سنگ کليه يک بيماري نسبتا شايع مي باشد و تعداد قابل ملاحظه اي از مردم به آن گرفتار هستند. اغلب بيماران مبتلا به سنگ کليه در مورد رژيم غذائي پرسش مي کنند و يک عده باورهائي هم دارند که بيشتر از طريق مردم به آنها دست پيدا کرده اند. در اين نوشتار سعي مي شود که يک راهنماي جامع در مورد رژيم غذائي بيماران مبتلا به سنگ کليه فراهم شود. در قسمت اول اين مبحث از کليات رژيم غذائي و نقش مايعات در جلوگيري از تشکيل سنگ صحبت خواهد شد.
رژيم غذائي چگونه تشکيل سنگ کليه را تحت تاثير قرار مي دهد؟
براي تشکيل سنگ يک عده فاکتورهاي مساعد کننده و يک عده فاکتورهاي مهار کننده وجود دارند. عوامل مساعد کننده سبب تشکيل سنگ مي شوند، در صورتيکه عوامل مهار کننده از تشکيل سنگ جلوگيري مي کنند. مواد غذائي روزانه ما مي تواند هم مساعد کننده و هم مهار کننده تشکيل سنگ باشند. ساير عوامل موثر بر تشکيل سنگ کليه عبارتند از: توارث، محيط، وزن و مصرف مايعات. بدن غذا را براي توليد انرژي و ترميم بافتها استفاده مي کند. بعد از اينکه بدن از مواد غذائي استفاده کرد، فراورده هاي زائد مواد غذائي وارد خون شده و از طريق کليه ها دفع مي شوند. بعضي از مواد غذائي منجر به ايجاد مواد زائدي مي شوند که سبب تشکيل کريستال در کليه مي گردند. در بعضي از افراد اين کريستالها رشد کرده و تبديل به سنگ مي شوند. بيماري که داراي سنگ کليه است، جلوگيري از تشکيل سنگ بعدي در اولويت اول قرار دارد. علاوه از تغيير مناسب در رژيم غذائي، ممکن است نياز به تجويز دارو نيز باشد. اولين قدم براي جلوگيري از تشکيل سنگ اين است که بدانيم بدن انسان چه نوع سنگهائي را توليد مي کند.
انواع سنگهاي کليه کدامها هستند؟
انواع سنگهاي کليه بسيار زياد مي باشند، در اينجا فقط شايعترين نوع آنها توضيح داده مي شوند.
اگزالات کلسيم: شايعترين نوع سنگ کليه همين اگزالات کلسيم مي باشد. اين سنگ تمايل دارد که در ادرار اسيدي تشکيل شود، يعني ادراري که pH آن کم است. در اين افراد کلسيم و اگزالات رژيم غذائي مهم هستند ولي عوامل ديگري نيز در تشکيل سنگ کليه دخيل مي باشند. بايد متذکر شد که در تشکيل سنگ اگزالات کلسيمي، اهميت ميزان اگزالات ادرار 30 برابر کلسيم ادرار است. اگزالات تماما از طريق رژيم غذائي وارد بدن نمي شود، بلکه خود بدن نيز آنرا توليد مي کند. بسياري از سبزيجات، ميوه جات و آجيل داراي اگزالات هستند.
فسفات کلسيم: سنگهاي فسفات کلسيمي کمتر شايع هستند، اين نوع سنگها بيشتر در ادرار قليائي تشکيل مي شوند، يعني وقتي که pH ادرار زياد مي شود.
اسيد اوريک: سنگهاي اسيد اوريکي بيشتر موقعي تشکيل مي شوند که ادرار بطور مداوم اسيدي باشد. ادرار موقعي بطور مداوم اسيدي مي شود که رژيم غذائي بطور مداوم سرشار از پروتئين حيواني و مواد پوريني باشد، مثل گوشت، ماهي و حلزون صدف دار.
استروويت: سنگهاي استروويتي (Struvite) در کليه هائي که دچار عفونت هستند تشکيل مي شوند، لازمه جلوگيري از تشکيل اين سنگها، عاري از عفونت شدن کليه ها است. بنظر نمي رسد که رژيم غذائي بتواند تشکيل اين نوع سنگ را تحت تاثير قرار دهد.
سيستين: يکي از بدترين نوع سنگهاي کليه است، علت آن يک نقص ژنتيکي است که سبب مي شود مقادير زيادي سيستين از راه کليه دفع شود. سيستين زيادي در کليه به راحتي سبب تشکيل کريستال سيستين مي شود.
اهميت دانستن نوع سنگ
اگر پزشک از مواد شيميائي تشکيل دهنده سنگ اطلاع داشته باشد، مي تواند تشخيص دهد که چرا بيمار مستعد سنگ سازي است. نوع سنگي که بدن تشکيل مي دهد، رژيم غذائي مورد نياز فرد را مشخص مي کند. مثلا محدوديت اگزالات در بيماري که داراي سنگ اگزالات کلسيمي است، از ميزان سنگ سازي مي کاهد، ولي در بيماري که سنگ اسيد اوريکي دارد، تاثيري ندارد. بعضي دستورات رژيم غذائي ممکن است، براي چندين نوع سنگ مناسب باشند. مثلا نوشيدن آب زياد از تشکيل تمام انواع سنگ کليه مي کاهد.
نوع سنگ را چگونه مي توان مشخص ساخت؟
اگر بيمار بتواند سنگ را موقع دفع آن گير بياورد، پزشک مي تواند آنرا براي تجزيه به آزمايشگاه ارسال کند. در بسياري از موارد سنگ توسط جراح خارج و به آزمايشگاه ارسال مي شود. همچنين اندازه گيري ميزان کلسيم، منيزيوم، اگزالات و سديم خون و ادرار، در تشخيص علت سنگ سازي کمک کننده است و مي تواند راهنماي درمان نيز باشد.
يک فرد مبتلا به سنگ کليه چقدر بايد آب بنوشد تا از تشکيل سنگ جلوگيري بعمل آيد؟
ميزان مايعاتي که مورد نياز بيمار است، بستگي به شرايط آب و هوائي محل زندگي و ميزان فعاليت وي دارد. اين موضوع آنقدر اهميت دارد که بيشتر توضيح مي دهم. اگر پزشک به شما توصيه مي کند که ميزان ادرار در روز مثلا حداقل 3 ليتر باشد، اينکه شما در روز 12 ليوان آب مصرف کنيد و معتقد باشيد که حداقل 3 ليتر ادرار خواهيد داشت، اصلا درست نيست. اولا بايد هر از چندگاهي ادرار 24 ساعت خود را جمع آوري نمائيد تا ميزان دقيق آن را متوجه شويد، ثانيا يک کارمندي ک پشت ميز نشسته و زير کولر کار مي کند، ممکن است در روز 4 ليتر آب بنوشد و 3 ليتر ادرار داشته باشد ولي يک کارگر ساختمان در زير آفتاب ممکن است براي داشتن 3 ليتر ادرار در روز لازم باشد 8-6 ليتر آب مصرف کند، همينطور افراديکه در محيط گرم کار مي کنند مثل نانوائي و کوره آهنگري نياز به مصرف آب آنها بيشتر است. بيماري که سنگ کليه دارد، بايد آنقدر آب و ساير مايعات در روز مصرف نمايد که حجم ادرار وي حداقل دو ليتر در روز باشد. وقتي حجم ادرار زياد باشد، مواد محلول و نامحلول در ادرار رقيق شده و اگر کريستالي نيز از قبل تشکيل شده باشد، با جريان ادرار دفع مي شود. بهترين اقدام براي جلوگيري از تشکيل سنگ، همين مصرف مقادير زياد مايعات است. بيمارانيکه سنگ سيستيني دارند، به مقادير خيلي زياد آب نياز دارند و بايد حجم ادرار روزانه آنها حداقل 3 ليتر باشد.
چه نوع مايعاتي از تشکيل سنگ پيشگيري مي کنند؟
آب هم ارزان است و هم بدون کالري است و بهترين نوع مايعات مي باشد. يکي از مواديکه اثر مهار کنندگي قوي در تشکيل سنگ دارد، سيترات است. بررسيها نشان داده اند که آبليمو و آب پرتقال چون داراي سيترات هستند، از تشکيل سنگ جلوگيري مي کنند. سيترات از تجمع کريستالها براي تشکيل سنگ جلوگيري مي کند. بايد متذکر شد که آب مرکبات براي جلوگيري از تشکيل سنگ اگزالات کلسيمي و اسيد اوريک مفيد و در افراديکه داراي سنگ فسفات کلسيم هستند مضر است. قهوه و چائي نيز از خطر تشکيل سنگ مي کاهند، ولي بايد در نظر داشت که آنها حاوي اگزالات هستند بنابراين نبايد زياد مصرف شوند.
از چه نوع مايعاتي بايد اجتناب کرد؟
افراديکه داراي سنگ اگزالات کلسيمي هستند بايد از نوشيدن آب گريپ فوروت و کوکاکولا (نوشابه قهوه اي) اجتناب کنند. اخيرا مصرف قره قاط براي جلوگيري از عفونتهاي ادراري مرسوم شده است و بصورت کپسول در داروخانه ها موجود است، ولي آن حاوي مقادير زياد اگزالات مي باشد و ممکن است تشکيل سنگ اگزالات کلسيمي را تشديد کند.
تاثير نمک بر تشکيل سنگ کليوي چگونه است؟
نمک متشکل از 2 يون سديم و کلر است. وقتي سديم وارد ادرار مي شود، سبب مي شود کلسيم نيز وارد ادرار شده و مقادير زيادي کلسيم از طريق ادرار دفع شود. کلسيم زيادي در ادرار با اگزالات و فسفات ترکيب شده و سبب تشکيل سنگ مي گردد. در بيمارانيکه داراي سنگ کليه هستند، محدوديت مصرف نمک، بهتر از محدوديت مصرف کلسيم مي باشد. ميزان مجاز سديم مصرفي در روز 2400 ميلي گرم يا 2/4 گرم مي باشد. با افزايش ميزان مصرف سديم، خطر تشکيل سنگ کليه افزايش مي يابد. محدود ساختن مصرف سديم روزانه به 2/4 گرم در افراديکه سنگهاي اگزالات کلسيم يا فسفات کلسيم تشکيل مي دهند، از اقدامات پيشگيري کننده بسيار مهم است. براي افراديکه براي جلوگيري از تشکيل سنگ توسط پزشک داروهاي مدّر تجويز شده است، باز بايد سديم کمتري مصرف کنند.
چگونه مي توان مصرف سديم (نمک) را محدود نمود؟
بهترين کار اين است که ميزان نمک مواد غذائي را که مصرف مي کنيم بدانيم. بر چسب مواد غذائي ميزان نمک و ساير مواد را مشخص مي کند. يک روش اين است که ميزان مصرف نمک روزانه را ياداشت کنيم. بدين ترتيب در آخر روز متوجه مي شويم که چقدر نمک مصرف کرده ايم. حتي در موارديکه شما خارج از منزل غذا مي خوريد، مي توانيد ميزان نمک غذاي سفارش داده شده را بپرسيد و بايد پاسخ صحيح به شما داده شود.
بعضي مواد غذائي آنقدر داراي نمک زيادي هستند که يک وعده از آنها مقادير زيادي نمک وارد بدن مي کند. مواد غذائي زير داراي مقادير زيادي نمک هستند:
سوسيس
سوپ و سبزيجات کنسرو شده
غذاهاي منجمد و فراوري شده
وعده غذاي گوشتي
فست فودها
افراديکه مي خواهند نمک مصرفي خود را محدود کنند، بايد بر چسب مواد غذائي را از نظر سديم مخفي شده در آنها نيز کنترل کنند. مواد زير داراي سديم هستند:
منوسديم گلوتامات
بيکربنات سديم (جوش شيرين)
پودر خمير مايه که حاوي جوش شيرين است
دي سديم فسفات
سديم آلژينات
نيترات يا نيتريت سديم
مواد فوق جزو اجزاء بسياري از مواد غذائي است (مخصوصا جوش شيرين که در بعضي از انواع نان زياد مي باشد)، و سديم زيادي علاوه از سديم نمک وارد بدن مي کنند. اهميت نمک در جلوگيري از تشکيل سنگ از تمامي مواد غذائي ديگر بيشتر است.
نقش پروتئين حيواني در تشکيل سنگ کليه
تمامي انواع گوشت و ساير پروتئينهاي حيواني مثل تخم مرغ و ماهي، حاوي پورين هستند که در داخل ادرار به اسيد اوريک مي شکنند. گوشت احشائي مثل جگر سياه، سرشار از پورين هستند. افراديکه داراي سنگ اسيد اوريکي مي باشند، بايد ميزان مصرف گوشت روزانه در آنها بيش از 150 گرم نباشد. پروتئينهاي حيواني غير لبني ممکن است خطر سنگهاي کلسيمي را زياد کنند، چون آنها ميزان ترشح کلسيم از ادرار را زياد و ميزان ترشح سيترات را کم مي کنند. سيترات از تشکيل سنگ ادراري جلوگيري مي کند ولي اسيد پروتئين حيواني ميزان سيترات ادرار را کم مي کند.
کلسيم چگونه تشکيل سنگ توسط کليه را تحت تاثير قرار مي دهد؟
کلسيم مواد غذائي خطر تشکيل سنگهاي اگزالات کلسيمي را زياد نمي کند. همانطور که در بخش اول اين مبحث ذکر شد، اگزالات در تشکيل شايعترين نوع سنگ کليه اهميت خيلي زيادي دارد. ما روزانه مقادير زيادي اگزالات مصرف مي کنيم. اگزالاتي که در داخل دستگاه گوارش است اگر نتواند جذب شود، ديگر وارد ادرار نخواهد شد و سنگي تشکيل نخواهد گرديد. اگر اگزالات در داخل روده آزاد باشد، جذب خون شده و از آنجا به طرف کليه ها حمل و توسط ادرار ترشح مي شود. در داخل روده کلسيم به اگزالات متصل شده و سبب دفع آن مي شود و نمي گذارد اگزالات جذب شود. اينکه مي گويند افراديکه سنگ کليه دارند کلسيم و از جمله لبنيات مصرف نکنند، باور نادرستي است. در حقيقت اگر افراديکه داراي سنگ اگزالات کلسيمي هستند، مواد لبني و کلسيم استفاده نکنند، ميزان سنگ سازي در آنها افزايش مي يابد و در ضمن دچار پوکي استخوان نيز مي شوند. توصيه مي شود که اين بيماران در روز حداقل 800 ميلي گرم کلسيم مصرف نمايند. يک فنجان شير کم چرب حاوي 300 ميلي گرم کلسيم است. ساير فراورده هاي لبني مثل ماست نيز سرشار از کلسيم مي باشند. بعضي افراد به لاکتوز شير حساسيت دارند، اينگونه افراد بايد از آب پرتقالي که به آن کلسيم اضافه شده است، استفاده کنند. افراديکه داراي سنگ کليه هستند اگر مي خواهند از مکملهاي کلسيم استفاده کنند، بايد آنرا همزمان با مصرف اگزالات مصرف نمايند (وعده هاي غذائي).
تاثير اگزالات بر تشکيل سنگ کليه چيست؟
مواد غذائي و آشاميدني زيادي حاوي اگزالات هستند، ولي فقط تعداد اندکي از آنها اگزالات ادرار را زياد مي کنند، مهمترين آنها عبارتند از:
اسفناج
ريواس
آجيل
غلات
اجتناب از اين غذاها ميزان اگزالات ادرار را کم مي کند. همچنين خوردن مواد غذائي حاوي کلسيم مثل لبنيات، ميزان اگزالات ادرار را کم مي کند. کلسيم به اگزالات موجود در دستگاه گوارش متصل شده و آنرا دفع مي کند.
اثر مکملها بر تشکيل سنگ کليه چيست؟
مکملهائي که حاوي ويتامين C يا D هستند ممکن است در تشکيل سنگ دخيل باشند. ويتامين C همان آسکوربات است که در بدن تبديل به اگزالات مي شود. افراديکه داراي سنگ کليه هستند، نبايد در روز بيش از 500 ميلي گرم ويتامين C مصرف کنند. مکملهاي کلسيمي بايد با وعده هاي غذائي مصرف شوند تا به اگزالات متصل شده و دفع شوند. فرديکه داراي سنگ کليه است، قبل از مصرف هر نوع مکمل و مواد معدني بايد با پزشک مشورت نمايند.
وزن بدن چه نقشي در تشکيل سنگ کليه دارد؟
بررسيها نشان داده اند که چاقي ميزان سنگهاي اسيد اوريکي و کلسيمي را زياد مي کند. اينکه کاهش وزن خطر سنگ سازي را نيز کم مي کند يا نه، مشخص نيست. وزن آيده آل، غذاي سالم و ورزش، خطر سنگ کليه را کم مي کند.
آيا متخصص رژيم غذائي مي تواند براي پيشگيري از تشکيل سنگ کمک کند؟
جواب مثبت است. ابتدا بايد پزشک بررسيهاي خود را کامل کند و علت سنگ سازي بيمار مشخص شود، پس از آن متخصص رژيم غذائي مي تواند دستورات لازم را بدهد.
يک بيمار مبتلا به سنگ کليه بايد سئوالات زير را از پزشک خود بپرسد؟
من چه نوع سنگي دارم؟
چه مقدار مايعات بايد در روز مصرف کنم؟
چه مقدار پروتئين و چه نوع پروتئيني را بايد در روز مصرف کنم؟
آيا من به ميزان کافي کلسيم در روز مصرف مي کنم؟
آيا شما مي توانيد يک متخصص رژيم غذائي را که در زمينه پيشگيري از سنگ کليه تبحر دارد معرفي نمائيد؟
آيا من براي جلوگيري از تشکيل سنگ کليه نياز به مصرف داروي خاصي دارم؟
نکاتي که بايد به خاطر داشته باشيد؟
رژيم غذائي فقط يکي از چندين فاکتوري است، که تشکيل سنگ کليه را تحت تاثير قرار مي دهد.
انواع مختلف سنگ کليه نيازمند رژيم غذائي متفاوت براي پيشگيري از تشکيل مجدد سنگ هستند.
مهمترين کاري که يک نفر مي تواند براي پيشگيري از تشکيل سنگ کليه انجام دهد، مصرف مقادير زيادي مايعات است.
فردي که سابقه سنگ کليه داشته است، بايستي به ميزان کافي مايعات مصرف کند تا حداقل ميزان ادرار روزانه وي دو ليتر باشد.
رژيم غذائي که حاوي مقدار زيادي نمک يا سديم است، ميزان کلسيم ادرار و تشکيل سنگهاي کلسيمي را زياد مي کند.
کاهش دادن مصرف نمک بهتر از کاهش مصرف کلسيم است.
غذاهاي سرشار از پروتئين حيواني مثل گوشت، تخم مرغ و ماهي داراي پورين زياد هستند و خطر تشکيل سنگهاي کلسيمي و اسيد اوريکي را زياد مي کنند.
مصرف کلسيم با مواد غذائي ضمن کمک به جلوگيري از تشکيل سنگ، سبب حفظ سلامتي استخوانها نيز مي شود.
بعد از اينکه پزشک بررسيهاي خود را کامل کرد و علت سنگ سازي مشخص شد، متخصص رژيم غذائي دستورات لازم را براي شما خواهد داد.
منبع:
دکتر محمدرضا صفری نژاد
رژيم غذائي چگونه تشکيل سنگ کليه را تحت تاثير قرار مي دهد؟
براي تشکيل سنگ يک عده فاکتورهاي مساعد کننده و يک عده فاکتورهاي مهار کننده وجود دارند. عوامل مساعد کننده سبب تشکيل سنگ مي شوند، در صورتيکه عوامل مهار کننده از تشکيل سنگ جلوگيري مي کنند. مواد غذائي روزانه ما مي تواند هم مساعد کننده و هم مهار کننده تشکيل سنگ باشند. ساير عوامل موثر بر تشکيل سنگ کليه عبارتند از: توارث، محيط، وزن و مصرف مايعات. بدن غذا را براي توليد انرژي و ترميم بافتها استفاده مي کند. بعد از اينکه بدن از مواد غذائي استفاده کرد، فراورده هاي زائد مواد غذائي وارد خون شده و از طريق کليه ها دفع مي شوند. بعضي از مواد غذائي منجر به ايجاد مواد زائدي مي شوند که سبب تشکيل کريستال در کليه مي گردند. در بعضي از افراد اين کريستالها رشد کرده و تبديل به سنگ مي شوند. بيماري که داراي سنگ کليه است، جلوگيري از تشکيل سنگ بعدي در اولويت اول قرار دارد. علاوه از تغيير مناسب در رژيم غذائي، ممکن است نياز به تجويز دارو نيز باشد. اولين قدم براي جلوگيري از تشکيل سنگ اين است که بدانيم بدن انسان چه نوع سنگهائي را توليد مي کند.
انواع سنگهاي کليه کدامها هستند؟
انواع سنگهاي کليه بسيار زياد مي باشند، در اينجا فقط شايعترين نوع آنها توضيح داده مي شوند.
اگزالات کلسيم: شايعترين نوع سنگ کليه همين اگزالات کلسيم مي باشد. اين سنگ تمايل دارد که در ادرار اسيدي تشکيل شود، يعني ادراري که pH آن کم است. در اين افراد کلسيم و اگزالات رژيم غذائي مهم هستند ولي عوامل ديگري نيز در تشکيل سنگ کليه دخيل مي باشند. بايد متذکر شد که در تشکيل سنگ اگزالات کلسيمي، اهميت ميزان اگزالات ادرار 30 برابر کلسيم ادرار است. اگزالات تماما از طريق رژيم غذائي وارد بدن نمي شود، بلکه خود بدن نيز آنرا توليد مي کند. بسياري از سبزيجات، ميوه جات و آجيل داراي اگزالات هستند.
فسفات کلسيم: سنگهاي فسفات کلسيمي کمتر شايع هستند، اين نوع سنگها بيشتر در ادرار قليائي تشکيل مي شوند، يعني وقتي که pH ادرار زياد مي شود.
اسيد اوريک: سنگهاي اسيد اوريکي بيشتر موقعي تشکيل مي شوند که ادرار بطور مداوم اسيدي باشد. ادرار موقعي بطور مداوم اسيدي مي شود که رژيم غذائي بطور مداوم سرشار از پروتئين حيواني و مواد پوريني باشد، مثل گوشت، ماهي و حلزون صدف دار.
استروويت: سنگهاي استروويتي (Struvite) در کليه هائي که دچار عفونت هستند تشکيل مي شوند، لازمه جلوگيري از تشکيل اين سنگها، عاري از عفونت شدن کليه ها است. بنظر نمي رسد که رژيم غذائي بتواند تشکيل اين نوع سنگ را تحت تاثير قرار دهد.
سيستين: يکي از بدترين نوع سنگهاي کليه است، علت آن يک نقص ژنتيکي است که سبب مي شود مقادير زيادي سيستين از راه کليه دفع شود. سيستين زيادي در کليه به راحتي سبب تشکيل کريستال سيستين مي شود.
اهميت دانستن نوع سنگ
اگر پزشک از مواد شيميائي تشکيل دهنده سنگ اطلاع داشته باشد، مي تواند تشخيص دهد که چرا بيمار مستعد سنگ سازي است. نوع سنگي که بدن تشکيل مي دهد، رژيم غذائي مورد نياز فرد را مشخص مي کند. مثلا محدوديت اگزالات در بيماري که داراي سنگ اگزالات کلسيمي است، از ميزان سنگ سازي مي کاهد، ولي در بيماري که سنگ اسيد اوريکي دارد، تاثيري ندارد. بعضي دستورات رژيم غذائي ممکن است، براي چندين نوع سنگ مناسب باشند. مثلا نوشيدن آب زياد از تشکيل تمام انواع سنگ کليه مي کاهد.
نوع سنگ را چگونه مي توان مشخص ساخت؟
اگر بيمار بتواند سنگ را موقع دفع آن گير بياورد، پزشک مي تواند آنرا براي تجزيه به آزمايشگاه ارسال کند. در بسياري از موارد سنگ توسط جراح خارج و به آزمايشگاه ارسال مي شود. همچنين اندازه گيري ميزان کلسيم، منيزيوم، اگزالات و سديم خون و ادرار، در تشخيص علت سنگ سازي کمک کننده است و مي تواند راهنماي درمان نيز باشد.
يک فرد مبتلا به سنگ کليه چقدر بايد آب بنوشد تا از تشکيل سنگ جلوگيري بعمل آيد؟
ميزان مايعاتي که مورد نياز بيمار است، بستگي به شرايط آب و هوائي محل زندگي و ميزان فعاليت وي دارد. اين موضوع آنقدر اهميت دارد که بيشتر توضيح مي دهم. اگر پزشک به شما توصيه مي کند که ميزان ادرار در روز مثلا حداقل 3 ليتر باشد، اينکه شما در روز 12 ليوان آب مصرف کنيد و معتقد باشيد که حداقل 3 ليتر ادرار خواهيد داشت، اصلا درست نيست. اولا بايد هر از چندگاهي ادرار 24 ساعت خود را جمع آوري نمائيد تا ميزان دقيق آن را متوجه شويد، ثانيا يک کارمندي ک پشت ميز نشسته و زير کولر کار مي کند، ممکن است در روز 4 ليتر آب بنوشد و 3 ليتر ادرار داشته باشد ولي يک کارگر ساختمان در زير آفتاب ممکن است براي داشتن 3 ليتر ادرار در روز لازم باشد 8-6 ليتر آب مصرف کند، همينطور افراديکه در محيط گرم کار مي کنند مثل نانوائي و کوره آهنگري نياز به مصرف آب آنها بيشتر است. بيماري که سنگ کليه دارد، بايد آنقدر آب و ساير مايعات در روز مصرف نمايد که حجم ادرار وي حداقل دو ليتر در روز باشد. وقتي حجم ادرار زياد باشد، مواد محلول و نامحلول در ادرار رقيق شده و اگر کريستالي نيز از قبل تشکيل شده باشد، با جريان ادرار دفع مي شود. بهترين اقدام براي جلوگيري از تشکيل سنگ، همين مصرف مقادير زياد مايعات است. بيمارانيکه سنگ سيستيني دارند، به مقادير خيلي زياد آب نياز دارند و بايد حجم ادرار روزانه آنها حداقل 3 ليتر باشد.
چه نوع مايعاتي از تشکيل سنگ پيشگيري مي کنند؟
آب هم ارزان است و هم بدون کالري است و بهترين نوع مايعات مي باشد. يکي از مواديکه اثر مهار کنندگي قوي در تشکيل سنگ دارد، سيترات است. بررسيها نشان داده اند که آبليمو و آب پرتقال چون داراي سيترات هستند، از تشکيل سنگ جلوگيري مي کنند. سيترات از تجمع کريستالها براي تشکيل سنگ جلوگيري مي کند. بايد متذکر شد که آب مرکبات براي جلوگيري از تشکيل سنگ اگزالات کلسيمي و اسيد اوريک مفيد و در افراديکه داراي سنگ فسفات کلسيم هستند مضر است. قهوه و چائي نيز از خطر تشکيل سنگ مي کاهند، ولي بايد در نظر داشت که آنها حاوي اگزالات هستند بنابراين نبايد زياد مصرف شوند.
از چه نوع مايعاتي بايد اجتناب کرد؟
افراديکه داراي سنگ اگزالات کلسيمي هستند بايد از نوشيدن آب گريپ فوروت و کوکاکولا (نوشابه قهوه اي) اجتناب کنند. اخيرا مصرف قره قاط براي جلوگيري از عفونتهاي ادراري مرسوم شده است و بصورت کپسول در داروخانه ها موجود است، ولي آن حاوي مقادير زياد اگزالات مي باشد و ممکن است تشکيل سنگ اگزالات کلسيمي را تشديد کند.
تاثير نمک بر تشکيل سنگ کليوي چگونه است؟
نمک متشکل از 2 يون سديم و کلر است. وقتي سديم وارد ادرار مي شود، سبب مي شود کلسيم نيز وارد ادرار شده و مقادير زيادي کلسيم از طريق ادرار دفع شود. کلسيم زيادي در ادرار با اگزالات و فسفات ترکيب شده و سبب تشکيل سنگ مي گردد. در بيمارانيکه داراي سنگ کليه هستند، محدوديت مصرف نمک، بهتر از محدوديت مصرف کلسيم مي باشد. ميزان مجاز سديم مصرفي در روز 2400 ميلي گرم يا 2/4 گرم مي باشد. با افزايش ميزان مصرف سديم، خطر تشکيل سنگ کليه افزايش مي يابد. محدود ساختن مصرف سديم روزانه به 2/4 گرم در افراديکه سنگهاي اگزالات کلسيم يا فسفات کلسيم تشکيل مي دهند، از اقدامات پيشگيري کننده بسيار مهم است. براي افراديکه براي جلوگيري از تشکيل سنگ توسط پزشک داروهاي مدّر تجويز شده است، باز بايد سديم کمتري مصرف کنند.
چگونه مي توان مصرف سديم (نمک) را محدود نمود؟
بهترين کار اين است که ميزان نمک مواد غذائي را که مصرف مي کنيم بدانيم. بر چسب مواد غذائي ميزان نمک و ساير مواد را مشخص مي کند. يک روش اين است که ميزان مصرف نمک روزانه را ياداشت کنيم. بدين ترتيب در آخر روز متوجه مي شويم که چقدر نمک مصرف کرده ايم. حتي در موارديکه شما خارج از منزل غذا مي خوريد، مي توانيد ميزان نمک غذاي سفارش داده شده را بپرسيد و بايد پاسخ صحيح به شما داده شود.
بعضي مواد غذائي آنقدر داراي نمک زيادي هستند که يک وعده از آنها مقادير زيادي نمک وارد بدن مي کند. مواد غذائي زير داراي مقادير زيادي نمک هستند:
سوسيس
سوپ و سبزيجات کنسرو شده
غذاهاي منجمد و فراوري شده
وعده غذاي گوشتي
فست فودها
افراديکه مي خواهند نمک مصرفي خود را محدود کنند، بايد بر چسب مواد غذائي را از نظر سديم مخفي شده در آنها نيز کنترل کنند. مواد زير داراي سديم هستند:
منوسديم گلوتامات
بيکربنات سديم (جوش شيرين)
پودر خمير مايه که حاوي جوش شيرين است
دي سديم فسفات
سديم آلژينات
نيترات يا نيتريت سديم
مواد فوق جزو اجزاء بسياري از مواد غذائي است (مخصوصا جوش شيرين که در بعضي از انواع نان زياد مي باشد)، و سديم زيادي علاوه از سديم نمک وارد بدن مي کنند. اهميت نمک در جلوگيري از تشکيل سنگ از تمامي مواد غذائي ديگر بيشتر است.
نقش پروتئين حيواني در تشکيل سنگ کليه
تمامي انواع گوشت و ساير پروتئينهاي حيواني مثل تخم مرغ و ماهي، حاوي پورين هستند که در داخل ادرار به اسيد اوريک مي شکنند. گوشت احشائي مثل جگر سياه، سرشار از پورين هستند. افراديکه داراي سنگ اسيد اوريکي مي باشند، بايد ميزان مصرف گوشت روزانه در آنها بيش از 150 گرم نباشد. پروتئينهاي حيواني غير لبني ممکن است خطر سنگهاي کلسيمي را زياد کنند، چون آنها ميزان ترشح کلسيم از ادرار را زياد و ميزان ترشح سيترات را کم مي کنند. سيترات از تشکيل سنگ ادراري جلوگيري مي کند ولي اسيد پروتئين حيواني ميزان سيترات ادرار را کم مي کند.
کلسيم چگونه تشکيل سنگ توسط کليه را تحت تاثير قرار مي دهد؟
کلسيم مواد غذائي خطر تشکيل سنگهاي اگزالات کلسيمي را زياد نمي کند. همانطور که در بخش اول اين مبحث ذکر شد، اگزالات در تشکيل شايعترين نوع سنگ کليه اهميت خيلي زيادي دارد. ما روزانه مقادير زيادي اگزالات مصرف مي کنيم. اگزالاتي که در داخل دستگاه گوارش است اگر نتواند جذب شود، ديگر وارد ادرار نخواهد شد و سنگي تشکيل نخواهد گرديد. اگر اگزالات در داخل روده آزاد باشد، جذب خون شده و از آنجا به طرف کليه ها حمل و توسط ادرار ترشح مي شود. در داخل روده کلسيم به اگزالات متصل شده و سبب دفع آن مي شود و نمي گذارد اگزالات جذب شود. اينکه مي گويند افراديکه سنگ کليه دارند کلسيم و از جمله لبنيات مصرف نکنند، باور نادرستي است. در حقيقت اگر افراديکه داراي سنگ اگزالات کلسيمي هستند، مواد لبني و کلسيم استفاده نکنند، ميزان سنگ سازي در آنها افزايش مي يابد و در ضمن دچار پوکي استخوان نيز مي شوند. توصيه مي شود که اين بيماران در روز حداقل 800 ميلي گرم کلسيم مصرف نمايند. يک فنجان شير کم چرب حاوي 300 ميلي گرم کلسيم است. ساير فراورده هاي لبني مثل ماست نيز سرشار از کلسيم مي باشند. بعضي افراد به لاکتوز شير حساسيت دارند، اينگونه افراد بايد از آب پرتقالي که به آن کلسيم اضافه شده است، استفاده کنند. افراديکه داراي سنگ کليه هستند اگر مي خواهند از مکملهاي کلسيم استفاده کنند، بايد آنرا همزمان با مصرف اگزالات مصرف نمايند (وعده هاي غذائي).
تاثير اگزالات بر تشکيل سنگ کليه چيست؟
مواد غذائي و آشاميدني زيادي حاوي اگزالات هستند، ولي فقط تعداد اندکي از آنها اگزالات ادرار را زياد مي کنند، مهمترين آنها عبارتند از:
اسفناج
ريواس
آجيل
غلات
اجتناب از اين غذاها ميزان اگزالات ادرار را کم مي کند. همچنين خوردن مواد غذائي حاوي کلسيم مثل لبنيات، ميزان اگزالات ادرار را کم مي کند. کلسيم به اگزالات موجود در دستگاه گوارش متصل شده و آنرا دفع مي کند.
اثر مکملها بر تشکيل سنگ کليه چيست؟
مکملهائي که حاوي ويتامين C يا D هستند ممکن است در تشکيل سنگ دخيل باشند. ويتامين C همان آسکوربات است که در بدن تبديل به اگزالات مي شود. افراديکه داراي سنگ کليه هستند، نبايد در روز بيش از 500 ميلي گرم ويتامين C مصرف کنند. مکملهاي کلسيمي بايد با وعده هاي غذائي مصرف شوند تا به اگزالات متصل شده و دفع شوند. فرديکه داراي سنگ کليه است، قبل از مصرف هر نوع مکمل و مواد معدني بايد با پزشک مشورت نمايند.
وزن بدن چه نقشي در تشکيل سنگ کليه دارد؟
بررسيها نشان داده اند که چاقي ميزان سنگهاي اسيد اوريکي و کلسيمي را زياد مي کند. اينکه کاهش وزن خطر سنگ سازي را نيز کم مي کند يا نه، مشخص نيست. وزن آيده آل، غذاي سالم و ورزش، خطر سنگ کليه را کم مي کند.
آيا متخصص رژيم غذائي مي تواند براي پيشگيري از تشکيل سنگ کمک کند؟
جواب مثبت است. ابتدا بايد پزشک بررسيهاي خود را کامل کند و علت سنگ سازي بيمار مشخص شود، پس از آن متخصص رژيم غذائي مي تواند دستورات لازم را بدهد.
يک بيمار مبتلا به سنگ کليه بايد سئوالات زير را از پزشک خود بپرسد؟
من چه نوع سنگي دارم؟
چه مقدار مايعات بايد در روز مصرف کنم؟
چه مقدار پروتئين و چه نوع پروتئيني را بايد در روز مصرف کنم؟
آيا من به ميزان کافي کلسيم در روز مصرف مي کنم؟
آيا شما مي توانيد يک متخصص رژيم غذائي را که در زمينه پيشگيري از سنگ کليه تبحر دارد معرفي نمائيد؟
آيا من براي جلوگيري از تشکيل سنگ کليه نياز به مصرف داروي خاصي دارم؟
نکاتي که بايد به خاطر داشته باشيد؟
رژيم غذائي فقط يکي از چندين فاکتوري است، که تشکيل سنگ کليه را تحت تاثير قرار مي دهد.
انواع مختلف سنگ کليه نيازمند رژيم غذائي متفاوت براي پيشگيري از تشکيل مجدد سنگ هستند.
مهمترين کاري که يک نفر مي تواند براي پيشگيري از تشکيل سنگ کليه انجام دهد، مصرف مقادير زيادي مايعات است.
فردي که سابقه سنگ کليه داشته است، بايستي به ميزان کافي مايعات مصرف کند تا حداقل ميزان ادرار روزانه وي دو ليتر باشد.
رژيم غذائي که حاوي مقدار زيادي نمک يا سديم است، ميزان کلسيم ادرار و تشکيل سنگهاي کلسيمي را زياد مي کند.
کاهش دادن مصرف نمک بهتر از کاهش مصرف کلسيم است.
غذاهاي سرشار از پروتئين حيواني مثل گوشت، تخم مرغ و ماهي داراي پورين زياد هستند و خطر تشکيل سنگهاي کلسيمي و اسيد اوريکي را زياد مي کنند.
مصرف کلسيم با مواد غذائي ضمن کمک به جلوگيري از تشکيل سنگ، سبب حفظ سلامتي استخوانها نيز مي شود.
بعد از اينکه پزشک بررسيهاي خود را کامل کرد و علت سنگ سازي مشخص شد، متخصص رژيم غذائي دستورات لازم را براي شما خواهد داد.
منبع:
دکتر محمدرضا صفری نژاد
شرح موضوع