرض تابش آفتاب، روی پوست محل تابش استفاده شود. همچنین، لازم است چندین بار در طول فعالیت، مجددا به کار رود، که این امر، بویژه در هنگام تعریق یا شنا، حایز اهمیت است.
نحوه استفاده از ضدآفتاب ها متفاوت است. در یک مطالعه نشان داده شده که ۶۰ درصد از افراد، فراموش کرده بودند بر روی پوست پشت گردن خود، ضدآفتاب بزنند. در همین مطالعه عنوان شد، ۳۵ درصد از افراد، به کار بردن ضدآفتاب روی قدام گردن، و ۳۲ درصد از آن ها، به کار بردن آن را روی گوش ها فراموش کرده بودند. این بررسی نشان می دهد که بسیاری از افراد، کمتر از نیمی از مقدار توصیه شده از ضدآفتاب را روی بدن خود به کار می برند.
● اهمیت پایه مناسب در ضدآفتاب ها
لوسیون ها چسبندگی کمی دارند، به راحتی روی پوست پخش می شوند و معمولا چرب نیستند. SPF لوسیون ها، معمولا ۱۵ یا کمتر است. ترکیباتی که SPF بالاتری دارند، معمولا قوام محکم تری دارند، چرب ترند و باعث خاصیت "مقاوم در برابر آب" (water resistant) ضدآفتاب هایی با SPF بالاتر می شوند.
مردان، افراد مستعد آکنه و افراد دارای پوست چرب، تمایل به استفاده از ژل های بدون چربی (oil free) دارند. این محصولات، اگرچه برای استفاده افرادی که فعالیت بدنی دارند، ایده آل هستند؛ به دلیل خصوصیات شیمیایی خود، معمولا SPF محدودی دارند.
لوسیون های خشک (انهیدروس)، برای ورزشکارانی که بر اثر استفاده از سایر ضدآفتاب ها، دچار سوزش چشم ها شده اند، مناسب هستند.
بوم ها (sticks)، معمولا ضدآفتاب های محلول در چربی هستند و برای استفاده روی مواضع محدود، مانند بینی و زیرچشم ها و گوش ها مورد استفاده قرار می گیرند. همچنین، می توان از آن ها برای استفاده روی صورت کودکان بهره گرفت.
آئروسل ها و اسپری ها نیز در دسترس هستند، ولی به دلیل اینکه ممکن است هنگام به کار بردن آن ها، برخی نواحی پوشانده نشوند، اثربخشی کلی آن ها، ممکن است کاهش یابد.
● ثبات و تاریخ مصرف
۱) اگر SPF بعد از سه ماه ثابت بماند، تاریخ انقضای محصول، یک سال پس از تاریخ تولید است.
۲) اگر SPF بعد از یک سال ثابت بماند، تاریخ انقضای محصول، سه سال پس ازتاریخ تولید است.
۳) اگر SPF بعد از سه سال ثابت بماند، تاریخ انقضا ندارد.
● دستورالعمل کلی استفاده از ضدآفتاب
۱) ضدآفتابی با SPF ۱۵ تا ۳۰ انتخاب کنید، که حاوی مواد جذب کننده UVA نیز باشد.
۲) ضدآفتاب را بیست تا سی دقیقه قبل از قرار گرفتن در معرض آفتاب به کار برید و اجازه دهید تا خشک شود. در جریان فعالیت های خارج از منزل، هر سه ساعت، استفاده از ضدآفتاب را تکرار کنید.
۳) برای فعالیت های خارج از منزل که با تعریق زیاد همراه است، یا در هنگام فعالیت در ساحل، از ضدآفتاب های "ضدآب" استفاده کنید.
۴) پس از شنا کردن، ضدآفتاب را مجددا به کار ببرید.
۵) تمامی کودکان باید از طریق ممانعت از قرار گرفتن آن ها در ساعت میانی روز، استفاده از لباس های محافظت کننده در برابر آفتاب و به کار بردن ضدآفتاب، در مقابل تابش بیش از حد اشعه آفتاب محافظت شوند.
۶) مناطق در معرض تابش پوست بچه های زیر شش ماه، باید با به کار بردن ضدآفتاب محافظت شوند. ضدآفتاب های حاوی دی اکسید تیتانیوم، ایمن هستند و احتمال کمی دارند که باعث تحریک پوست شوند. البته از آنجا که برخی از صاحب نظران، به کار بردن محصولات ضدآفتاب را پیش از سن شش ماهگی توصیه نمی کنند، لباس های محافظت کننده در معرض آفتاب و اجتناب از قرار دادن کودک در معرض آفتاب، در این گروه سنی، شدیدا توصیه می شود.
۷) به منظور حداکثر محافظت چشم ها، استفاده از عینک های آفتابی که کاملا اطراف چشم را احاطه می کنند، به طور مناسبی با انحنای پیشانی مطابقت دارند و طول موج های تا ۴۰۰ نانومتر شامل UVA، UVB و نور آبی را جذب می کنند، توصیه می شود.
در پایان، ذکر این نکته لازم است که استفاده صحیح از ضدآفتاب ها، تنها بخشی از محافظت پوست در مقابل اشعه آفتاب را تشکیل می دهد، و رعایت سایر موارد نیز ضروری است.
* دکتر یحیی دولتی، دکتر علیرضا خاتمی
گرد آوری: گروه تندرستی و زندگی سالم
http://www.tebyan-zn.ir/
از سوی دیگر، ظاهر افراد می تواند تاثیر مهمی در روابط بین فردی، اجتماعی، کیفیت زندگی و حتی فرصت های شغلی آن ها داشته باشد. پس به دلایل مورد اشاره، محافظت در مقابل نور خورشید، در کنار تمیز نگه داشتن پوست و استفاده صحیح از مرطوب کننده ها، از جمله مراقبت های اساسی از پوست سالم به شمار می رود.
پس از مروری اجمالی بر خصوصیات پرتوهای نور خورشید و اصول محافظت در مقابل تابش نور خورشید، با جزئیات بیشتری به بحث پیرامون فرآورده های ضدآفتاب خواهیم پرداخت.
● طیف پرتوهای نور آفتاب
خورشید، طیف وسیعی از انرژی را از خود ساطع می کند که امکان گروه بندی آن ها براساس طول موج امواج الکترومغناطیسی وجود دارد. با یک تقسیم بندی کلی، می توان قسمتی از اشعه خورشید را که به زمین می رسد، به گروه های زیر تقسیم بندی کرد:
۱) اشعه فروسرخ (infrared): به صورت احساس حرارت یا گرما حس می شود.
۲) نور مرئی (visible light): باعث تحریک شبکیه چشم، و سبب رویت می شود.
۳) اشعه فرابنفش (ultraviolet[UV]): به طیفی از اشعه نور اطلاق می شود که طول موجی کوتاه تر از نور مرئی دارند و قابل رویت نیستند.
نور فرابنفش، خود به سه نوار تقسیم می شود:
الف) UVA: باعث تیره شدن آنی رنگدانه ملانین موجود در پوست می شود، به UVB در ایجاد آفتاب سوختگی و پیر شدن پوست ناشی از نور کمک می کند و می تواند در حضور برخی داروها، باعث پدید آمدن واکنش فتوتوکسیک (phototoxic) شدید شود، که خود را به صورت آفتاب سوختگی شدید و تاول زدن نشان می دهد.
ب) UVB: باعث قرمزی و آفتاب سوختگی می شود. در معرض این اشعه قرار گرفتن در طولانی مدت، تغییراتی را که از آن ها به عنوان پیری و سرطان زایی یاد می شود، به دنبال دارد.
ج) UVC: باکتری ها را می کشد و می تواند باعث کنژنکتیویت (التهاب ملتحمه چشم) و آفتاب سوختگی خفیف شود. از این نور در لامپ های میکروب کش اتاق های عمل استفاده می شود.
● اهمیت محافظت از پوست در برابر اشعه فرابنفش
امروزه، اشعه فرابنفش آفتاب و قرار گرفتن در معرض نور لامپ ها یا بسترهایی که برای برنزه شدن به کار می روند (sun lamps and sun beds)، در فهرست عوامل سرطان زا در انسان هستند. قرار گرفتن مکرر پوست محافظت نشده در معرض تابش آفتاب، می تواند به خلاف برنزه کردن پوست، باعث افزایش خطر ابتلا به سرطان پوست، پیری پوست و سایر اثرات مضر برای پوست، حتی در غیاب آفتاب سوختگی شود. لازم به ذکر است که UVA و UVB، هر دو باعث تخریب DNA می شوند و خطر پدید آمدن سرطان پوست را افزایش می دهند.
● تقسیم بندی انواع پوست براساس میزان حساسیت فرد در برابر تابش اشعه آفتاب
تحمل پوست بدن در مقابل اثرات ناشی از تابش نور خورشید، به مقدار ملانین موجود در پوست و ظرفیت ملانین سازی فرد، پس از قرار گرفتن در معرض نور خورشید – که همان امکان برنزه شدن است – ارتباط دارد. براساس پاسخ به سی دقیقه اول قرار گرفتن در معرض تابش خورشید در تابستان و میزان برنزه شدن، پوست اشخاص را به شش گروه زیر تقسیم بندی می کنند:
۱) نوع I: همیشه به راحتی می سوزند و هرگز برنزه نمی شوند.
۲) نوع II: معمولا به راحتی می سوزند و به کمترین میزان برنزه می شوند.
۳) نوع III: به مقدار متوسط می سوزند و به تدریج برنزه می شوند.
۴) نوع IV: به کمترین میزان می سوزند و به سرعت برنزه می شوند.
۵) نوعV: به ندرت می سوزند و عمیقا برنزه می شوند (افراد با پوست تیره از نژاد مدیترانه ای).
۶) نوع VI: هرگز نمی سوزند و رنگدانه های تیره ای در پوست بدن خود دارند (سیاه پوستان).
معمولا افراد با پوست نوع I و II، دارای پوست روشن با چشم های سبز یا آبی هستند و ممکن است موهای زرد، قرمز یا تیره تر داشته باشند. همچنین، ممکن است صورت آن ها کک و مک داشته، و یا نداشته باشد.
●اصول کلی محافظت در مقابل نورآفتاب
به طورکلی، باید تا حد امکان از قرار گرفتن در ساعات حداکثر تابش آفتاب (معمولا ۹ صبح تا ۳ بعدازظهر) خودداری کرد. همچنین، تردد در سایه، استفاده از پوشش مناسب، استفاده از کلاه یا نقاب با لبه ای به پهنای حداقل ۵/۷ سانتی متر و استفاده از عینک آفتابی، از دیگر راه های لازم برای پیشگیری از اثرات مضر نور آفتاب بر پوست است.
در کنار نکاتی که به آن ها اشاره شد، انتخاب و استفاده صحیح از محصولات ضدآفتاب (sunscreens or sun – block products)، برای محافظت پوست در برابر آثار نامطلوب تابش نور خورشید، حایز اهمیت ویژه است.
● نقش ضدآفتاب ها در پیشگیری از آسیب های ناشی از نور آفتاب
بررسی ها نشان داده است که ضدآفتاب ها در جلوگیری از ایجاد تخریب DNA و مهار سیستم ایمنی پوست ناشی از اشعه فرابنفش موثر هستند. به کار بردن ضدآفتاب، خطر پدید آمدن سرطان های غیرملانومی پوست و کراتوزاکتینیک (Akitinic keratosis[AK]) را کاهش می دهد، اما نقش آن ها در کاهش ملانوم بدخیم مورد اختلاف نظر است.
● ضدآفتاب های شیمیایی و فیزیکی
ضدآفتاب ها به دو گروه اصلی ضدآفتاب های شیمیایی و ضدآفتاب های فیزیکی تقسیم می شوند. ضدآفتاب های شیمیایی، از طریق ممانعت از نفوذ پرتوهای نور فرابنفش، با عمل کردن به صورت ف.ی.ل.تری که اشعه UV را جذب یا منعکس می کند، عمل می کنند. اما ضدآفتاب های فیزیکی، از طریق منعکس یا پخش کردن اشعه فرابنفش عمل می کنند.
براساس برخی تغییرات در شیوه نام گذاری، محصولات ضدآفتاب با SPF بالاتر از ۳۰ به صورت +۳۰ مشخص می شوند. همچنین، به دلیل امکان سوء تعبیر در اذهان عمومی، از درج اصطلاحاتی همچون "ضدآفتاب" (waterproof) و "محافظت تمام روز" بر روی ضدآفتاب ها اجتناب می شود.
● SPF چیست؟
شاخص محافظت در برابر آفتاب را Sun Protection Factors و به اختصار SPF می گویند.مقدار SPF، نسبت زمان لازم برای ایجاد قرمزی در پوست محافظت شده با ضدآفتاب، به زمان لازم برای ایجاد همان میزان از قرمزی در پوست محافظت نشده است، که معمولا بین ۲ (حداقل محافظت) تا ۱۵ (محافظت فراگیر) متفاوت است. SPF در برابر ۵۰ درصد اشعه تابیده شده محافظت ایجاد می کند. میزان محافظت ضدآفتابی با SPF ۱۵، ۹۳ درصد، و در مورد ضدآفتابی با SPF ۳۰، ۹۷ درصد است. عده ای از صاحب نظران توصیه می کنند که از SPF به عنوان مخفف شاخص محافظت در برابر آفتاب سوختگی (Sunburn Protection Factor) استفاده شود، تا از این برداشت نادرست که به کار بردن ضدآفتاب می تواند در پیشگیری از تمامی آسیب های پوست ناشی از آفتاب، تاثیرگذار باشد، اجتناب شود. استفاده از ضدآفتاب هایی با SPF بالا، باعث پدید آمدن احساس امنیت کاذب شده، سبب می شود تا فرد خود را در ساعات فراغت، به میزان بیشتری در معرض تابش اشعه آفتاب قرار دهد.
طبق بررسی ها، آفتاب سوختگی در پوست افراد داوطلبی که از ضدآفتابی با SPF ۳۰ استفاده می کردند، ۵/۲ برابر شایع تر از داوطلبانی بود که از ضدآفتابی با SPF ۱۵ استفاده می کردند. در صورتی که اگر فردی به اندازه نیمی از مقدار توصیه شده از ضدآفتاب را به کار برد، اثر محافظتی ضدآفتاب، به یک چهارم مقدار اصلی کاهش می یابد (مثلا اثر محافظی ضدآفتابی با SPF ۱۵، به تاثیر ضدآفتابی با SPF ۴ کاهش می یابد). استفاده از ضدآفتاب با SPF بالا، می تواند تا حدودی اثر به کار بردن مقادیر کم ضدآفتاب را جبران کند.
● مقدار ضدآفتاب لازم برای پوشاندن نواحی مختلف بدن
یک قاشق چای خوری از ضدآفتاب برای پوشاندن صورت، هر بازو، هر ساق پا و قسمت های در معرض تابش شانه ها و گردن، لازم است. با استفاده از دو قاشق چای خوری ضدآفتاب، می توان تمام سطح تنه را پوشاند.
● ضدآفتاب و مقاومت در مقابل آن
اصطلاح "مقاوم در برابر آب" (water resistant) هنگامی به کار می رود که ضدآفتابی پس از دوبار غوطه وری در آب، هر بار به مدت ۲۰ دقیقه، SPF اولیه خود را حفظ کند، و در صورتی که یک ضدآفتاب، پس از چهار بار غوطه وری در آب وهر بار به مدت ۲۰ دقیقه، SPF اولیه خود را حفظ کند، "ضدآب" (waterproof) خوانده می شود. لازم به ذکر است که هیچ یک از این دو اصطلاح، به این مفهوم نیست که یک بار به کار بردن ضدآفتاب، برای یک بعدازظهر شنا کردن، محافظت لازم را برای پوست فراهم می آورد. همان گونه که پیش از این گفته شد، امروزه از درج اصطلاح "ضدآب" (waterproof) بر روی ضدآفتاب ها اجتناب می شود.
● نحوه استفاده از ضدآفتاب
"پایداری" (sunbstantivity) واژه ای است که به توان یک محصول در حفظ موثر بودن خاصیت خود، تحت شرایطی مانند ورزش طولانی، تعریق و شنا اطلاق می شود. در افزایش پایداری، علاوه بر ماده موثره مورد استفاده ترکیب شیمیایی و نوع پایه (vehicle)، ضدآفتاب نیز تاثیر دارد.
صرف نظر از هر محصولی که استفاده شود، لازم است ضدآفتاب، یک تا دو ساعت پیش از قرار گرفتن در معرض تابش آفتاب، روی پوست محل تابش استفاده شود. همچنین، لازم است چندین بار در طول فعالیت، مجددا به کار رود، که این امر، بویژه در هنگام تعریق یا شنا، حایز اهمیت است.
نحوه استفاده از ضدآفتاب ها متفاوت است. در یک مطالعه نشان داده شده که ۶۰ درصد از افراد، فراموش کرده بودند بر روی پوست پشت گردن خود، ضدآفتاب بزنند. در همین مطالعه عنوان شد، ۳۵ درصد از افراد، به کار بردن ضدآفتاب روی قدام گردن، و ۳۲ درصد از آن ها، به کار بردن آن را روی گوش ها فراموش کرده بودند. این بررسی نشان می دهد که بسیاری از افراد، کمتر از نیمی از مقدار توصیه شده از ضدآفتاب را روی بدن خود به کار می برند.
● اهمیت پایه مناسب در ضدآفتاب ها
لوسیون ها چسبندگی کمی دارند، به راحتی روی پوست پخش می شوند و معمولا چرب نیستند. SPF لوسیون ها، معمولا ۱۵ یا کمتر است. ترکیباتی که SPF بالاتری دارند، معمولا قوام محکم تری دارند، چرب ترند و باعث خاصیت "مقاوم در برابر آب" (water resistant) ضدآفتاب هایی با SPF بالاتر می شوند.
مردان، افراد مستعد آکنه و افراد دارای پوست چرب، تمایل به استفاده از ژل های بدون چربی (oil free) دارند. این محصولات، اگرچه برای استفاده افرادی که فعالیت بدنی دارند، ایده آل هستند؛ به دلیل خصوصیات شیمیایی خود، معمولا SPF محدودی دارند.
لوسیون های خشک (انهیدروس)، برای ورزشکارانی که بر اثر استفاده از سایر ضدآفتاب ها، دچار سوزش چشم ها شده اند، مناسب هستند.
بوم ها (sticks)، معمولا ضدآفتاب های محلول در چربی هستند و برای استفاده روی مواضع محدود، مانند بینی و زیرچشم ها و گوش ها مورد استفاده قرار می گیرند. همچنین، می توان از آن ها برای استفاده روی صورت کودکان بهره گرفت.
آئروسل ها و اسپری ها نیز در دسترس هستند، ولی به دلیل اینکه ممکن است هنگام به کار بردن آن ها، برخی نواحی پوشانده نشوند، اثربخشی کلی آن ها، ممکن است کاهش یابد.
● ثبات و تاریخ مصرف
۱) اگر SPF بعد از سه ماه ثابت بماند، تاریخ انقضای محصول، یک سال پس از تاریخ تولید است.
۲) اگر SPF بعد از یک سال ثابت بماند، تاریخ انقضای محصول، سه سال پس ازتاریخ تولید است.
۳) اگر SPF بعد از سه سال ثابت بماند، تاریخ انقضا ندارد.
● دستورالعمل کلی استفاده از ضدآفتاب
۱) ضدآفتابی با SPF ۱۵ تا ۳۰ انتخاب کنید، که حاوی مواد جذب کننده UVA نیز باشد.
۲) ضدآفتاب را بیست تا سی دقیقه قبل از قرار گرفتن در معرض آفتاب به کار برید و اجازه دهید تا خشک شود. در جریان فعالیت های خارج از منزل، هر سه ساعت، استفاده از ضدآفتاب را تکرار کنید.
۳) برای فعالیت های خارج از منزل که با تعریق زیاد همراه است، یا در هنگام فعالیت در ساحل، از ضدآفتاب های "ضدآب" استفاده کنید.
۴) پس از شنا کردن، ضدآفتاب را مجددا به کار ببرید.
۵) تمامی کودکان باید از طریق ممانعت از قرار گرفتن آن ها در ساعت میانی روز، استفاده از لباس های محافظت کننده در برابر آفتاب و به کار بردن ضدآفتاب، در مقابل تابش بیش از حد اشعه آفتاب محافظت شوند.
۶) مناطق در معرض تابش پوست بچه های زیر شش ماه، باید با به کار بردن ضدآفتاب محافظت شوند. ضدآفتاب های حاوی دی اکسید تیتانیوم، ایمن هستند و احتمال کمی دارند که باعث تحریک پوست شوند. البته از آنجا که برخی از صاحب نظران، به کار بردن محصولات ضدآفتاب را پیش از سن شش ماهگی توصیه نمی کنند، لباس های محافظت کننده در معرض آفتاب و اجتناب از قرار دادن کودک در معرض آفتاب، در این گروه سنی، شدیدا توصیه می شود.
۷) به منظور حداکثر محافظت چشم ها، استفاده از عینک های آفتابی که کاملا اطراف چشم را احاطه می کنند، به طور مناسبی با انحنای پیشانی مطابقت دارند و طول موج های تا ۴۰۰ نانومتر شامل UVA، UVB و نور آبی را جذب می کنند، توصیه می شود.
در پایان، ذکر این نکته لازم است که استفاده صحیح از ضدآفتاب ها، تنها بخشی از محافظت پوست در مقابل اشعه آفتاب را تشکیل می دهد، و رعایت سایر موارد نیز ضروری است.
* دکتر یحیی دولتی، دکتر علیرضا خاتمی
گرد آوری: گروه تندرستی و زندگی سالم
http://www.tebyan-zn.ir/
شرح موضوع