معرفی
كوليت‌اولسرو يا Ulcerative Colitis بيماری است كه در آن جدار داخلی روده بزرگ دچار التهاب می شود. كوليت‌اولسرو يكی از دو بيماری است كه تحت عنوان بيماری های التهابی روده يا Inflammatory Bowel Diseases يا به اختصار IBD شناخته می شوند، بيماری ديگر كرون نام دارد.
در كوليت‌اولسرو سيستم ايمنی بدن دچار اشتباه شده، جدار داخلی روده بزرگ را مورد حمله قرار می دهد و باعث ايجاد التهاب، زخم، خونريزی و اسهال می شود. بيماری معمولاً ركتوم ( Rectum ) و قسمت انتهايی كولون ( Colon ) را درگير می كند ولی می تواند تمام كولون ( Colon ) را هم تحت تأثير قرار دهد.
به علل ناشناخته اين بيماری در كشورهای پيشرفته مثل آمريكای شمالی ،انگلستان و كشورهای اسكانديناوی شايعتر از كشورهای در حال توسعه می باشد. كوليت‌اولسرو مردان و زنان را به يك اندازه مبتلا می کند و شايعترين سن ابتلا بين 15 تا 30 سالگی است.
اگرچه كوليت اولسرو يك بيماری مزمن است که درمان قطعی ندارد، معمولاً با مصرف طولانی دارو و نظارت دقيق بر عوارض به خوبی كنترل می شود و بيشتر بيماران زندگی عادی و پر باری دارند. آگاهی هر چه بيشتر بيمار نسبت به اين بيماری و ايفای نقش فعال در روند درمان و تصميم‌گيری های پزشکی از اهميت خاصی برخوردار است.
علل
با وجود پژوهش های بسياری که انجام شده ، علت اين بيماری هنوز بخوبی شناخته نشده است. به نظر می رسد دو عامل در ايجاد اين بيماری مؤثر باشند :
• زمينه ژنتيك
• عوامل محيطی
اين دو عامل در نهايت باعث می شوند كه سيستم ايمنی بدن دچار اشتباه شده و ديواره روده بزرگ يا كولون ( Colon ) را مورد حمله قرار دهد.
ژنتيك
كوليت‌اولسرو ممکن است در اعضای خانواده مبتلايان تكرار شود و اين موضوع دلالت به دخالت عوامل ژنتيكی در بروز اين بيماری دارد. در 10 تا 25% بيماران دچار كوليت‌اولسرو، يكی از بستگان درجه اول مثل والدين يا خواهر و برادر دچار بيماری التهابی روده، كوليت‌اولسرو يا كرون، می باشد.
محيط
در حال حاضر دانشمندان بر اين باورند که عوامل محيطی زيادی از جمله عفونت‌ها می توانند باعث ايجاد بيماری در افراد دارای زمينه ژنتيكی شوند؛ ولی در حال حاضر هيچ علت مشخصی به عنوان عامل اصلی شناخته نشده است. از آنجا كه حيوانات مستعد ابتلا به اين بيماری در صورت پرورش در محيط‌های عاری از ميكروب به آن مبتلا نمی شوند، باكتری هايی كه به صورت معمول در روده همه انسانها زندگی می کنند ، می توانند نقش مهمی در ايجاد كوليت‌اولسرو داشته باشند.
علائم
علائم بيماری كوليت‌اولسرو می تواند خفيف، متوسط يا شديد باشد و در طول زمان تغيير كند. زمانی كه علائم بيماری تشديد می شود پزشكان اصطلاح عود (Flare up) را بكار می برند و اصطلاح خاموشی (Remission) زمانی بكار م ی رود كه علائم بيماری خاموش يا بيماری غير فعال باشد.
* علائم بر حسب شدت بيماری
* علائم خارج روده‌ای
علائم بر حسب شدت بيماری
علائم بر حسب شدت بيماری متفاوتند. گروهی از اين علائم مثل دلپيچه و اسهال مربوط به دستگاه گوارش است، در حالی که ساير علائم مثل تب و کم خونی در اثر التهاب و اثرات ناشی از آن در بدن بوجود می آيد.
علائم بيماری خفيف:
علائم بيماری خفيف شامل اسهال خونی خفيف (كمتر از 4 بار در روز) و وجود بلغم در مدفوع می باشد. در اين بيماران ممکن است دلپيچه خفيف و دوره‌هايی از يبوست هم مشاهده شود.
علائم بيماری متوسط:
علائم اين گروه از بيماران شامل اسهال خونی (تا 10 بار در روز)، كم‌خونی خفيف، دردخفيف تا متوسط شكم و تب خفيف می باشد.
علائم بيماری شديد:
معمولاً در اين حالت قسمت وسيع و يا تمامی روده بزرگ ( Colon ) درگير است و علائم بيماری شامل اسهال (بيش از 10 بار در روز)، درد شديد شكمی ، تب، کم آبی و خونريزی مکرر است كه می تواند منجر به كم‌خونی گردد. كوليت‌اولسرو شديد حتی می تواند باعث كاهش وزن شود.
علائم بيماری برق‌آسا:
بيماری برق‌آسا به تشديد علائم بيماری در فردی مبتلا به بيماری شديد اطلاق می شود كه با افزايش گلبول‌های سفيد خون، كاهش اشتها و درد شكمی مشخص می گردد.
علائم خارج روده‌ای
به دلايل ناشناخته كوليت‌اولسرو می تواند باعث التهاب در ساير نقاط بدن غير از روده نيز بشود. اين التهاب همانطور که در روده باعث علائم گوارشی می گردد، در صورت وقوع در نقاط ديگر بدن علائم مربوط به همان اعضا را ايجاد می کند. اين علائم معمولاً در كسانی كه دچار عود می شوند مشاهده می گردد. در ضمن علائم خارج روده‌ای می تواند در بيمارانی که علائم روده‌ای آنها در حال خاموشی است نيز مشاهده شود.
مفاصل بزرگ (زانو ها و ستون فقرات)، چشم، پوست و با شيوع كمتر ريه از مناطقی هستند که ممکن است دچار التهاب گردد.
علائم التهاب در مفاصل بزرگ می تواند به صورت درد، قرمزی و تورم مفاصلی مانند زانو يا خشکی و درد کمر و ستون فقرات نمايان گردد. دردهای صبحگاهی که همراه با خشکی مفاصل به مدت بيش از نيم ساعت باشند نياز به بررسی جدی تر دارند.
التهاب در چشم می تواند علائمی مثل درد و قرمزی و مشکلات بينايی ايجاد کند.
در پوست نيز التهاب می تواند ضايعاتی ايجاد کند.
از ديگر موارد التهاب خارج روده ای كه فقط در 5% بيماران اتفاق می افتد، التهاب مجاری صفراوی است که می تواند موجب يک بيماری كبدی به نام كلانژيت اسكروزان اوليه ( Primary Sclerosing Cholangitis ) شود. اين بيماری معمولاً با آنزيم‌های بالای كبدی آشکار می شود و از علائم آن می توان به خارش مزمن و زردی اشاره نمود.
در بيماران مبتلا به كوليت‌اولسرو خطر ايجاد لخته‌های خون و اشكال خاص كم‌خونی نيز بيشتر است.
با توجه به مطالب بالا به عنوان يک بيمار مبتلا به کوليت اولسرو ممکن است اين موضوع باعث ايجاد حساسيت در شما شده و هر علامت مفصلی، پوستی و ... را به کوليت اولسرو ارتباط دهيد ولی بايد بدانيد که بيمار کوليت اولسرو نيز می تواند مانند هر کس ديگری دچار مسائل شايع پوستی، چشمی و مفصلی شوند.
هنگام مراجعه به پزشک به هر علتی بايد پزشک را از بيماری خود (کوليت اولسرو) آگاه کنيد. برای مثال اگر يک مرد 35 ساله مبتلابه کوليت اولسرو بعلت يک مسئله پوستی به متخصص پوست مراجعه می کند بايد پزشک را از ابتلای خود به کوليت اولسرو آگاه کند، زيرا اين مسئله به تشخيص درست بيماری کمک می کند.
تشخيص
تشخيص اين بيماری براساس علائم و نشانه‌های بيماری، معاينه فيزيكی و نتايج آزمايشات تشخيصی مثل آزمايش خون، آزمايش مدفوع، باريم انما، سيگوئيدوسكوپی و كولونوسكوپی می باشد. اين مراحل جهت كنار گذاشتن ساير علل كوليت مثل كرون و عفونت ها لازم می باشد.
پيشگيری
از آنجا که علت اين بيماری ناشناخته است شما نمی توانيد از ابتلا به آن جلوگيری کنيد، ولی در صورت ابتلا می توانيد کاری کنيد تا شدت بيماری کاهش يابد:
1. مصرف درست و به موقع داروها می تواند حملات حاد بيماری را کاهش داده و از عود آن جلوگيری کند.
2. از آنجايی که داروهای ضد التهابی غير استروئيدی مثل بروفن، ديکلوفناک و ... می تواند باعث عود يا تشديد بيماری گردد بايد به عنوان مسکن از استامینوفن استفاده کرد.
سير بيماری
سير بيماری از يک بيمار به بيمار ديگر کاملاً متفاوت است. برخی از بيماران علائم خفيف دارند، در حالی که برخی ديگر ممکن است علائم شديد داشته باشند و حتی در موارد نادر دچار عوارضی گردند که زندگی آنها را تهديد کند.
در اکثر بيماران کوليت اولسرو برای سالها بی علامت است و گاهگاهی بيماری عود کرده و علامت دار می شود. تنها 10 تا 15% بيماران هميشه علامت دارند.
بچه ها نيز علائمی شبيه به بزرگترها دارند ولی ممکن است رشد آنها دچار تاخير شده يا ديرتر از ساير بچه ها بالغ شوند.
چه عواملی خطر ابتلا به بيماری را افزايش می دهد
عوامل زير می تواند خطر ابتلا به بيماری را افزايش دهد:
1. سابقه فاميلی مثبت: در صورتی که يکی از اعضای درجه اول فاميل مثل مادر، پدر، برادر يا خواهر به کوليت اولسرو مبتلا باشد خطر ابتلا ساير افراد افزايش خواهد يافت.
2. نژاد: در برخی از نژادها مثل يهوديان آشکانزاسی اين بيماری شيوع بالاتری دارد.
درمان
درمان كوليت‌اولسرو براساس محل درگيری روده، شدت التهاب، علائم و شرايط فردی تعيين می شود. در اكثر بيماران ، كوليت‌اولسرو دارای يك سير طولانی است که طی آن بيماری به طور مکرر عود و فروکش می کند. هدف از درمان بهبود علائم و جلوگيری از عود بيماری است که با مصرف مداوم و مرتب داروها حاصل می شود. حدود 15% از كسانی كه دچار اولين حمله بيماری می شوند تا آخر عمر هرگز حمله ديگری نخواهند داشت و بيماری بدون نياز به مصرف دارو خاموش باقی خواهد ماند. در واقع اين احتمال وجود دارد که اين افراد مبتلا به نوعی عفونت ناشناخته شده باشند نه كوليت اولسرو.
متاسفانه بسياری از بيماران به محض بهبودی علائم به صورت سر خود داروهای خود را قطع می کنند که اين عمل می تواند عواقب وخيمی به همراه داشته باشد.
نکته: شروع يا قطع درمان بايد حتماً با نظر پزشک صورت گيرد.
* درمان بر اساس محل درگير روده
* پروكتيت و پروكتوسيگموئيديت
* كوليت سمت چپ و پان كوليت
* اثرات جانبی داروهايی كه بيشتر استفاده می شوند
* سولفاسالازين Sulfasalazine يا (Azulfidine)
* مزالامين Mesalamine (مثل پنتازا (Pentasa) و آساکول (Asacol) )
* كورتيكواستروئيدهای (Corticostroids) كوتاه اثر
* درمان حالات مقاوم بيماری
* 6- مركاپتوپورين ( 6-Mercaptopurine ) و آزاتيوپرين ( Azathioprine )
* سيكلوسپورين ( Cyclosporine )
* ساير داروها
* عمل جراحی
* درمان‌های روانپزشكی
* مصرف ويتامين‌ها در کوليت اولسرو
* مصرف ضد دردها در کوليت اولسرو
* داروهای گياهی و طبيعی
پروكتيت و پروكتوسيگموئيديت
پروكتيت (Proctitis) و پروكتوسيگموئيديت (Proctosigmoiditis) انواع محدودتر کوليت اولسرو هستند و مناطق انتهايی کولون(Colon) و رکتوم(Rectum) را درگير می کنند. اين موارد معمولا با داروهای موضعی درمان می شوند كه می توانند به صورت تنقيه در پروكتيت و پروكتوسيگموئيديت يا به صورت كف و شياف در پروكتيت مورد استفاده قرار گيرند. دارو هايی که به صورت شياف و كف مورد استفاده قرار می گيرند فقط به ركتوم ( Rectum ) و قسمت انتهايی كولون سيگموئيد( Sigmoid ) می رسند، در حالی كه تنقيه تا مناطق داخلی تر و وسيعتر یعنی تا خم طحالی روده بزرگ هم اثر دارد.
در برخی از بيماران ممکن است نياز به تجويز داروی خوراكی نيز باشد. دارو هايی که معمولاً استفاده می شوند شامل سولفاسالازين (Sulfasalazine) و مزالامين (Mesalamine) می باشند. استروئيد ها مثل كورتيزون (Cortisone) نيز در درمان اين گروه از بيماران استفاده می شوند.
اثر داروها معمولاً 3 هفته بعد ظاهر می شود و در 90% موارد علائم بيماری از بين می رود. حدود 70% بيماران گاهگاهی مدت های طولانی بدون علامت خواهد بود. بيمارانی كه علائم آنها خفيف است ممكن است از داروهای غير اختصاصی مثل داروهای ضد اسهال هم سود ببرند. مصرف هر يک از داروهای بالا بايد زير نظر پزشک باشد.
پان کوليت يا کوليت سمت چپ
در كوليت سمت چپ ( Left-sided Ulcerative Colitis) و پان كوليت (Pan Colitis) گستردگی درگيری روده بزرگ بيشتر بوده و بيماران اين گروه نيازمند داروهای خوراكی هستند. ولی تجويز دارو های موضعی در کنار داروهای خوراكی در برخی از اين بيماران می تواند سودمند باشد.
ممكن است برای بيمارانی كه علائم متوسط تا شديد دارند به صورت موقتی استروئيد ها مثل پردنيزون(Prednisone) به صورت سرپايی و يا تزريقی (در بيمارستان) تجويز شود. بيماری در اكثر موارد فرو کش می کند.
اثرات جانبی داروهايی كه بيشتر استفاده می شوند
داروهايی كه بيشتر در كوليت‌اولسرو مورد استفاده قرار می گيرند شامل موارد زيرمی شوند:
* سولفاسالازين Sulfasalazine (Azulfidine)
* مزالامين Mesalamine (مثل پنتازا (Pentasa) و آساکول (Asacol) )
* كورتيكواستروئيدهای (Corticostroids) كوتاه اثر
همه داروها می توانند عوارض جانبی داشته باشند و اين مساله می تواند باعث نگرانی بيماران شود. اما نکته مهم آن است كه بسياری از بيماران اين داروها را بدون هيچگونه عارضه جدی تحمل می كنند و معمولاً اين داروها زمانی تجويز می شوند كه منافع آنها به مضارشان برتری داشته باشد.
سولفاسالازين يا Sulfasalazine
سولفاسالازين يكی از قديمی ترين داروهايی است كه در درمان كوليت‌اولسرو بكار رفته است. عوارض جانبی اين دارو در 10% افرادی که آنرا مصرف می کنند اتفاق می افتد که شايعترين آنها شامل سردرد، بثورات جلدی، تهوع و عقيمی قابل برگشت در مردان می باشد. عوارض ديگر مثل كهير، خارش، پانكراتيت (التهاب پانكراس)، هپاتيت (التهاب كبد) و كاهش سلولهای خون شيوع کمتری دارد. عوارض آلرژيك شديد، مشكلات تيروئيد، مشكلات شديد كبدی و مشكلات كليوی بسيار نادر است. كسانی كه سولفاسالازين مصرف می كنند بايد اسيدفوليك به صورت مکمل دريافت كنند چرا كه اين دارو با جذب اسيدفوليك غذا تداخل داشته و مانع جذب آن می شود.
مزالامين( Mesalamine )
داروهايی كه حاوی مزالامين يا تركيبات وابسته به آن هستند مثل پنتازا و آساکول معمولاً بهتر از سولفاسالازين تحمل می شوند، لذا در دوزهای بالاتر می توان آنها را تجويز كرد كه می تواند اثر آنها را افزايش دهد. شايعترين عوارض جانبی مزالامين شامل سردرد، ضعف، نفخ و دلپيچه می باشد. ريزش مو و راش‌های پوستی شيوع كمتری دارد. پريكارديت يا Pericarditis (التهاب لايه پوشاننده قلب)، واكنش‌های آلرژيك، پانكراتيت، مشكلات كليه، كاهش سلولهای خونی و هپاتيت بسيار نادر است.
كورتيكواستروئيدها (Corticostroids)
اين داروها عوارض جانبی بيشتری دارند. افزايش اشتها، افزايش وزن، آكنه (جوش های صورت)، تجمع مايع، لرزش، تغييرات خلقی و مشكلات خواب در کسانی که اين داروها را دريافت می کنند شايع است. مصرف طولانی مدت دوزهای بالای اين داروها عوارض متعدد ديگری مثل بيماری قند، نازکی پوست و كبود شدن آسان آن، چاقی، پوكی استخوان، رشد بيش از حد موهای بدن، آب مرواريد، افزايش فشارخون، زخم معده، مشكلات مفصلی و عفونت در بر دارد. لذا پزشكان سعی می كند هر چه زودتر استروئيد بيماران را قطع کرده يا به جای آن داروهای ديگری تجويز کنند.
درمان حالات مقاوم بيماری
به مواردی که بيماری با اکثر داروهايی كه معمولاً باعث درمان آن می شوند، بهبود نيابد يا بيمار به كورتيكواستروئيدها وابسته شود و در صورت قطع اين داروها مجدداً علائم بيماری بروز کند، کوليت اولسروی مقاوم گفته می شود.
بيشتر اين دسته از بيماران به داروهای سركوب کننده ايمنی مثل 6- مركاپتوپورين ( 6-Mercaptopurine ) و آزاتيوپرين ( Azathioprine ) پاسخ می دهند. اگر علائم بهبود نيابد يا برخی عوارض ايجاد شود، ممكن است عمل جراحی نياز باشد.
6- مركاپتوپورين و آزاتيوپرين
سالهاست كه آزاتيوپرين ( Azathioprine ) يا متابوليت آن 6- مركاپتوپورين ( 6-Mercaptopurine ) جهت درمان موارد مقاوم كوليت‌اولسرو بكار می رود. اين داروها در 60 تا 70% بيماران علائم را از بين برده و نياز به استروئيدها را كاهش می دهند. در حدود 3 تا 6 ماه طول می کشد تا حداكثر اثر اين داروها ظاهر شود. بيمارانی كه اين داروها را دريافت می كنند بايد مرتباً از نظر بروز عوارض کنترل شوند. اين عوارض شامل کاهش سلولهای سفيد خون، پانکراتيت و ندرتاً هپاتيت است. مصرف طولانی مدت اين داروها همچنين با افزايش احتمال بروز عفونت‌ها و برخی تومورها همراه می باشد.
سيكلوسپورين ( Cyclosporine )
سيكلوسپورين يك داروی قوی سركوب كننده ايمنی است كه معمولاً در بيمارانی كه پيوند اعضا در آنها صورت گرفته است مورد استفاده قرار می گيرد. اين دارو می تواند به صورت تزريقی در موارد شديد و مقاوم به درمان کوليت اولسرو مورد استفاده قرار گيرد. تجويز اين دارو بايد در بيمارستان و در بيماران بستری صورت گيرد. سيکلوسپورين به عنوان داروی نگهدارنده كمتر مورد استفاده قرار می گيرد.
ساير داروها
داروهای متعدد ديگری وجود دارند كه در موارد مقاوم بيماری مورد استفاده قرار می گيرند؛ مثل روغن ماهی، نيكوتين، سيپروفلوکساسين(Ciprofloxacine) ،هپارين و بسياری داروهای تجربی ديگر. اثر اين داروها خيلی كمتر از 6- مركاپتوپورين ( 6-Mercaptopurine ) و آزاتيوپرين ( Azathioprine ) به اثبات رسيده است.
عمل جراحی
بيشترين عاملی كه باعث می شود جراحی برای بيماران صورت گيرد عدم پاسخ به داروهای خوراكی است. بيشترين مواردی كه جراحی صورت می گيرد شامل موارد زير است :
* وجود علائم با وجود مصرف مقادير بالای استروئيدها
* وابستگی به استروئيدها (بروز مجدد علائم در صورت قطع اين داروها)
* بدتر شدن بيماری يا بروز عوارض جديد با وجود مصرف حداكثر دوز داروها
* بروز عوارض خطرناك ناشی از داروها
* بروز حالات پيش بدخيمی يا بدخيمی در روده بزرگ ( Colon )
اگرچه داروها درمان اصلی بيماری كوليت‌اولسرو هستند ولی جراحی هم می تواند در بهبود علائم، درمان عوارض و بهبود كيفيت زندگی بسيار مهم باشد و حتی در برخی شرايط می تواند باعث نجات زندگی بيمار گردد.
حدود 30% بيماران كوليت‌اولسرو در نهايت بعد از 15 تا 25 سال از گذشت بيماری نيازمند كولكتومی می شوند. نياز به جراحی بسته به ميزان درگيری متفاوت است؛ در حدود 9% كسانی كه دچار التهاب قسمت های انتهايی روده هستند و 35% كسانی كه دچار پان‌كوليت (Pan colitis) هستند در طول 5 سال از زمان تشخيص نيازمند كولكتومی می شوند.
روش های متعدد جراحی برای بيماران مبتلا به كوليت‌اولسرو وجود دارد که همه آنها می توانند كيفيت زندگی فرد را بهبود داده و احتمال بدخيمی روده بزرگ را كاهش دهند، بنابراين عوامل ديگری هستند كه نوع روش جراحی را در هر فرد تعيين می كنند. در موارد اورژانس اعمالی كه می توان انجام داد محدودتر است. لازم است كه بيمار در مورد مزايا و معايب عمل جراحی با پزشك خود صحبت کرده و در مورد نتايج عمل جراحی واقع‌بين باشد.
درمان‌های روانپزشكی
استرس با بدتر شدن علائم بيماری همراه است و رفتار درمانی می تواند جهت كاهش استرس و در نهايت علائم بيماری مفيد باشد. گروه درمانی، ارتباط با ساير بيماران و تبادل تجارب نيز در اين زمينه بسيار با ارزش است.
در برخی بيماران داروهای آرام بخش مثل لورازپام (Lorazepam) و ديازپام (Diazepam) يا واليوم (Valium) می تواند جهت كاهش استرس تجويز شود. در بيمارانی که عملکرد آنها به علت مشکلات روانی مختل شده است گاهاً داروهای ضد افسردگی توصيه می شود.
نکته: مصرف هر دارويی بايد حتماً با نظر و تجويز پزشک صورت گيرد.
مصرف ويتامين‌ها در کوليت اولسرو
بهتر است بيماران مبتلا به کوليت اولسرو به صورت روزانه مولتی ويتامين مصرف کنند.
همانطور كه قبلاً هم اشاره شد بيمارانی كه سولفاسالازين مصرف می كنند بايد اسيدفوليك را به صورت مكمل دريافت كنند. از آنجا که اسيدفوليك از ايجاد بدخيمی های كولون جلوگيری می كند، در كسانی كه مزالامين ( Mesalamine ) دريافت می كنند هم می تواند مفيد باشد.
مصرف ضد دردها در کوليت اولسرو
بيماران مبتلا به کوليت اولسرو نبايد داروهای ضد درد حاوی NSAID مثل بروفن (Ibuprofen) و ناپروكسن (Naproxen) استفاده کنند چون ممكن است علائم آنها تشديد شود يا بيماری آنها عود کند. لذا بهتر است قبل از مصرف داروهای ضد درد با پزشك يا داروساز خود مشورت كنيد. مصرف استامینوفن در کوليت اولسرو مشكلی ندارد.
داروهای گياهی و طبيعی
داروهای گياهی متعددی به صورت خوراكی يا از طريق تنقيه توصيه شده است ولی ميزان اثربخشی و بی خطر بودن آنها به اثبات نرسيده و نبايد آنها را مصرف كرد.
جراحي
اولين قدم درماني براي بيماران مبتلا به كوليت اولسرو، درمان دارويي چه به صورت خواركي و چه از راه مقعد مي‌باشد. با اين وجود، 25 تا 40 درصد از بيماران مبتلا به كوليت اولسرو در نهايت به جراحي نياز پيدا خواهند كرد. بعضي بيماران خودشان مي‌خواهند جراحي شوند چرا كه آنها بيماري مزمن و شديد دارند يا به درمان دارويي پاسخ نمي‌دهند.
جراحي در مواقعي كه عوارض جانبي بيماري بوجود مي‌آيند نيز ضرورت پيدا مي‌كند. عوارض جانبي كوليت اولسرو كه ممكن است به جراحي فوري نياز پيدا كند شامل :
* سوراخ شدن روده بزرگ
* خونريزي وسيع داخل روده بزرگ
* كوليت اولسرو ناگهاني و حاد
* مگاكولون توكسيك (در اين حالت عضلات ديواره روده متسع مي‌شوند و باكتريها و گاز در داخل كولون افزايش مي‌بايد).
جراحي استاندارد براي كوليت اولسرو پروكتوكولكتومي (برداشتن روده بزرگ و ركتوم «مقعد») مي‌باشد. برخلاف بيماري كرون كه ممكن است بعد از جراحي عود كند، كوليت اولسرو وقتي كه كولون برداشته مي‌شود درمان مي‌شود.
پروكتوكولكتومي همراه با ايلئوستومي
سالهاست كه پروكتوكولكتومي همراه با ايلئوستومي انجام مي‌شود. ايلئوم پايين‌ترين قسمت روده كوچك است و كلمه استومي به معني دهانه يا سوراخ است. ايلئوستومي كه بعد از برداشتن روده بزرگ، ركتوم و مقعد گذاشته مي‌شود، به اين صورت است كه انتهاي روده كوچك (ايلئوم) را توسط يك سوراخ (استومي) به ديواره شكم وصل مي‌كنند تا مواد اضافي موجود در روده از طريق اين سوراخ خارج شود.
بعد از جراحي بايد يك كيسه خارجي در محل سوراخ كار گذاشته شود تا مواد اضافي وارد آن شوند. اين كيسه در روز چند بار خالي مي‌شود. محل معمول ايلئوستومي، قسمت راست و پايين شكم درست زير خط كمربند در سمت راست ناف است.
بيماران معمولاً نگرانند كه ممكن است بو وجود داشته باشد و ديگران متوجه شوند. در حقيقت بو مشكلي ايجاد نمي‌كند و شما مي‌توانيد لباسهايتان را با كمي تنظيم كردن كيسه در جاي خود بپوشيد. هيچ كس متوجه اين كه شما استومي داريد نمي‌شود مگر اين كه شما به آنها بگوئيد.
اين جراحي هنوز بطور گسترده انجام مي‌شود. با اين وجود از حدود 20 سال پيش تغييراتي براي جلوگيري از نياز به استومي و كيسه خارجي بعد از جراحي بوجود آمده است.
پروكتوكولكتومي نگهدارنده
اين عمل جراحي جديدتر كه به آن Ileoanal pouch anal anastomosis و به اختصار IPAA يا پروكتوكولكتومي نگهدارنده گفته مي‌شود به بيمار اجازه مي‌دهد مدفوع خود را از راه مقعد دفع كند. اين جراحي تبديل به شايعترين نوع جراحي براي بيماران كوليت شده است.
يك جراحي پروكتوكولكتومي نگهدارنده در 2 مرحله انجام مي‌شود :
* در عمل جراحي اول، روده بزرگ و ركتوم برداشته مي‌شوند ولي مقعد و كانال آنال حفظ مي‌شوند. ايلئوم (انتهاي روده كوچك) به صورت يك كيسه درمي‌آيد و به طرف پايين كشيده مي‌شود تا به مقعد متصل شود. از آنجايي كه كيسه جديد براي ترميم نياز به زمان دارد، يك ايلئوستومي موقت كار گذاشته مي‌شود.
* ده تا دوازده هفته بعد از جراحي اوليه (زماني كه كيسه ترميم شده است)، ايلئوستومي موقت را مي‌بندند و ديگر نيازي به يك كيسه خارجي نيست. از اين مرحله به بعد، كيسه داخلي تبديل به محلي براي مواد اضافي مي‌شود. مدفوع از طريق حركات روده‌اي وارد مقعد مي‌شود.
بعد از جراحي حركات روده بيشتر بيماران شش بار در روز است. قوام مدفوع متغير است ولي بيشتر اوقات نرم و بتونه مانند است.
عوارض جانبي جراحي پروكتوكولكتومي نگهدارنده:
بيشتر بيماران بعد از عمل جراحي خوب هستند و بعد از يك دوره بهبودي مي‌توانند به فعاليت طبيعي و سركار خود برگردند ولي مانند تمام جراحي‌ها ديگر ممكن است عوارض بوجود آيد. دو عارضه شايع پروكتوكولكتومي نگهدارنده، التهاب كيسه (Pouchitis) و انسداد روده كوچك هستند.
* Pouchitis (التهاب كيسه): التهاب كيسه در 30 درصد بيماران بوجود مي‌آيد. علائم به صورت اسهال، دردشكمي، افزايش تعداد دفعات دفع، تب، كم شدن آب بدن و درد مفصل مي‌باشند. در اين شرايط براي بيمار آنتي‌بيوتيك تجويز مي‌شود يا مترونيدازول و يا سيپروفلوكساسين
* عارضه كمتر شايع، انسداد روده است كه ممكن است در اثر چسبيدن يا زخم جراحي بوجود آيد. انسداد روده باعث شكم درد همراه با تهوع و استفراغ مي‌شود. حدود دو سوم بيماراني كه اين عارضه را دارند، اين علائم با استراحت دادن به روده (نخوردن به مدت چند روز) و دريافت مايعات وريدي بهبود مي‌يابد. يك سوم بقيه بيماران براي برطرف كردن انسداد به جراحي نياز پيدا مي‌كنند.
* 8 تا 10 درصد بيماران ممكن است كيسه داخلي خود را از دست بدهند كه در اين صورت كيسه داخلي برداشته مي‌شود و يك ايلئوستومي دائمي كار گذاشته مي‌شود.
ملاحظات ويژه:
*بيماران كوليتي كه قرار است تحت عمل جراحي قرار بگيرند بايد وضعيت تغذيه‌اي خوبي داشته باشند. حتماً با پزشك خود براي بهبود شرايط تغذيه‌اي خود مشورت كنيد.
*بيماراني كه ايلئوستومي دارند مي‌توانند زندگي فعال، طولاني و مؤثري را داشته باشند. جنبه‌هاي رواني تغيير شكل بدن در ابتدا مي‌‌تواند براي بيمار مشكل‌ساز باشد. گروههاي حمايت كننده‌اي وجود دارند كه شما در آن گروهها مي‌توانيد افرادي را ببينيد كه با ايلئوستومي زندگي مي‌كنند و از آنها در مورد ايلئوستومي مواردي را ياد بگيريد.
*تصميم براي انجام جراحي مشكل است اگر درمان دارويي جواب نمي‌دهد از تمام منابع براي رسيدن به يك تصميم مناسب استفاده كنيد. با پزشك متخصص گوارش و جراح خود و همينطور با بيماراني كه اين عمل جراحي را انجام داده‌اند مشورت كنيد.
*خانمهايي كه عمل جراحي IPAA را انجام داده‌اند ممكن است در باردار شدن مشكل پيدا كنند. اگر باردار شدن براي شما امر مهمي است قبل از تصميم به جراحي با پزشك متخصص گوارش و پزشك متخصص زنان خود مشورت كنيد تا بتوانيد خطرات و فوايد جراحي را قبل از تصميم‌گيري ازريابي كنيد.
عوارض
كوليت‌اولسرو يک بيماری مزمن و طولانی است و می تواند با برخی عوارض گوارشی همراه باشد. اين عوارض شامل موارد زير می باشد:
* خونريزی گوارشی
* مگالولون توكسيك
* تنگی روده
* بدخيمی روده بزرگ
خونريزی گوارشی
برخی درجات خونريزی گوارشی در بيماران مبتلا به كوليت‌اولسرو عادی است، ولی در برخی بيماران التهاب آنقدر شديد است كه به رگهای كوچك جدار روده بزرگ نفوذ كرده و باعث خونريزی شديد می گردد. در اين موارد بيمار بايد بلافاصله به پزشک مراجعه کند، زيرا در صورت عدم درمان به موقع احتمال شوک و يا حتی عوارض وخيم تر نيز وجود دارد. در اين بيماران ممكن است تزريق خون يا حتی جراحی ضرورت پيدا كند.
مگالولون توكسيك(Toxic Megacolon)
اين عارضه يكی از عوارض جدی بيماری است كه در بيمارانی كه التهاب شديد دارند مشاهده می شود. در اين حالت التهاب روده آنقدر شديد است كه باعث اتساع روده و نازك و شكننده شدن جدار آن می شود كه ممكن است در نهايت باعث پارگی يا سوراخ شدن روده بزرگ گردد. در صورتی كه گشاد شدگی روده به درمان‌های دارويی عرض 72 ساعت پاسخ ندهد در اين صورت جراحی توصيه می شود.
تنگی روده
تنگی روده بزرگ (colon) و ركتوم (Rectum) در درصد كمی از بيماران مبتلا به كوليت‌اولسرو پديد می آيد. اين تنگی ها می توانند باعث انسداد روده نيز بشوند.
بدخيمی (سرطان) روده بزرگ
به طور كلی بيماران مبتلا به كوليت اولسرو بيشتر از افراد عادی دچار بدخيمی روده می شوند، ولی اين احتمال از فردی به فرد ديگر متفاوت است. خوشبختانه امروزه با اقدامات تشخيصی بموقع و پيگيری منظم بيماران با اندوسکوپی، بدخيمی روده بزرگ بموقع تشخيص داده شده و بخوبی درمان می شود.
عوامل خطری كه در ابتلای فرد به بدخيمی روده مؤثر است عبارتند از مدت بيماری و وسعت درگيری روده . بر اساس اين عوامل می توان بيماران را به 3 گروه تقسيم کرد:
*بيماران مبتلا به كوليت سراسری ( Pancolitis ) : در اين بيماران که تمامی روده بزرگ درگير است، خطر ابتلا به بدخيمی روده از همه بيشتر است. احتمال بدخيمی در اين گروه از بيماران نسبت به جمعيت عادی حدود 8 تا 10 سال بعد از شروع بيماری افزايش می يابد. 20 سال بعد از شروع بيماری احتمال بدخيمی روده در حدود 5 تا 10% و 30 سال بعد از شروع آن 12 تا 20% می شود.
*بيماران مبتلا به كوليت سمت چپ (Left-sided Ulcerative Colitis) : در بيمارانی كه دچار كوليت سمت چپ هستند خطر ابتلا به بدخيمی روده 15 تا 20 سال بعد از شروع علائم افزايش می يابد.
*بيماران مبتلا به پروكتيت ( Proctitis ) و پروكتوسيگموئيديت ( Proctosigmoiditis ) : مطالعات اوليه نشان می دهد كه خطر ابتلا به بدخيمی روده در اين بيماران که فقط قسمت های انتهايی روده بزرگ آنها درگير است نسبت به افراد عادی افزايش نمی يابد.
پيگيری جهت تشخيص به موقع بدخيمی های روده:
بدخيمی ها معمولاً از نقاطی از جدار روده كه دچار ضايعات پيش بدخيمی شده‌اند آغاز می شوند كه می تواند با پيگيری مستمر بوسيله کولونوسکوپی و نمونه برداری از جدار روده بزرگ در مراحل اوليه كشف گردند. اين ضايعات معمولاً بصورت زائده (پوليپ) يا زخم کوچکی در مخاط روده بزرگ ظاهر می گردند. در طول زمان برخی از اين ضايعات کوچک بدخيم می شوند يعنی بصورت غير قابل کنترلی رشد کرده و می توانند کم کم به نقاط مختلف بدن گسترش يابند. اگر چه برخی از اين ضايعات دچار بدخيمی نمی شوند ولی هيچ راهی وجود ندارد كه بتوانيم بين ضايعاتی كه بدخيم می شود با ساير ضايعات تفاوت قائل شويم. كولونوسكوپی می تواند ضايعات پيش بدخيمی يا بدخيمی ها را در مراحل اوليه تشخيص داده و زندگی بيمار را حفظ كند. بيمارانی كه در آنها ضايعات پيش بدخيمی پيشرفته مشاهده شود معمولاً بايد كولتومی (Colectomy) شوند.
برنامه كولونوسكوپی :
در مورد بهترين برنامه جهت انجام كولونوسكوپی هنوز بحث وجود دارد و بهتر است كه بيماران جهت انتخاب بهترين برنامه جهت انجام كولونوسكوپی با پزشك خود مشورت كنند.
در كسانی كه دچار پان كوليت (Pancolitis) هستند اولين كولونوسكوپی جهت پيگيری 8 تا 10 سال بعد از شروع علائم و بيمارانی كه دچار كوليت سمت چپ (Left-sided Ulcerative Colitis) هستند اولين كولونوسكوپی 15 سال بعد از شروع علائم توصيه می شود. بعد از اولين کولونوسکوپی بهتر است هر 1 تا 3 سال مجدداً كولونوسكوپی صورت گيرد. اگر ضايعات پيش بدخيم پيشرفته مشاهده شود معمولاً پزشكان كولكتومی (Colectomy) را توصيه می کنند. اگر تغييرات پيش بدخيم خفيف باشد ممكن است پزشك انجام كولونوسكوپی در فواصل كمتر را برای بيمار توصيه كند.
تغذيه
بيماران مبتلا به حالات شديد كوليت اولسرو معمولاً دچار كاهش وزن و كمبودهای تغذيه‌ای می شوند. پرهيز غذايی تنها بايد در مورد غذاهايی صورت گيرد كه علائم بيماری را واضحاً تشديد می كند. كسانی كه به هر دليل تغذيه خود را محدود می كنند بايد مولتی ويتامين به صورت روزانه دريافت كنند. تغييرات خاص در رژيم غذايی می تواند برخی از علائم را بهبود بخشد.
* ويتامين‌ها و داروها
* عدم تحمل لاكتوز
* تغييرات رژيم غذايی برای كاهش اسهال و دلپيچه
* تغييرات رژيم غذايی جهت جلوگيری از عود بيماری
* تغذيه با لوله معده (enteral feeding) يا وريدی (parenteral feeding)
ويتامين‌ها و داروها
بهتر است بيماران مبتلا به کوليت اولسرو به صورت روزانه مولتی ويتامين مصرف کنند. همانطور كه قبلاً هم اشاره شد بيمارانی كه سولفاسالازين مصرف می كنند بايد اسيدفوليك را به صورت مكمل دريافت كنند. از آنجا که اسيدفوليك از ايجاد بدخيمی های كولون جلوگيری می كند، در كسانی كه مزالامين ( Mesalamine ) دريافت می كنند هم می تواند مفيد باشد.
عدم تحمل لاكتوز :
برخی از افراد بعد از مصرف قند لاكتوز كه در لبنيات وجود دارد دچار اسهال، دلپيچه و نفخ شكم می شوند. عدم تحمل لاكتوز يك مشكل شايع در جمعيت عادی است و لذا در بيماران مبتلا به كوليت‌اولسرو هم بسيار شايع است. علائم اين بيماران در صورت محدود كردن لبنيات در رژيم غذايی كاهش می يابد، ولی کمبود دريافت لبنيات ممكن است باعث كاهش دريافت كلسيم گردد. در صورت محدود كردن لبنيات در رژيم غذايی کلسيم بايد به صورت مكمل به بيمار داده شود.
تغييرات رژيم غذايی برای كاهش اسهال و دلپيچه :
بيمارانی كه دچار اسهال و دلپيچه هستند در صورتی كه مقدار كمتری ميوه، سبز ی ، كافئين (موجود در قهوه و برخی نوشيدنی های گازدار)، نوشيدنی های شيرين و سوربيتول (يك نوع قند مصنوعی كه در آبنبات‌ها و آدامس‌های بدون قند بكار می رود) استفاده كنند، علائم آنها كاهش می يابد.
تغييرات رژيم غذايی جهت جلوگيری از عود بيماری :
به علل ناشناخته انواع خاصی از فيبرهای غذايی باعث جلوگيری از عود بيماری می شوند ولی مطالعات بيشتر در اين زمينه مورد نياز است.
تغذيه با لوله معده (enteral feeding) يا وريدی (parenteral feeding) :
تغذيه با لوله معده و تغذيه داخل وريدی گاهی جهت درمان طولانی مدت كوليت اولسرو مورد استفاده قرار می گيرد. اين نوع روش های تغذيه ممكن است به طور موقت جهت بهبود وضعيت تغذيه بيمارانی كه شديداً بيمار هستند و نمی توانند برای بيش از يك هفته از راه دهان غذا بخورند استفاده شوند. تغذيه با لوله معده به کمک لوله ای که از طريق بينی وارد معده می شود و مواد مغذی بنيادی از آن مستقيما وارد معده و سپس روده کوچک می شود، صورت می گيرد. تغذيه داخل وريدی معمولاً از طريق يک کاتتر وريدی انجام می شود که مواد مغذی را که به صورت سرم و استريل در آمده است را مستقيماً به جريان خون می ريزد.
باروری، بارداری و شيردهی
كوليت اولسرو و درمان اين بيماری ممكن است سلامت باروری بيماران را تحت تأثير قرار دهد. لذا اگر قصد باردار شدن داريد در اين رابطه با پزشك خود مشورت كنيد.
* باروری
* بارداری
* اثرات كوليت اولسرو روی رشد جنين
* بی خطر بودن آزمون‌های تشخيص در حاملگی
* بی خطر بودن داروها در حاملگی و شيردهی
باروری
در مجموع كوليت‌اولسرو باروری را كاهش نمی دهد ولی برخی از درمان‌ها می تواند روی باروری تأثير داشته باشد. مردان بعد از عمل جراحی كولتومی ممكن است دچار ناتوانی جنسی شوند و برخی داروها مثل سولفاسالازين Sulfasalazine (Azulfidine) می تواند باعث اختلالات اسپرم شده كه بعد از قطع دارو قابل برگشت است. در زنان نيز اعمال جراحی که برای درمان کوليت اولسرو انجام می شود می تواند باعث اختلال در خونريزی های ماهيانه يا ناباروری گردد.
بارداری
فعاليت بيماری در حين حاملگی بستگی به وضعيت بيماری در زمان باردار شدن دارد. وضعيت بيماری در حدود دو سوم بيماران در حين بارداری در همان وضعيتی باقی خواهد ماند که در زمان باردار شدن بوده است. بنابراين پزشكان توصيه می كنند كه بيماران زمانی باردار شوند که بيماری آنها كنترل شده باشد.
اثرات كوليت اولسرو روی رشد جنين
نتايج مطالعات مختلف در مورد اثر کوليت اولسرو روی بارداری هنوز متناقض و ناهماهنگ است. برخی از مطالعات نشان داده است که بيماران مبتلا به كوليت‌اولسرو بيشتر از افراد عادی دچار زايمان زودرس شده و بچه‌های با وزن كم به دنيا آورده اند. در صورتی كه مطالعات ديگری وجود دارد كه نشان می دهند اين افراد بچه‌های كاملاً سالمی به دنيا آورده‌اند. كوليت‌اولسرو احتمال اختلالات جنين يا نوزاد مرده را افزايش نمی دهد.
بيشتر زنانی که قبل از زايمان به علت كوليت‌اولسرو جراحی شده‌اند حاملگی و زايمان عادی دارند و اكثراً زايمان طبيعی می کنند.
بی خطر بودن آزمون‌های تشخيص در حاملگی
سيگموئيدوسكوپی نرم در حاملگی بی خطر به نظر می رسد ولی معمولاً كولونوسكوپی يا عكس برداری با اشعه X انجام نمی شود.
بی خطر بودن داروها در حاملگی و شيردهی
بسياری از داروهايی كه در درمان كوليت‌اولسرو بكار می روند اثراتی روی جنين و بچه‌های شيرخوار دارند لذا بهتر است اگر می خواهيد باردار شويد قبل از آن با پزشك خود مشورت كنيد.
*سولفاسالازين يا Sulfasalazine : به نظر می آيد اين دارو در بارداری و شيردهی بی خطر باشد.
*مزالامين ( Mesalamine ): بی خطر بودن مزالامين موضعی يا خوراكی هنوز در حال بررسی است ولی به نظر می رسد اين دارو بی خطر باشد.
*كورتيكواستروئيدها (Corticostroids) : در مجموع به نظر می رسد استروئيدها در حاملگی بی خطر باشند ولی ممكن است پزشك شما اين دارو را در سه ماهه اول بارداری تجويز نكند. استروئيدها ممكن است برخی از مشکلات حاملگی را بدتر كنند (فشارخون وابسته به حاملگی، ديابت بارداری) و باعث پاره شدن زودرس كيسه آب شوند، بنابراين زنان حامله ای که اين داروها را مصرف می کنند بايد دقيقاً تحت نظر باشند. احتمالاً مصرف پردنيزون (Prednisone) در شيردهی بی خطر باشد، اگرچه برخی از پزشكان شيردهی را چند ساعت بعد از خوردن دارو منع می كنند.
*6- مركاپتوپورين ( 6-Mercaptopurine ) و آزاتيوپرين ( Azathioprine ) : اگر ضروری باشد اين داروها می توانند در حين حاملگی ادامه پيدا كنند اگر چه در اين مورد بحث وجود دارد. در مورد آزاتيوپرين بررسی های بيشتری انجام شده است چون اين دارو مدت‌هاست برای كسانی كه پيوند كليه می شوند مورد استفاده قرار می گيرد. در هر صورت برخی پژوهشگران ادعا می کنند که اين داروها باعث اختلالات جنينی و سقط خودبخودی شده است. زنان و مردانی كه اين داروها را دريافت می كنند بهتر است 3 ماه قبل از شروع بارداری (لقاح جنين) آنها را قطع كنند. همچنين زنانی كه اين داروها را مصرف می كنند بهتر است به بچه‌هايشان شير ندهند.
*سيكلوسپورين ( Cyclosporine ): مصرف سيكلوسپرين در حاملگی معمولاً بی خطر است، اگر چه ممكن است اين دارو باعث كاهش سرعت رشد جنين و زايمان زودرس شود.
*داروهای ضد اسهال : بی خطر بودن اين داروها مثل ديفنوكسيلات (Diphenoxylate) با آتروپین (Atropine) يا لوموتيل ( Lomotil ) و لوپرامايد (Loperamide) یا ايموديوم (Imadium) در حاملگی و شيردهی زير سؤال است. بجای اين داروها در طول حاملگی معمولاً داروهای مشابه ديگری مثل کائوپکتات ( Kaopectate )، پسيليوم ( Psyllium ) و متاموسيل ( Metamucil ) استفاده می شوند.
كوليت‌اولسرو يا Ulcerative Colitis بيماری است كه در آن جدار داخلی روده بزرگ دچار التهاب می شود. كوليت‌اولسرو يكی از دو بيماری است كه تحت عنوان بيماری های التهابی روده يا Inflammatory Bowel Diseases يا به اختصار IBD شناخته می شوند، بيماری ديگر كرون نام دارد.
در كوليت‌اولسرو سيستم ايمنی بدن دچار اشتباه شده، جدار داخلی روده بزرگ را مورد حمله قرار می دهد و باعث ايجاد التهاب، زخم، خونريزی و اسهال می شود. بيماری معمولاً ركتوم ( Rectum ) و قسمت انتهايی كولون ( Colon ) را درگير می كند ولی می تواند تمام كولون ( Colon ) را هم تحت تأثير قرار دهد.
به علل ناشناخته اين بيماری در كشورهای پيشرفته مثل آمريكای شمالی ،انگلستان و كشورهای اسكانديناوی شايعتر از كشورهای در حال توسعه می باشد. كوليت‌اولسرو مردان و زنان را به يك اندازه مبتلا می کند و شايعترين سن ابتلا بين 15 تا 30 سالگی است.
اگرچه كوليت اولسرو يك بيماری مزمن است که درمان قطعی ندارد، معمولاً با مصرف طولانی دارو و نظارت دقيق بر عوارض به خوبی كنترل می شود و بيشتر بيماران زندگی عادی و پر باری دارند. آگاهی هر چه بيشتر بيمار نسبت به اين بيماری و ايفای نقش فعال در روند درمان و تصميم‌گيری های پزشکی از اهميت خاصی برخوردار است.
علل
با وجود پژوهش های بسياری که انجام شده ، علت اين بيماری هنوز بخوبی شناخته نشده است. به نظر می رسد دو عامل در ايجاد اين بيماری مؤثر باشند :
• زمينه ژنتيك
• عوامل محيطی
اين دو عامل در نهايت باعث می شوند كه سيستم ايمنی بدن دچار اشتباه شده و ديواره روده بزرگ يا كولون ( Colon ) را مورد حمله قرار دهد.
ژنتيك
كوليت‌اولسرو ممکن است در اعضای خانواده مبتلايان تكرار شود و اين موضوع دلالت به دخالت عوامل ژنتيكی در بروز اين بيماری دارد. در 10 تا 25% بيماران دچار كوليت‌اولسرو، يكی از بستگان درجه اول مثل والدين يا خواهر و برادر دچار بيماری التهابی روده، كوليت‌اولسرو يا كرون، می باشد.
محيط
در حال حاضر دانشمندان بر اين باورند که عوامل محيطی زيادی از جمله عفونت‌ها می توانند باعث ايجاد بيماری در افراد دارای زمينه ژنتيكی شوند؛ ولی در حال حاضر هيچ علت مشخصی به عنوان عامل اصلی شناخته نشده است. از آنجا كه حيوانات مستعد ابتلا به اين بيماری در صورت پرورش در محيط‌های عاری از ميكروب به آن مبتلا نمی شوند، باكتری هايی كه به صورت معمول در روده همه انسانها زندگی می کنند ، می توانند نقش مهمی در ايجاد كوليت‌اولسرو داشته باشند.
علائم
علائم بيماری كوليت‌اولسرو می تواند خفيف، متوسط يا شديد باشد و در طول زمان تغيير كند. زمانی كه علائم بيماری تشديد می شود پزشكان اصطلاح عود (Flare up) را بكار می برند و اصطلاح خاموشی (Remission) زمانی بكار م ی رود كه علائم بيماری خاموش يا بيماری غير فعال باشد.
* علائم بر حسب شدت بيماری
* علائم خارج روده‌ای
علائم بر حسب شدت بيماری
علائم بر حسب شدت بيماری متفاوتند. گروهی از اين علائم مثل دلپيچه و اسهال مربوط به دستگاه گوارش است، در حالی که ساير علائم مثل تب و کم خونی در اثر التهاب و اثرات ناشی از آن در بدن بوجود می آيد.
علائم بيماری خفيف:
علائم بيماری خفيف شامل اسهال خونی خفيف (كمتر از 4 بار در روز) و وجود بلغم در مدفوع می باشد. در اين بيماران ممکن است دلپيچه خفيف و دوره‌هايی از يبوست هم مشاهده شود.
علائم بيماری متوسط:
علائم اين گروه از بيماران شامل اسهال خونی (تا 10 بار در روز)، كم‌خونی خفيف، دردخفيف تا متوسط شكم و تب خفيف می باشد.
علائم بيماری شديد:
معمولاً در اين حالت قسمت وسيع و يا تمامی روده بزرگ ( Colon ) درگير است و علائم بيماری شامل اسهال (بيش از 10 بار در روز)، درد شديد شكمی ، تب، کم آبی و خونريزی مکرر است كه می تواند منجر به كم‌خونی گردد. كوليت‌اولسرو شديد حتی می تواند باعث كاهش وزن شود.
علائم بيماری برق‌آسا:
بيماری برق‌آسا به تشديد علائم بيماری در فردی مبتلا به بيماری شديد اطلاق می شود كه با افزايش گلبول‌های سفيد خون، كاهش اشتها و درد شكمی مشخص می گردد.
علائم خارج روده‌ای
به دلايل ناشناخته كوليت‌اولسرو می تواند باعث التهاب در ساير نقاط بدن غير از روده نيز بشود. اين التهاب همانطور که در روده باعث علائم گوارشی می گردد، در صورت وقوع در نقاط ديگر بدن علائم مربوط به همان اعضا را ايجاد می کند. اين علائم معمولاً در كسانی كه دچار عود می شوند مشاهده می گردد. در ضمن علائم خارج روده‌ای می تواند در بيمارانی که علائم روده‌ای آنها در حال خاموشی است نيز مشاهده شود.
مفاصل بزرگ (زانو ها و ستون فقرات)، چشم، پوست و با شيوع كمتر ريه از مناطقی هستند که ممکن است دچار التهاب گردد.
علائم التهاب در مفاصل بزرگ می تواند به صورت درد، قرمزی و تورم مفاصلی مانند زانو يا خشکی و درد کمر و ستون فقرات نمايان گردد. دردهای صبحگاهی که همراه با خشکی مفاصل به مدت بيش از نيم ساعت باشند نياز به بررسی جدی تر دارند.
التهاب در چشم می تواند علائمی مثل درد و قرمزی و مشکلات بينايی ايجاد کند.
در پوست نيز التهاب می تواند ضايعاتی ايجاد کند.
از ديگر موارد التهاب خارج روده ای كه فقط در 5% بيماران اتفاق می افتد، التهاب مجاری صفراوی است که می تواند موجب يک بيماری كبدی به نام كلانژيت اسكروزان اوليه ( Primary Sclerosing Cholangitis ) شود. اين بيماری معمولاً با آنزيم‌های بالای كبدی آشکار می شود و از علائم آن می توان به خارش مزمن و زردی اشاره نمود.
در بيماران مبتلا به كوليت‌اولسرو خطر ايجاد لخته‌های خون و اشكال خاص كم‌خونی نيز بيشتر است.
با توجه به مطالب بالا به عنوان يک بيمار مبتلا به کوليت اولسرو ممکن است اين موضوع باعث ايجاد حساسيت در شما شده و هر علامت مفصلی، پوستی و ... را به کوليت اولسرو ارتباط دهيد ولی بايد بدانيد که بيمار کوليت اولسرو نيز می تواند مانند هر کس ديگری دچار مسائل شايع پوستی، چشمی و مفصلی شوند.
هنگام مراجعه به پزشک به هر علتی بايد پزشک را از بيماری خود (کوليت اولسرو) آگاه کنيد. برای مثال اگر يک مرد 35 ساله مبتلابه کوليت اولسرو بعلت يک مسئله پوستی به متخصص پوست مراجعه می کند بايد پزشک را از ابتلای خود به کوليت اولسرو آگاه کند، زيرا اين مسئله به تشخيص درست بيماری کمک می کند.
تشخيص
تشخيص اين بيماری براساس علائم و نشانه‌های بيماری، معاينه فيزيكی و نتايج آزمايشات تشخيصی مثل آزمايش خون، آزمايش مدفوع، باريم انما، سيگوئيدوسكوپی و كولونوسكوپی می باشد. اين مراحل جهت كنار گذاشتن ساير علل كوليت مثل كرون و عفونت ها لازم می باشد.
پيشگيری
از آنجا که علت اين بيماری ناشناخته است شما نمی توانيد از ابتلا به آن جلوگيری کنيد، ولی در صورت ابتلا می توانيد کاری کنيد تا شدت بيماری کاهش يابد:
1. مصرف درست و به موقع داروها می تواند حملات حاد بيماری را کاهش داده و از عود آن جلوگيری کند.
2. از آنجايی که داروهای ضد التهابی غير استروئيدی مثل بروفن، ديکلوفناک و ... می تواند باعث عود يا تشديد بيماری گردد بايد به عنوان مسکن از استامینوفن استفاده کرد.
سير بيماری
سير بيماری از يک بيمار به بيمار ديگر کاملاً متفاوت است. برخی از بيماران علائم خفيف دارند، در حالی که برخی ديگر ممکن است علائم شديد داشته باشند و حتی در موارد نادر دچار عوارضی گردند که زندگی آنها را تهديد کند.
در اکثر بيماران کوليت اولسرو برای سالها بی علامت است و گاهگاهی بيماری عود کرده و علامت دار می شود. تنها 10 تا 15% بيماران هميشه علامت دارند.
بچه ها نيز علائمی شبيه به بزرگترها دارند ولی ممکن است رشد آنها دچار تاخير شده يا ديرتر از ساير بچه ها بالغ شوند.
چه عواملی خطر ابتلا به بيماری را افزايش می دهد
عوامل زير می تواند خطر ابتلا به بيماری را افزايش دهد:
1. سابقه فاميلی مثبت: در صورتی که يکی از اعضای درجه اول فاميل مثل مادر، پدر، برادر يا خواهر به کوليت اولسرو مبتلا باشد خطر ابتلا ساير افراد افزايش خواهد يافت.
2. نژاد: در برخی از نژادها مثل يهوديان آشکانزاسی اين بيماری شيوع بالاتری دارد.
درمان
درمان كوليت‌اولسرو براساس محل درگيری روده، شدت التهاب، علائم و شرايط فردی تعيين می شود. در اكثر بيماران ، كوليت‌اولسرو دارای يك سير طولانی است که طی آن بيماری به طور مکرر عود و فروکش می کند. هدف از درمان بهبود علائم و جلوگيری از عود بيماری است که با مصرف مداوم و مرتب داروها حاصل می شود. حدود 15% از كسانی كه دچار اولين حمله بيماری می شوند تا آخر عمر هرگز حمله ديگری نخواهند داشت و بيماری بدون نياز به مصرف دارو خاموش باقی خواهد ماند. در واقع اين احتمال وجود دارد که اين افراد مبتلا به نوعی عفونت ناشناخته شده باشند نه كوليت اولسرو.
متاسفانه بسياری از بيماران به محض بهبودی علائم به صورت سر خود داروهای خود را قطع می کنند که اين عمل می تواند عواقب وخيمی به همراه داشته باشد.
نکته: شروع يا قطع درمان بايد حتماً با نظر پزشک صورت گيرد.
* درمان بر اساس محل درگير روده
* پروكتيت و پروكتوسيگموئيديت
* كوليت سمت چپ و پان كوليت
* اثرات جانبی داروهايی كه بيشتر استفاده می شوند
* سولفاسالازين Sulfasalazine يا (Azulfidine)
* مزالامين Mesalamine (مثل پنتازا (Pentasa) و آساکول (Asacol) )
* كورتيكواستروئيدهای (Corticostroids) كوتاه اثر
* درمان حالات مقاوم بيماری
* 6- مركاپتوپورين ( 6-Mercaptopurine ) و آزاتيوپرين ( Azathioprine )
* سيكلوسپورين ( Cyclosporine )
* ساير داروها
* عمل جراحی
* درمان‌های روانپزشكی
* مصرف ويتامين‌ها در کوليت اولسرو
* مصرف ضد دردها در کوليت اولسرو
* داروهای گياهی و طبيعی
پروكتيت و پروكتوسيگموئيديت
پروكتيت (Proctitis) و پروكتوسيگموئيديت (Proctosigmoiditis) انواع محدودتر کوليت اولسرو هستند و مناطق انتهايی کولون(Colon) و رکتوم(Rectum) را درگير می کنند. اين موارد معمولا با داروهای موضعی درمان می شوند كه می توانند به صورت تنقيه در پروكتيت و پروكتوسيگموئيديت يا به صورت كف و شياف در پروكتيت مورد استفاده قرار گيرند. دارو هايی که به صورت شياف و كف مورد استفاده قرار می گيرند فقط به ركتوم ( Rectum ) و قسمت انتهايی كولون سيگموئيد( Sigmoid ) می رسند، در حالی كه تنقيه تا مناطق داخلی تر و وسيعتر یعنی تا خم طحالی روده بزرگ هم اثر دارد.
در برخی از بيماران ممکن است نياز به تجويز داروی خوراكی نيز باشد. دارو هايی که معمولاً استفاده می شوند شامل سولفاسالازين (Sulfasalazine) و مزالامين (Mesalamine) می باشند. استروئيد ها مثل كورتيزون (Cortisone) نيز در درمان اين گروه از بيماران استفاده می شوند.
اثر داروها معمولاً 3 هفته بعد ظاهر می شود و در 90% موارد علائم بيماری از بين می رود. حدود 70% بيماران گاهگاهی مدت های طولانی بدون علامت خواهد بود. بيمارانی كه علائم آنها خفيف است ممكن است از داروهای غير اختصاصی مثل داروهای ضد اسهال هم سود ببرند. مصرف هر يک از داروهای بالا بايد زير نظر پزشک باشد.
پان کوليت يا کوليت سمت چپ
در كوليت سمت چپ ( Left-sided Ulcerative Colitis) و پان كوليت (Pan Colitis) گستردگی درگيری روده بزرگ بيشتر بوده و بيماران اين گروه نيازمند داروهای خوراكی هستند. ولی تجويز دارو های موضعی در کنار داروهای خوراكی در برخی از اين بيماران می تواند سودمند باشد.
ممكن است برای بيمارانی كه علائم متوسط تا شديد دارند به صورت موقتی استروئيد ها مثل پردنيزون(Prednisone) به صورت سرپايی و يا تزريقی (در بيمارستان) تجويز شود. بيماری در اكثر موارد فرو کش می کند.
اثرات جانبی داروهايی كه بيشتر استفاده می شوند
داروهايی كه بيشتر در كوليت‌اولسرو مورد استفاده قرار می گيرند شامل موارد زيرمی شوند:
* سولفاسالازين Sulfasalazine (Azulfidine)
* مزالامين Mesalamine (مثل پنتازا (Pentasa) و آساکول (Asacol) )
* كورتيكواستروئيدهای (Corticostroids) كوتاه اثر
همه داروها می توانند عوارض جانبی داشته باشند و اين مساله می تواند باعث نگرانی بيماران شود. اما نکته مهم آن است كه بسياری از بيماران اين داروها را بدون هيچگونه عارضه جدی تحمل می كنند و معمولاً اين داروها زمانی تجويز می شوند كه منافع آنها به مضارشان برتری داشته باشد.
سولفاسالازين يا Sulfasalazine
سولفاسالازين يكی از قديمی ترين داروهايی است كه در درمان كوليت‌اولسرو بكار رفته است. عوارض جانبی اين دارو در 10% افرادی که آنرا مصرف می کنند اتفاق می افتد که شايعترين آنها شامل سردرد، بثورات جلدی، تهوع و عقيمی قابل برگشت در مردان می باشد. عوارض ديگر مثل كهير، خارش، پانكراتيت (التهاب پانكراس)، هپاتيت (التهاب كبد) و كاهش سلولهای خون شيوع کمتری دارد. عوارض آلرژيك شديد، مشكلات تيروئيد، مشكلات شديد كبدی و مشكلات كليوی بسيار نادر است. كسانی كه سولفاسالازين مصرف می كنند بايد اسيدفوليك به صورت مکمل دريافت كنند چرا كه اين دارو با جذب اسيدفوليك غذا تداخل داشته و مانع جذب آن می شود.
مزالامين( Mesalamine )
داروهايی كه حاوی مزالامين يا تركيبات وابسته به آن هستند مثل پنتازا و آساکول معمولاً بهتر از سولفاسالازين تحمل می شوند، لذا در دوزهای بالاتر می توان آنها را تجويز كرد كه می تواند اثر آنها را افزايش دهد. شايعترين عوارض جانبی مزالامين شامل سردرد، ضعف، نفخ و دلپيچه می باشد. ريزش مو و راش‌های پوستی شيوع كمتری دارد. پريكارديت يا Pericarditis (التهاب لايه پوشاننده قلب)، واكنش‌های آلرژيك، پانكراتيت، مشكلات كليه، كاهش سلولهای خونی و هپاتيت بسيار نادر است.
كورتيكواستروئيدها (Corticostroids)
اين داروها عوارض جانبی بيشتری دارند. افزايش اشتها، افزايش وزن، آكنه (جوش های صورت)، تجمع مايع، لرزش، تغييرات خلقی و مشكلات خواب در کسانی که اين داروها را دريافت می کنند شايع است. مصرف طولانی مدت دوزهای بالای اين داروها عوارض متعدد ديگری مثل بيماری قند، نازکی پوست و كبود شدن آسان آن، چاقی، پوكی استخوان، رشد بيش از حد موهای بدن، آب مرواريد، افزايش فشارخون، زخم معده، مشكلات مفصلی و عفونت در بر دارد. لذا پزشكان سعی می كند هر چه زودتر استروئيد بيماران را قطع کرده يا به جای آن داروهای ديگری تجويز کنند.
درمان حالات مقاوم بيماری
به مواردی که بيماری با اکثر داروهايی كه معمولاً باعث درمان آن می شوند، بهبود نيابد يا بيمار به كورتيكواستروئيدها وابسته شود و در صورت قطع اين داروها مجدداً علائم بيماری بروز کند، کوليت اولسروی مقاوم گفته می شود.
بيشتر اين دسته از بيماران به داروهای سركوب کننده ايمنی مثل 6- مركاپتوپورين ( 6-Mercaptopurine ) و آزاتيوپرين ( Azathioprine ) پاسخ می دهند. اگر علائم بهبود نيابد يا برخی عوارض ايجاد شود، ممكن است عمل جراحی نياز باشد.
6- مركاپتوپورين و آزاتيوپرين
سالهاست كه آزاتيوپرين ( Azathioprine ) يا متابوليت آن 6- مركاپتوپورين ( 6-Mercaptopurine ) جهت درمان موارد مقاوم كوليت‌اولسرو بكار می رود. اين داروها در 60 تا 70% بيماران علائم را از بين برده و نياز به استروئيدها را كاهش می دهند. در حدود 3 تا 6 ماه طول می کشد تا حداكثر اثر اين داروها ظاهر شود. بيمارانی كه اين داروها را دريافت می كنند بايد مرتباً از نظر بروز عوارض کنترل شوند. اين عوارض شامل کاهش سلولهای سفيد خون، پانکراتيت و ندرتاً هپاتيت است. مصرف طولانی مدت اين داروها همچنين با افزايش احتمال بروز عفونت‌ها و برخی تومورها همراه می باشد.
سيكلوسپورين ( Cyclosporine )
سيكلوسپورين يك داروی قوی سركوب كننده ايمنی است كه معمولاً در بيمارانی كه پيوند اعضا در آنها صورت گرفته است مورد استفاده قرار می گيرد. اين دارو می تواند به صورت تزريقی در موارد شديد و مقاوم به درمان کوليت اولسرو مورد استفاده قرار گيرد. تجويز اين دارو بايد در بيمارستان و در بيماران بستری صورت گيرد. سيکلوسپورين به عنوان داروی نگهدارنده كمتر مورد استفاده قرار می گيرد.
ساير داروها
داروهای متعدد ديگری وجود دارند كه در موارد مقاوم بيماری مورد استفاده قرار می گيرند؛ مثل روغن ماهی، نيكوتين، سيپروفلوکساسين(Ciprofloxacine) ،هپارين و بسياری داروهای تجربی ديگر. اثر اين داروها خيلی كمتر از 6- مركاپتوپورين ( 6-Mercaptopurine ) و آزاتيوپرين ( Azathioprine ) به اثبات رسيده است.
عمل جراحی
بيشترين عاملی كه باعث می شود جراحی برای بيماران صورت گيرد عدم پاسخ به داروهای خوراكی است. بيشترين مواردی كه جراحی صورت می گيرد شامل موارد زير است :
* وجود علائم با وجود مصرف مقادير بالای استروئيدها
* وابستگی به استروئيدها (بروز مجدد علائم در صورت قطع اين داروها)
* بدتر شدن بيماری يا بروز عوارض جديد با وجود مصرف حداكثر دوز داروها
* بروز عوارض خطرناك ناشی از داروها
* بروز حالات پيش بدخيمی يا بدخيمی در روده بزرگ ( Colon )
اگرچه داروها درمان اصلی بيماری كوليت‌اولسرو هستند ولی جراحی هم می تواند در بهبود علائم، درمان عوارض و بهبود كيفيت زندگی بسيار مهم باشد و حتی در برخی شرايط می تواند باعث نجات زندگی بيمار گردد.
حدود 30% بيماران كوليت‌اولسرو در نهايت بعد از 15 تا 25 سال از گذشت بيماری نيازمند كولكتومی می شوند. نياز به جراحی بسته به ميزان درگيری متفاوت است؛ در حدود 9% كسانی كه دچار التهاب قسمت های انتهايی روده هستند و 35% كسانی كه دچار پان‌كوليت (Pan colitis) هستند در طول 5 سال از زمان تشخيص نيازمند كولكتومی می شوند.
روش های متعدد جراحی برای بيماران مبتلا به كوليت‌اولسرو وجود دارد که همه آنها می توانند كيفيت زندگی فرد را بهبود داده و احتمال بدخيمی روده بزرگ را كاهش دهند، بنابراين عوامل ديگری هستند كه نوع روش جراحی را در هر فرد تعيين می كنند. در موارد اورژانس اعمالی كه می توان انجام داد محدودتر است. لازم است كه بيمار در مورد مزايا و معايب عمل جراحی با پزشك خود صحبت کرده و در مورد نتايج عمل جراحی واقع‌بين باشد.
درمان‌های روانپزشكی
استرس با بدتر شدن علائم بيماری همراه است و رفتار درمانی می تواند جهت كاهش استرس و در نهايت علائم بيماری مفيد باشد. گروه درمانی، ارتباط با ساير بيماران و تبادل تجارب نيز در اين زمينه بسيار با ارزش است.
در برخی بيماران داروهای آرام بخش مثل لورازپام (Lorazepam) و ديازپام (Diazepam) يا واليوم (Valium) می تواند جهت كاهش استرس تجويز شود. در بيمارانی که عملکرد آنها به علت مشکلات روانی مختل شده است گاهاً داروهای ضد افسردگی توصيه می شود.
نکته: مصرف هر دارويی بايد حتماً با نظر و تجويز پزشک صورت گيرد.
مصرف ويتامين‌ها در کوليت اولسرو
بهتر است بيماران مبتلا به کوليت اولسرو به صورت روزانه مولتی ويتامين مصرف کنند.
همانطور كه قبلاً هم اشاره شد بيمارانی كه سولفاسالازين مصرف می كنند بايد اسيدفوليك را به صورت مكمل دريافت كنند. از آنجا که اسيدفوليك از ايجاد بدخيمی های كولون جلوگيری می كند، در كسانی كه مزالامين ( Mesalamine ) دريافت می كنند هم می تواند مفيد باشد.
مصرف ضد دردها در کوليت اولسرو
بيماران مبتلا به کوليت اولسرو نبايد داروهای ضد درد حاوی NSAID مثل بروفن (Ibuprofen) و ناپروكسن (Naproxen) استفاده کنند چون ممكن است علائم آنها تشديد شود يا بيماری آنها عود کند. لذا بهتر است قبل از مصرف داروهای ضد درد با پزشك يا داروساز خود مشورت كنيد. مصرف استامینوفن در کوليت اولسرو مشكلی ندارد.
داروهای گياهی و طبيعی
داروهای گياهی متعددی به صورت خوراكی يا از طريق تنقيه توصيه شده است ولی ميزان اثربخشی و بی خطر بودن آنها به اثبات نرسيده و نبايد آنها را مصرف كرد.
جراحي
اولين قدم درماني براي بيماران مبتلا به كوليت اولسرو، درمان دارويي چه به صورت خواركي و چه از راه مقعد مي‌باشد. با اين وجود، 25 تا 40 درصد از بيماران مبتلا به كوليت اولسرو در نهايت به جراحي نياز پيدا خواهند كرد. بعضي بيماران خودشان مي‌خواهند جراحي شوند چرا كه آنها بيماري مزمن و شديد دارند يا به درمان دارويي پاسخ نمي‌دهند.
جراحي در مواقعي كه عوارض جانبي بيماري بوجود مي‌آيند نيز ضرورت پيدا مي‌كند. عوارض جانبي كوليت اولسرو كه ممكن است به جراحي فوري نياز پيدا كند شامل :
* سوراخ شدن روده بزرگ
* خونريزي وسيع داخل روده بزرگ
* كوليت اولسرو ناگهاني و حاد
* مگاكولون توكسيك (در اين حالت عضلات ديواره روده متسع مي‌شوند و باكتريها و گاز در داخل كولون افزايش مي‌بايد).
جراحي استاندارد براي كوليت اولسرو پروكتوكولكتومي (برداشتن روده بزرگ و ركتوم «مقعد») مي‌باشد. برخلاف بيماري كرون كه ممكن است بعد از جراحي عود كند، كوليت اولسرو وقتي كه كولون برداشته مي‌شود درمان مي‌شود.
پروكتوكولكتومي همراه با ايلئوستومي
سالهاست كه پروكتوكولكتومي همراه با ايلئوستومي انجام مي‌شود. ايلئوم پايين‌ترين قسمت روده كوچك است و كلمه استومي به معني دهانه يا سوراخ است. ايلئوستومي كه بعد از برداشتن روده بزرگ، ركتوم و مقعد گذاشته مي‌شود، به اين صورت است كه انتهاي روده كوچك (ايلئوم) را توسط يك سوراخ (استومي) به ديواره شكم وصل مي‌كنند تا مواد اضافي موجود در روده از طريق اين سوراخ خارج شود.
بعد از جراحي بايد يك كيسه خارجي در محل سوراخ كار گذاشته شود تا مواد اضافي وارد آن شوند. اين كيسه در روز چند بار خالي مي‌شود. محل معمول ايلئوستومي، قسمت راست و پايين شكم درست زير خط كمربند در سمت راست ناف است.
بيماران معمولاً نگرانند كه ممكن است بو وجود داشته باشد و ديگران متوجه شوند. در حقيقت بو مشكلي ايجاد نمي‌كند و شما مي‌توانيد لباسهايتان را با كمي تنظيم كردن كيسه در جاي خود بپوشيد. هيچ كس متوجه اين كه شما استومي داريد نمي‌شود مگر اين كه شما به آنها بگوئيد.
اين جراحي هنوز بطور گسترده انجام مي‌شود. با اين وجود از حدود 20 سال پيش تغييراتي براي جلوگيري از نياز به استومي و كيسه خارجي بعد از جراحي بوجود آمده است.
پروكتوكولكتومي نگهدارنده
اين عمل جراحي جديدتر كه به آن Ileoanal pouch anal anastomosis و به اختصار IPAA يا پروكتوكولكتومي نگهدارنده گفته مي‌شود به بيمار اجازه مي‌دهد مدفوع خود را از راه مقعد دفع كند. اين جراحي تبديل به شايعترين نوع جراحي براي بيماران كوليت شده است.
يك جراحي پروكتوكولكتومي نگهدارنده در 2 مرحله انجام مي‌شود :
* در عمل جراحي اول، روده بزرگ و ركتوم برداشته مي‌شوند ولي مقعد و كانال آنال حفظ مي‌شوند. ايلئوم (انتهاي روده كوچك) به صورت يك كيسه درمي‌آيد و به طرف پايين كشيده مي‌شود تا به مقعد متصل شود. از آنجايي كه كيسه جديد براي ترميم نياز به زمان دارد، يك ايلئوستومي موقت كار گذاشته مي‌شود.
* ده تا دوازده هفته بعد از جراحي اوليه (زماني كه كيسه ترميم شده است)، ايلئوستومي موقت را مي‌بندند و ديگر نيازي به يك كيسه خارجي نيست. از اين مرحله به بعد، كيسه داخلي تبديل به محلي براي مواد اضافي مي‌شود. مدفوع از طريق حركات روده‌اي وارد مقعد مي‌شود.
بعد از جراحي حركات روده بيشتر بيماران شش بار در روز است. قوام مدفوع متغير است ولي بيشتر اوقات نرم و بتونه مانند است.
عوارض جانبي جراحي پروكتوكولكتومي نگهدارنده:
بيشتر بيماران بعد از عمل جراحي خوب هستند و بعد از يك دوره بهبودي مي‌توانند به فعاليت طبيعي و سركار خود برگردند ولي مانند تمام جراحي‌ها ديگر ممكن است عوارض بوجود آيد. دو عارضه شايع پروكتوكولكتومي نگهدارنده، التهاب كيسه (Pouchitis) و انسداد روده كوچك هستند.
* Pouchitis (التهاب كيسه): التهاب كيسه در 30 درصد بيماران بوجود مي‌آيد. علائم به صورت اسهال، دردشكمي، افزايش تعداد دفعات دفع، تب، كم شدن آب بدن و درد مفصل مي‌باشند. در اين شرايط براي بيمار آنتي‌بيوتيك تجويز مي‌شود يا مترونيدازول و يا سيپروفلوكساسين
* عارضه كمتر شايع، انسداد روده است كه ممكن است در اثر چسبيدن يا زخم جراحي بوجود آيد. انسداد روده باعث شكم درد همراه با تهوع و استفراغ مي‌شود. حدود دو سوم بيماراني كه اين عارضه را دارند، اين علائم با استراحت دادن به روده (نخوردن به مدت چند روز) و دريافت مايعات وريدي بهبود مي‌يابد. يك سوم بقيه بيماران براي برطرف كردن انسداد به جراحي نياز پيدا مي‌كنند.
* 8 تا 10 درصد بيماران ممكن است كيسه داخلي خود را از دست بدهند كه در اين صورت كيسه داخلي برداشته مي‌شود و يك ايلئوستومي دائمي كار گذاشته مي‌شود.
ملاحظات ويژه:
*بيماران كوليتي كه قرار است تحت عمل جراحي قرار بگيرند بايد وضعيت تغذيه‌اي خوبي داشته باشند. حتماً با پزشك خود براي بهبود شرايط تغذيه‌اي خود مشورت كنيد.
*بيماراني كه ايلئوستومي دارند مي‌توانند زندگي فعال، طولاني و مؤثري را داشته باشند. جنبه‌هاي رواني تغيير شكل بدن در ابتدا مي‌‌تواند براي بيمار مشكل‌ساز باشد. گروههاي حمايت كننده‌اي وجود دارند كه شما در آن گروهها مي‌توانيد افرادي را ببينيد كه با ايلئوستومي زندگي مي‌كنند و از آنها در مورد ايلئوستومي مواردي را ياد بگيريد.
*تصميم براي انجام جراحي مشكل است اگر درمان دارويي جواب نمي‌دهد از تمام منابع براي رسيدن به يك تصميم مناسب استفاده كنيد. با پزشك متخصص گوارش و جراح خود و همينطور با بيماراني كه اين عمل جراحي را انجام داده‌اند مشورت كنيد.
*خانمهايي كه عمل جراحي IPAA را انجام داده‌اند ممكن است در باردار شدن مشكل پيدا كنند. اگر باردار شدن براي شما امر مهمي است قبل از تصميم به جراحي با پزشك متخصص گوارش و پزشك متخصص زنان خود مشورت كنيد تا بتوانيد خطرات و فوايد جراحي را قبل از تصميم‌گيري ازريابي كنيد.
عوارض
كوليت‌اولسرو يک بيماری مزمن و طولانی است و می تواند با برخی عوارض گوارشی همراه باشد. اين عوارض شامل موارد زير می باشد:
* خونريزی گوارشی
* مگالولون توكسيك
* تنگی روده
* بدخيمی روده بزرگ
خونريزی گوارشی
برخی درجات خونريزی گوارشی در بيماران مبتلا به كوليت‌اولسرو عادی است، ولی در برخی بيماران التهاب آنقدر شديد است كه به رگهای كوچك جدار روده بزرگ نفوذ كرده و باعث خونريزی شديد می گردد. در اين موارد بيمار بايد بلافاصله به پزشک مراجعه کند، زيرا در صورت عدم درمان به موقع احتمال شوک و يا حتی عوارض وخيم تر نيز وجود دارد. در اين بيماران ممكن است تزريق خون يا حتی جراحی ضرورت پيدا كند.
مگالولون توكسيك(Toxic Megacolon)
اين عارضه يكی از عوارض جدی بيماری است كه در بيمارانی كه التهاب شديد دارند مشاهده می شود. در اين حالت التهاب روده آنقدر شديد است كه باعث اتساع روده و نازك و شكننده شدن جدار آن می شود كه ممكن است در نهايت باعث پارگی يا سوراخ شدن روده بزرگ گردد. در صورتی كه گشاد شدگی روده به درمان‌های دارويی عرض 72 ساعت پاسخ ندهد در اين صورت جراحی توصيه می شود.
تنگی روده
تنگی روده بزرگ (colon) و ركتوم (Rectum) در درصد كمی از بيماران مبتلا به كوليت‌اولسرو پديد می آيد. اين تنگی ها می توانند باعث انسداد روده نيز بشوند.
بدخيمی (سرطان) روده بزرگ
به طور كلی بيماران مبتلا به كوليت اولسرو بيشتر از افراد عادی دچار بدخيمی روده می شوند، ولی اين احتمال از فردی به فرد ديگر متفاوت است. خوشبختانه امروزه با اقدامات تشخيصی بموقع و پيگيری منظم بيماران با اندوسکوپی، بدخيمی روده بزرگ بموقع تشخيص داده شده و بخوبی درمان می شود.
عوامل خطری كه در ابتلای فرد به بدخيمی روده مؤثر است عبارتند از مدت بيماری و وسعت درگيری روده . بر اساس اين عوامل می توان بيماران را به 3 گروه تقسيم کرد:
*بيماران مبتلا به كوليت سراسری ( Pancolitis ) : در اين بيماران که تمامی روده بزرگ درگير است، خطر ابتلا به بدخيمی روده از همه بيشتر است. احتمال بدخيمی در اين گروه از بيماران نسبت به جمعيت عادی حدود 8 تا 10 سال بعد از شروع بيماری افزايش می يابد. 20 سال بعد از شروع بيماری احتمال بدخيمی روده در حدود 5 تا 10% و 30 سال بعد از شروع آن 12 تا 20% می شود.
*بيماران مبتلا به كوليت سمت چپ (Left-sided Ulcerative Colitis) : در بيمارانی كه دچار كوليت سمت چپ هستند خطر ابتلا به بدخيمی روده 15 تا 20 سال بعد از شروع علائم افزايش می يابد.
*بيماران مبتلا به پروكتيت ( Proctitis ) و پروكتوسيگموئيديت ( Proctosigmoiditis ) : مطالعات اوليه نشان می دهد كه خطر ابتلا به بدخيمی روده در اين بيماران که فقط قسمت های انتهايی روده بزرگ آنها درگير است نسبت به افراد عادی افزايش نمی يابد.
پيگيری جهت تشخيص به موقع بدخيمی های روده:
بدخيمی ها معمولاً از نقاطی از جدار روده كه دچار ضايعات پيش بدخيمی شده‌اند آغاز می شوند كه می تواند با پيگيری مستمر بوسيله کولونوسکوپی و نمونه برداری از جدار روده بزرگ در مراحل اوليه كشف گردند. اين ضايعات معمولاً بصورت زائده (پوليپ) يا زخم کوچکی در مخاط روده بزرگ ظاهر می گردند. در طول زمان برخی از اين ضايعات کوچک بدخيم می شوند يعنی بصورت غير قابل کنترلی رشد کرده و می توانند کم کم به نقاط مختلف بدن گسترش يابند. اگر چه برخی از اين ضايعات دچار بدخيمی نمی شوند ولی هيچ راهی وجود ندارد كه بتوانيم بين ضايعاتی كه بدخيم می شود با ساير ضايعات تفاوت قائل شويم. كولونوسكوپی می تواند ضايعات پيش بدخيمی يا بدخيمی ها را در مراحل اوليه تشخيص داده و زندگی بيمار را حفظ كند. بيمارانی كه در آنها ضايعات پيش بدخيمی پيشرفته مشاهده شود معمولاً بايد كولتومی (Colectomy) شوند.
برنامه كولونوسكوپی :
در مورد بهترين برنامه جهت انجام كولونوسكوپی هنوز بحث وجود دارد و بهتر است كه بيماران جهت انتخاب بهترين برنامه جهت انجام كولونوسكوپی با پزشك خود مشورت كنند.
در كسانی كه دچار پان كوليت (Pancolitis) هستند اولين كولونوسكوپی جهت پيگيری 8 تا 10 سال بعد از شروع علائم و بيمارانی كه دچار كوليت سمت چپ (Left-sided Ulcerative Colitis) هستند اولين كولونوسكوپی 15 سال بعد از شروع علائم توصيه می شود. بعد از اولين کولونوسکوپی بهتر است هر 1 تا 3 سال مجدداً كولونوسكوپی صورت گيرد. اگر ضايعات پيش بدخيم پيشرفته مشاهده شود معمولاً پزشكان كولكتومی (Colectomy) را توصيه می کنند. اگر تغييرات پيش بدخيم خفيف باشد ممكن است پزشك انجام كولونوسكوپی در فواصل كمتر را برای بيمار توصيه كند.
تغذيه
بيماران مبتلا به حالات شديد كوليت اولسرو معمولاً دچار كاهش وزن و كمبودهای تغذيه‌ای می شوند. پرهيز غذايی تنها بايد در مورد غذاهايی صورت گيرد كه علائم بيماری را واضحاً تشديد می كند. كسانی كه به هر دليل تغذيه خود را محدود می كنند بايد مولتی ويتامين به صورت روزانه دريافت كنند. تغييرات خاص در رژيم غذايی می تواند برخی از علائم را بهبود بخشد.
* ويتامين‌ها و داروها
* عدم تحمل لاكتوز
* تغييرات رژيم غذايی برای كاهش اسهال و دلپيچه
* تغييرات رژيم غذايی جهت جلوگيری از عود بيماری
* تغذيه با لوله معده (enteral feeding) يا وريدی (parenteral feeding)
ويتامين‌ها و داروها
بهتر است بيماران مبتلا به کوليت اولسرو به صورت روزانه مولتی ويتامين مصرف کنند. همانطور كه قبلاً هم اشاره شد بيمارانی كه سولفاسالازين مصرف می كنند بايد اسيدفوليك را به صورت مكمل دريافت كنند. از آنجا که اسيدفوليك از ايجاد بدخيمی های كولون جلوگيری می كند، در كسانی كه مزالامين ( Mesalamine ) دريافت می كنند هم می تواند مفيد باشد.
عدم تحمل لاكتوز :
برخی از افراد بعد از مصرف قند لاكتوز كه در لبنيات وجود دارد دچار اسهال، دلپيچه و نفخ شكم می شوند. عدم تحمل لاكتوز يك مشكل شايع در جمعيت عادی است و لذا در بيماران مبتلا به كوليت‌اولسرو هم بسيار شايع است. علائم اين بيماران در صورت محدود كردن لبنيات در رژيم غذايی كاهش می يابد، ولی کمبود دريافت لبنيات ممكن است باعث كاهش دريافت كلسيم گردد. در صورت محدود كردن لبنيات در رژيم غذايی کلسيم بايد به صورت مكمل به بيمار داده شود.
تغييرات رژيم غذايی برای كاهش اسهال و دلپيچه :
بيمارانی كه دچار اسهال و دلپيچه هستند در صورتی كه مقدار كمتری ميوه، سبز ی ، كافئين (موجود در قهوه و برخی نوشيدنی های گازدار)، نوشيدنی های شيرين و سوربيتول (يك نوع قند مصنوعی كه در آبنبات‌ها و آدامس‌های بدون قند بكار می رود) استفاده كنند، علائم آنها كاهش می يابد.
تغييرات رژيم غذايی جهت جلوگيری از عود بيماری :
به علل ناشناخته انواع خاصی از فيبرهای غذايی باعث جلوگيری از عود بيماری می شوند ولی مطالعات بيشتر در اين زمينه مورد نياز است.
تغذيه با لوله معده (enteral feeding) يا وريدی (parenteral feeding) :
تغذيه با لوله معده و تغذيه داخل وريدی گاهی جهت درمان طولانی مدت كوليت اولسرو مورد استفاده قرار می گيرد. اين نوع روش های تغذيه ممكن است به طور موقت جهت بهبود وضعيت تغذيه بيمارانی كه شديداً بيمار هستند و نمی توانند برای بيش از يك هفته از راه دهان غذا بخورند استفاده شوند. تغذيه با لوله معده به کمک لوله ای که از طريق بينی وارد معده می شود و مواد مغذی بنيادی از آن مستقيما وارد معده و سپس روده کوچک می شود، صورت می گيرد. تغذيه داخل وريدی معمولاً از طريق يک کاتتر وريدی انجام می شود که مواد مغذی را که به صورت سرم و استريل در آمده است را مستقيماً به جريان خون می ريزد.
باروری، بارداری و شيردهی
كوليت اولسرو و درمان اين بيماری ممكن است سلامت باروری بيماران را تحت تأثير قرار دهد. لذا اگر قصد باردار شدن داريد در اين رابطه با پزشك خود مشورت كنيد.
* باروری
* بارداری
* اثرات كوليت اولسرو روی رشد جنين
* بی خطر بودن آزمون‌های تشخيص در حاملگی
* بی خطر بودن داروها در حاملگی و شيردهی
باروری
در مجموع كوليت‌اولسرو باروری را كاهش نمی دهد ولی برخی از درمان‌ها می تواند روی باروری تأثير داشته باشد. مردان بعد از عمل جراحی كولتومی ممكن است دچار ناتوانی جنسی شوند و برخی داروها مثل سولفاسالازين Sulfasalazine (Azulfidine) می تواند باعث اختلالات اسپرم شده كه بعد از قطع دارو قابل برگشت است. در زنان نيز اعمال جراحی که برای درمان کوليت اولسرو انجام می شود می تواند باعث اختلال در خونريزی های ماهيانه يا ناباروری گردد.
بارداری
فعاليت بيماری در حين حاملگی بستگی به وضعيت بيماری در زمان باردار شدن دارد. وضعيت بيماری در حدود دو سوم بيماران در حين بارداری در همان وضعيتی باقی خواهد ماند که در زمان باردار شدن بوده است. بنابراين پزشكان توصيه می كنند كه بيماران زمانی باردار شوند که بيماری آنها كنترل شده باشد.
اثرات كوليت اولسرو روی رشد جنين
نتايج مطالعات مختلف در مورد اثر کوليت اولسرو روی بارداری هنوز متناقض و ناهماهنگ است. برخی از مطالعات نشان داده است که بيماران مبتلا به كوليت‌اولسرو بيشتر از افراد عادی دچار زايمان زودرس شده و بچه‌های با وزن كم به دنيا آورده اند. در صورتی كه مطالعات ديگری وجود دارد كه نشان می دهند اين افراد بچه‌های كاملاً سالمی به دنيا آورده‌اند. كوليت‌اولسرو احتمال اختلالات جنين يا نوزاد مرده را افزايش نمی دهد.
بيشتر زنانی که قبل از زايمان به علت كوليت‌اولسرو جراحی شده‌اند حاملگی و زايمان عادی دارند و اكثراً زايمان طبيعی می کنند.
بی خطر بودن آزمون‌های تشخيص در حاملگی
سيگموئيدوسكوپی نرم در حاملگی بی خطر به نظر می رسد ولی معمولاً كولونوسكوپی يا عكس برداری با اشعه X انجام نمی شود.
بی خطر بودن داروها در حاملگی و شيردهی
بسياری از داروهايی كه در درمان كوليت‌اولسرو بكار می روند اثراتی روی جنين و بچه‌های شيرخوار دارند لذا بهتر است اگر می خواهيد باردار شويد قبل از آن با پزشك خود مشورت كنيد.
*سولفاسالازين يا Sulfasalazine : به نظر می آيد اين دارو در بارداری و شيردهی بی خطر باشد.
*مزالامين ( Mesalamine ): بی خطر بودن مزالامين موضعی يا خوراكی هنوز در حال بررسی است ولی به نظر می رسد اين دارو بی خطر باشد.
*كورتيكواستروئيدها (Corticostroids) : در مجموع به نظر می رسد استروئيدها در حاملگی بی خطر باشند ولی ممكن است پزشك شما اين دارو را در سه ماهه اول بارداری تجويز نكند. استروئيدها ممكن است برخی از مشکلات حاملگی را بدتر كنند (فشارخون وابسته به حاملگی، ديابت بارداری) و باعث پاره شدن زودرس كيسه آب شوند، بنابراين زنان حامله ای که اين داروها را مصرف می کنند بايد دقيقاً تحت نظر باشند. احتمالاً مصرف پردنيزون (Prednisone) در شيردهی بی خطر باشد، اگرچه برخی از پزشكان شيردهی را چند ساعت بعد از خوردن دارو منع می كنند.
*6- مركاپتوپورين ( 6-Mercaptopurine ) و آزاتيوپرين ( Azathioprine ) : اگر ضروری باشد اين داروها می توانند در حين حاملگی ادامه پيدا كنند اگر چه در اين مورد بحث وجود دارد. در مورد آزاتيوپرين بررسی های بيشتری انجام شده است چون اين دارو مدت‌هاست برای كسانی كه پيوند كليه می شوند مورد استفاده قرار می گيرد. در هر صورت برخی پژوهشگران ادعا می کنند که اين داروها باعث اختلالات جنينی و سقط خودبخودی شده است. زنان و مردانی كه اين داروها را دريافت می كنند بهتر است 3 ماه قبل از شروع بارداری (لقاح جنين) آنها را قطع كنند. همچنين زنانی كه اين داروها را مصرف می كنند بهتر است به بچه‌هايشان شير ندهند.
*سيكلوسپورين ( Cyclosporine ): مصرف سيكلوسپرين در حاملگی معمولاً بی خطر است، اگر چه ممكن است اين دارو باعث كاهش سرعت رشد جنين و زايمان زودرس شود.
*داروهای ضد اسهال : بی خطر بودن اين داروها مثل ديفنوكسيلات (Diphenoxylate) با آتروپین (Atropine) يا لوموتيل ( Lomotil ) و لوپرامايد (Loperamide) یا ايموديوم (Imadium) در حاملگی و شيردهی زير سؤال است. بجای اين داروها در طول حاملگی معمولاً داروهای مشابه ديگری مثل کائوپکتات ( Kaopectate )، پسيليوم ( Psyllium ) و متاموسيل ( Metamucil ) استفاده می شوند.
منبع:
http://www.rigld.ir
شرح موضوع