تاثیر متفاوت و قابل تامل داروی متفورمین با برندهای مختلف

چند نکته‌ی مهم درباره‌ی مت‌فورمین
اگر شخص دیابتیک بیماری کلیوی داشته یا در معرض کتواسیدوز دیابتیک باشد، نباید از مت‌فورمین استفاده کند. در صورت وجود بیماری کبدی یا سابقه‌ای از بیماری قلبی، پیش از مصرف مت‌فورمین باید پزشک معالج را در جریان قرار دهد.

گاه بیمار هنگامی که از مت‌فورمین استفاده می‌کند، دچار اسیدوز لاکتیک می‌شود که بلافاصله در صورت مشاهده‌ی علایم آن باید دارو را قطع کرد. علایم اسیدوز لاکتیک شامل ضعف، افزایش خواب‌آلودگی، برادی‌کاردی، احساس سرما، درد عضلانی، درد اپی‌گاستر، احساس سبکی سر و از حال رفتن ناگهانی (غش) است.
همچنین در مواردی که بیمار به‌علت انجام کارهای تشخیصی رادیولوژی(مانند IVF یا سی‌تی اسکن با کنتراست) احتیاج به تزریق وریدی مواد حاجب دارد، باید مت‌فورمین موقتاً قطع شود.
همچنین گاه ممکن است مت‌فورمین سبب افت شدید قند خون (هیپوگلیسمی) شود. به‌همین خاطر همیشه یک منبع قند قابل دسترسی (مانند شیر یا آب پرتقال) باید در محل کار یا خانه وجود داشته باشد.
مت‌فورمین یک داروی خوراکی ضد دیابت است که به‌تنهایی به‌هیچ‌وجه برای افراد مبتلا به دیابت نوع I (وابسته به انسولین) مناسب نیست. البته اخیراً تحقیقاتی مبنی بر این‌که استفاده‌ی همزمان از مت‌فورمین باعث کاهش دوز مصرف انسولین می‌شود، گزارش شده ولی این موضوع صددرصد ثابت نشده است. مت‌فورمین همچنین کاربردهای دیگری (به‌طور مثال در درمان نازایی) دارد.

موارد احتیاط و منع مصرف
در موارد نارسایی احتقانی قلب (CHF) احتمال بروز اسیدوز لاکتیک بیشتر است. همچنین افراد سالمند ریسک بالاتری برای ایجاد اسیدوز لاکتیک دارند و در این موارد تجویز مت‌فورمین باید با نهایت احتیاط انجام شود.
احتمال واکنش‌های آلرژیک به مت‌فورمین وجود دارد.
در موارد نارسایی کلیوی، کتواسیدوز دیابتیک، بیماری کبدی و سابقه‌ی بیماری قلبی استفاده از مت‌فورمین ممنوع است.
مت‌فورمین در طبقه‌بندی FDA (سازمان غذا و داروی ایالات متحده‌ی آمریکا) برای استفاده در زنان حامله جزو گروه B قرار دارد. در شیردهی نیز معتقدند که مت‌فورمین در شیر ترشح نمی‌شود اما هنوز بی‌خطر بودن آن برای نوزادان مادران شیرده ثابت نشده است.
مت‌فورمین نباید برای کودکان زیر ۱۰ سال استفاده شود. همچنین نوع آهسته‌رهش آن نباید زیر ۱۷ سال استفاده شود.

نکات مربوط به نحوه‌ی مصرف
مصرف منظم مت‌فورمین در کنار سایر موارد شامل ورزش، رژیم غذایی مناسب و کنترل وزن می‌تواند بسیار موثر باشد. مت‌فورمین معمولاً همراه غذا استفاده می‌شود و بعضی از اشکال آن (نوع آهسته‌رهش یا XR) ممکن است فقط یک بار هنگام شام میل شود.
نوع آهسته‌رهش نباید پیش از قورت دادن جویده یا گاز زده شود زیرا شکسته شدن قرص ممکن است منجر به رها شدن مقدار زیادی از دارو در یک زمان کوتاه شود و احتمال ایجاد هیپوگلیسمی را بالا ببرد.
با استفاده از سنجش منظم قند، می‌توان به مقدار مطلوب مت‌فورمین و این‌که آیا این دارو به تنظیم قند خون کمک کرده است یا نه، پی برد. همچنین گاه لازم است در فواصل ویزیت بیمار، عملکرد کلیوی بیمار نیز با سنجش BUN و کراتینین مورد ارزیابی قرار گیرد.
نکته: در موارد بیماری شدید، مصدومیت یا انجام جراحی ممکن است مقدار نیاز به مت‌فورمین متفاوت باشد. گاه در این موارد لازم است پزشک برای دوره‌ای مصرف مت‌فورمین را قطع و از موارد جایگزین استفاده کند که در این موارد بهترین جانشین، انسولین تزریقی است.
هنگامی که یک وعده‌ی غذایی فراموش شود، هنگام ورزش شدید و نیز نوشیدن الکل باید دقت بیشتری انجام شود زیرا این موارد می‌توانند در همراهی با مصرف مت‌فورمین سبب تشدید هیپوگلیسی شوند.
در موارد کاهش قند خون باید منابع غنی از قند شامل آب پرتقال، ژل گلوکز، آب‌نبات یا شیر در دسترس باشد. در موارد هیپوگلیسمی شدید که شخص قادر به خوردن و آشامیدن نیست، باید از تزریق عضلانی گلوکاگون یا تزریق گلوکز وریدی استفاده شود.
در مواقعی که یک نوبت مت‌فورمین فراموش می‌شود، باید بلافاصله همراه با یک وعده‌ی غذایی سبک مصرف شود. در صورتی که به زمان وعده‌ی بعدی رسیده‌ایم، باید دوز قبلی را حذف کرد و هیچ‌گاه دوبرابر مصرف نشود.
نکته: الکل قند خون را کاهش داده و ریسک اسیدوز لاکتیک را بالا می‌برد به‌همین خاطر باید از نوشیدن الکل در هنگام مصرف مت‌فورمین اجتناب شود.

عوارض جانبی
۱- عوارض خطرناک: ایجاد اسیدوز لاکتیک، آلرژی (کهیر، سختی تنفس، ورم کردن لب و صورت و زبان و حلق که بسیار خطرناک است)، تب و لرز و علایم شبه آنفلوانزا و افزایش سریع وزن. در چنین مواردی باید سریعاً مت‌فورمین را قطع کرد.
۲- عوارض کم‌اهمیت‌ ولی شایع‌تر: سردرد، درد عضلانی، ضعف، تهوع خفیف، استفراغ و اسهال، نفخ و درد معده.

تداخلات دارویی
۱-    داروهایی که در صورت استفاده‌ی همزمان با مت‌فورمین می‌توانند باعث ازدیاد قند خون شوند شامل ایزونیازید، دیورتیک‌ها، استروئیدها، فنوتیازین‌ها، داروهای تیروئیدی، OCP (قرص‌های خوراکی پیشگیری از حاملگی)، داروهای ضد تشنج، قرص‌های لاغری و داروهای ضد آسم، سرماخوردگی و ضد آلرژی‌اند.
۲-    داروهایی که می‌توانند باعث کاهش قند خون شوند شامل سولفونامیدها (مانند کوتریموکسازول)، MAOIs (مهارکننده‌های آنزیم منوآمین اکسیداز)، بتابلوکرها و پروبنسید هستند.
۳-    داروهایی که ممکن است با مت‌فورمین واکنش ناخوشایند ایجاد کنند شامل فورزماید، نیفدیپین، تریامترن- H، آمیلوراید، پروکسامین آمید، کینیدین، دیگوکسین، سایمتیدین، رانیتیدین، مورفین و وانکومایسین هستند.

Ref: Multum Drug Dictionary
دکتر محمدرضا رجب‌زاده