افراد زیادى در طى سالیان اخیر له یا علیه حجامت سخن گفته اند. عده اى گفته اند كه حجامت یك امر اعتقادى است و چون سنت درمانى اسلام است نیاز به تحقیق و بررسى علمى ندارد و در سوى دیگر عده اى مخالفت را بدانجا رسانیده اند كه مى گویند چون حجامت از آن طرف مرز نیامده و جایگاهى در طب رایج ندارد، اصلاً نباید مورد دقت و بررسى قرار گیرد. بنابراین حجامت نیز مثل برخى مباحث دیگر گرفتار افرادى كه بد دفاع مى كنند و روشنفكران كه اصلاً دفاع نمى كنند شده است. به نظر مى رسد براى رسیدن به قضاوت صحیح چاره اى نداریم جز اینكه از سیر تاریخى حجامت و جایگاه آن در گذشته اطلاع پیدا كرده و در قدم بعد به بررسى اثرات درمانى آن براساس اصول علمى امروز بپردازیم.
حجامت نام یك روش درمانى است كه براساس قدیمى ترین سند موجود از ۳۳۰۰ سال قبل از میلاد مسیح در مقدونیه انجام مى شده است و بعدها از مقدونیه به یونان باستان رخنه كرده و در آن زمان شاخص پزشك بودن، حجامت كردن و داشتن ابزار آن بوده است.
برخى ذكر كرده اند كه اصول طب سوزنى و حجامت از آنجا گرفته شد كه در عصر ماقبل تاریخ متفكران متوجه شدند كه وقتى سربازى در میدان جنگ مورد اصابت سنگ، چاقو یا شمشیر قرار گرفته و زخمى برمى دارد، به علت همین زخم، بسیارى از بیمارى هاى قبلى او بهبود مى یابد. این كشف بزرگ به آنان آموخت كه با فرو بردن سوزن و تیغ زدن مى توان برخى از امراض را شفا بخشید و به همین علت ۲۶۰۰ سال قبل از میلاد مسیح، سوزن هاى فلزى در چین و شاخ هاى حجامت در ایران وارد اصول درمان گردیده و طب سوزنى و حجامت رواج پیدا كرد. چینى ها در بدن ۶۰۰ نقطه اسرارآمیز پیدا كرده بودند و اطباى سنتى ایران نیز نقاط متعددى از نقاط بدن را براى حجامت پیدا كرده و هر ناحیه را براى معالجه یك مرض بخصوص حجامت مى كردند. اوراق پاپیروس كه از عصر باستان به دست آمده نیز نشان مى دهد كه حدود ۲۲۰۰ سال قبل از میلاد مسیح، حجامت امرى رایج بوده است. همچنین در كتاب آیورودا (طب سنتى هند) كه مربوط به بیش از ۱۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح است، در مورد حجامت و اثرات درمانى آن بحث شده است. و اما بقراط كه حدود ۴۰۰ سال قبل از میلاد مسیح زندگى مى كرده است، با روش هاى مختلف حجامت كاملاً آشنا بوده و در آثار خود به موارد استفاده و منع استفاده آن اشاره كرده است. جالینوس نیز ۱۲۰ سال بعد از میلاد مسیح مطالب متنوعى در مورد حجامت در آثار خود بیان كرده است. بنابراین حجامت در جهان سابقه اى دیرینه دارد. با ظهور اسلام، حجامت مورد تأیید و تأكید فراوان پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله و امامان معصوم علیهم السلام قرار گرفت. (بیش از ۶۰۰ روایت در مورد حجامت جمع آورى شده است).
پیامبر اكرم در روایتى كه در نهج الفصاحه آمده پنج چیز را از سنت هاى پیامبران الهى معرفى كرده اند كه عبارتند از: حیا، حلم، حجامت، مسواك و عطر زدن.
در روایت دیگرى امام على علیه السلام مى فرماید: «ان الحجامه تصح البدن و تشد العقل». «به درستى كه حجامت بدن را سالم و عقل را نیرومند مى گرداند».
در قرن ۱۶ میلادى، حجامت امرى رایج در كشورهاى اروپایى بود. پزشكان معروفى در این قرن از جمله Dallacroce، Fallopio و Vidius هركدام ابزار خاصى براى آن ابداع كرده بودند. از اوایل قرن بیستم تاكنون نیز حجامت عمدتاً از سوى مراكز درمان طبیعى (Heilpractiker) در آلمان انجام مى شود و بعضى از پزشكان طب جدید هم به این امر مبادرت مى ورزند.
این در مورد جایگاه و تاریخچه حجامت در جهان. اما در ایران نیز حجامت جایگاهى ویژه در فرهنگ مردم داشته و به عنوان سنتى مؤكد جزو اعتقادات مردم بوده است. بزرگسالان خود حجامت كرده و در بهاران كودكان خود را ملزم به انجام حجامت مى كرده اند. مردم براساس توصیه رسول خدا صلى الله علیه و آله كه فرمود: «بهترین عید، عید حجامت است» عید خون گرفته، روز مشخصى از سال را براى این كار تعیین مى كردند.
ابوعلى سینا در كتاب قانون، حجامت را از اركان درمان محسوب كرده و تقریباً براى درمان تمام بیمارى ها حجامت و بادكش (Cupping) را تجویز كرده است. وى مى گوید: «اگر حجامت بین دو كتف انجام گیرد، فوائدى به این شرح را دربردارد: گرانبارى دو ابرو و سنگینى پلك ها را از بین مى برد و گرمى چشم را رفع مى كند، چرك كنار چشم را از میان برمى دارد و بوى بد دهان را مى زداید. اگر حجامت بر یكى از دو رگ پشت گردن انجام شود، در زدودن حالت لرزه در سر و براى رخسار، گوش ها و چشم ها، گلو و بینى فوائدى دربردارد. حجامت بر ساق پا خون را تصفیه مى كند و اگر خون حیض بند شده باشد (آمنوره) آن را باز مى كند. حجامت در زیر زنخ (چانه) براى دندان ها، رخسار و گلو مفید است و دماغ و آرواره ها را تصفیه مى كند. حجامت ناحیه كمر، براى رفع دمل ها و جوش هاى ران سودمند است و براى نقرس، بواسیر، پاغر (ستبر شدن ساق پا)، بادهاى مثانه و رحم و خارش پشت فایده دارد. حجامت اگر در پایین زانو انجام شود، جهت دمل هاى بدخیم و زخم هاى مزمن در ساق و پا فایده دارد. حجامت بر قوزك پا براى حالات بند آوردن خون حیض، عرق النساء (سیاتالژى) و نقرس مفید است. زكریاى رازى حجامت را به عنوان روش درمان زكام و آلرژى معرفى كرده مى گوید: «اما كسانى كه رنج آنان از این بیمارى افزون باشد، یعنى بدین گونه كه سوراخ هاى بینى بسته شده و خارش داشته باشد و عطسه فراوان گردیده و آب از بینى فروریزد، باید از داروهایى كه قبلاً معرفى كردم و نیز از راه رفتن و عرق كردن در حمام و حجامت از ناحیه پشت استفاده كنند».
حكیم جرجانى نیز در كتاب ذخیره خوارزمشاهى كه اولین و مهم ترین كتاب طب سنتى به زبان فارسى است، فصل مشخصى را به حجامت اختصاص داده پیرامون قواعد و زمان مناسب آن سخن مى گوید. به خاطر همین تأكید پیامبر اكرم و ائمه معصوم علیهم السلام بر انجام حجامت و استفاده فراگیر طبیبان صاحبنام سنتى از این شیوه درمانى، مردم ایران جایگاه ویژه اى براى آن قائل بودند به طورى كه دكتر پولاك طبیب ناصرالدین شاه در كتاب خود با عنوان «ایران و ایرانیان» كه در سال ۱۸۶۵ در آلمان منتشر شده است مى گوید: «بین دو استخوان كتف تقریباً همه ایرانیان شیارهایى به چشم مى خورد. در بدو امر خیال مى كردم اینها آثار ضربه هاى چوب باشد تا این كه دیدم ضربه چوب را فقط بر كف پا مى زنند و از این لحظه دیگر متوجه اثر حجامت شدم. جریان حجامت كردن در سراسر مشرق زمین یكسان است و همان است كه در مصر قدیم رایج بوده است. به خصوص اغلب حجامت را در مورد كودكان به كار مى برند». لازم به ذكر است كه تحقیقات اخیر نشان داده است كه حجامت موجب تقویت سیستم ایمنى مى شود و این مسأله بخصوص در مورد كودكان كه مستعد ابتلا به انواع امراض عفونى هستند حائز اهمیت است. زكریاى رازى نیز در كتاب خود با عنوان جدرى و حصبه توصیه مى كند اطفال جهت پیشگیرى از ابتلا به آبله حجامت شوند كه این خود نشان از اعتقاد اطباى سنتى بر نقش ایمنى زاى حجامت است.
دكتر پولاك در ادامه مى گوید: «غیر از بین دو كتف در سایر قسمت هاى بدن نیز حجامت مى كنند از جمله در پشت استخوان خاجى (حجامت كمر)، در مفاصل، روى طحال و...در اینجا ناگزیر از اعتراف به این مطلبم كه من در مدت ۳۰ سال اقامتم در ایران جز دو مورد هیچ عاقبت زیانبارى از حجامت ندیدم و در این دو مورد هم دلاك را متهم مى كردند كه ابزار كثیف به كار برده است» و اما حادثه مهم در مورد حجامت در ایران، مربوط به سال ۱۳۴۴ هجرى شمسى است. در این سال و همزمان با وضع قانون نظارت بر درمان، به شكل گسترده اى با حجامت مبارزه شد و ژاندارم ها، حجام ها را در سراسر كشور دستگیر مى كردند و بدین ترتیب این سنت درمانى پرسابقه بدون هیچ بررسى و تحقیق علمى، از روند رفتارهاى سنتى جامعه خارج شد و تنها در مناطقى از كشور كه تحت تسلط كامل دولت نبود، اجرا مى شد و بالاخره به تناسب فراگیر شدن طب شیمیایى در سراسر جهان و نفوذ فرهنگ استعمارى در جوامع مختلف كه همراه با زدودن باورهاى دینى و فرهنگى جوامع بود، حجامت منسوخ شد و روش هاى درمان دینى و سنتى از رفتارهاى اجتماعى حذف شده و نسل هاى جدید نیز به تدریج آن را فراموش كردند. در سال ۱۳۶۴ در جمعى كه به انگیزه كشف یك روش درمانى ساده، ارزان و فراگیر تشكیل شده بود تا از طریق آن بتوان بخش عمده اى از مشكلات درمانى مردم جهان را درمان كرد سنت درمانى حجامت پیشنهاد و مورد توجه قرار گرفت و على رغم جو فرهنگى و اجرایى نامناسب پیرامون حجامت، اطلاعات مربوط به آن ساماندهى و ابزارهاى اجراى آن متناسب با شرایط روز طراحى شد و پس از طى مراحل مقدماتى پژوهشى در سال ۱۳۶۹ در قالب مؤسسه تحقیقات حجامت ایران به ثبت رسید. به تدریج پزشكان، عضو این مؤسسه شده و با مبانى و آثار درمانى حجامت آشنا شدند. سپس تعدادى از این پزشكان تحقیق پیرامون حجامت را موضوع پایان نامه خود قرار دادند. بعد از به دست آمدن نتایج علمى این پایان نامه ها، سایر پزشكان به صورت روزافزون به عضویت مؤسسه تحقیقات حجامت ایران درآمدند كه این روند همچنان ادامه دارد. به دنبال رواج انجام حجامت در مطب پزشكان و عدم وجود دیدگاه شفاف و واقع بینانه پیرامون آن در دستگاه اجرایى وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكى، بخشنامه هایى مبنى بر ممنوعیت حجامت صادر و موجب برخوردها و ایجاد مشكلاتى شد كه منجر به تشكیل ۷ پرونده قضایى علیه مجریان حجامت و محققین آن شد و تعداد زیادى از پزشكان نیز به دادگاه فراخوانده و محاكمه ولى اكثراً تبرئه شدند. سرانجام به دنبال خلاف شرع شناخته شدن بخشنامه هاى وزارت بهداشت و ابطال آنها توسط دیوان عدالت ادارى، انجام حجامت در كشور رسمیت كامل یافت و به عنوان آخرین خبر وزارت بهداشت نیز اعلام آمادگى كرده است تا براى پزشكان پروانه انجام حجامت صادر نماید. اما از بعد علمى طى سال هاى اخیر و به دنبال تجدید حیات حجامت به عنوان یك شیوه درمانى، پزشكان و متخصصان متعددى در مورد آن تحقیق و اظهارنظر كرده اند كه در اینجا تنها دو مورد به عنوان نمونه ذكر مى شود:
۱- نقش حجامت در درمان عوارض جانبازان شیمیایى:
دكتر كدیور فوق تخصص در جراحى قلب و عروق مى گوید: «خود من در موقع جنگ ایران و عراق در سال ۱۳۶۳ در مجروحین عزیز شیمیایى شده با گاز خردل و ادم حاد ریوى و تورم شدید نسوج اندام مختلف، عمل حجامت را توأم با انداختن زالو به اعضاى مبتلا، در چند بیمار آلوده به سم خردل و كلر به كار بردم و نتیجه موفقیت آمیز بود. در جنگ ویتنام نیز در مجروحین و مبتلایان به ادم حاد ریوى حاصل از مصرف Agent orange=Dioxins عمل حجامت و فلبوتوبى نجات بخش بوده و شخصاً در چند بیمار مبتلا به ادم حاد ریوى به كار بردم».
۲- تحقیقات جدید حجامت در آلمان:
یوهان آبل (johann Abele) پزشك آلمانى در كتاب خود با عنوان «حجامت شیوه درمان آزمون شده» كه در سال ۱۹۹۷ چاپ شده در مورد حجامت مى گوید: «من اعتقاد راسخ دارم كه نه تنها امروز بلكه براى همیشه، امر حجامت را در درمان بیمارى ها نباید نادیده گرفت. حجامت پدیده اى است كه دخالت در خود تنظیم كردن كار و عملكرد بدن انسان دارد. امرى كه هرگز با روش هاى دیگر نمى توان آن را جایگزین كرد... مطالعات ما نشان مى دهد كه در آلمان مى توان ۷۵ درصد بیمارى ها را با شیوه هاى درمان طبیعى از جمله حجامت مداوا كرد». وى در كتاب خود از بیمارانى نام مى برد كه تنها با یك بار حجامت بیمارى چندین ساله شان بهبود یافته و مى افزاید: «جان كلام این است كه چگونه مى توان شیوه درمانى كه قادر است در كوتاه ترین زمان، بدون عوارض سوء جانبى و هزینه گران و وقتگیر باعث بهبود در یك مرحله شود را به این علت كه متعلق به دوران قرون وسطى است نادیده گرفت و از كاربرد آن صرف نظر كرد؟» وى ضمن مقایسه حجامت با سایر روش هاى درمانى اظهار مى دارد: «پزشكى كه با اثرات و كاربرد بادكش و حجامت در درمان بیمار ى هاى گوناگون آشناست، در برخورد با هر نوع بیمارى بدون تردید، ابتدا در اندیشه انجام حجامت است و بعد درمان هاى دیگر زیرا در عمل و در شرایط امروزى و با تعدد مراجعات ثابت شده كه بادكش و حجامت آسان ترین و سریع ترین روش درمان است». یوهان آبل در كتاب خود به بررسى و تحقیق در مورد اثرات حجامت در مواضع مختلف بدن پرداخته است كه در این قسمت به طور خلاصه به بیان برخى از نتایج تحقیقات وى مى پردازیم:
الف - حجامت در ناحیه سه گوشه شانه: از این ناحیه تمامى آسیب و التهابات ناحیه سر را مى توان معالجه نمود. همچنین حجامت در این نقطه موجب درمان التهاب حلق و عفونت لوزه مى شود. حجامت در این ناحیه براى درمان Epicondilitis و درد و تورم مفاصل كلاویكولار مؤثر است و موجب تسریع گردش خون در غده تیروئید مى شود... كسانى كه دچار افسردگى بوده و خلق و خوى مساعدى ندارند را باید در این ناحیه تحت ماساژ و بادكش قرار داد. فردى كه به مدت چهار هفته دچار Tonsilitis و اكستراسیستول بود و با توجه به مصرف قابل ملاحظه اى از آنتى بیوتیك ها مداوا نگردیده بود، یك روز بعد از حجامت در این ناحیه، به آرامش و بهبودى قلب خود دست یافت و یك هفته پس از آن، عفونت وى برطرف شد.
ب - ناحیه صفرا و كبد:
حجامت در این ناحیه عبور صفرا در مسیر خود را تسهیل مى كند و در مورد سندروم post cholecystectomy سریعاً موجب بهبودى مى شود كه كمتر روش درمانى با حجامت از این نظر قابل مقایسه است. حجامت در این ناحیه همچنین اثرات درمانى بر آب مروارید و سینوزیت مزمن دارد.
ج - ناحیه ریه:
حجامت در این ناحیه موجب تسهیل گردش خون ریوى و آسان شدن عملكرد قلب شده و در مواردى مثل برونشیت، آسم و نیز عفونت ریه مؤثر است. كسانى كه دچار عفونت هاى ریه هستند با حجامت مداوا مى شوند. تجربیات Bochmann-Hufeland حاكى از مؤثر بودن حجامت در مبتلایان به پنومونى با تب بالا است.
د - ناحیه كلیه و مثانه:
بعد از حجامت ناحیه صفرا مهم ترین نقطه براى پاكیزه كردن بدن از مایعات مضر، این ناحیه است. حجامت در این ناحیه انسداد در لوله هاى گلومرولار و استاز عروقى را برطرف مى سازد و در نتیجه بیمارى هاى كلیه و بسیارى از بیمارى هاى مرتبط با عملكرد كلیه ها درمان مى شوند. برخى دیگر از اثرات درمانى حجامت در این ناحیه عبارت است از: اكلامپسى، آسم و داغ شدن بدن هنگام یائسگى.
ه - ناحیه لگن خاصره كوچك و تخمدان ها:
برخى از اثرات حجامت در این ناحیه عبارتست از: تنظیم سیستم مثانه و كیسه صفرا، تقویت جریان خون در لگن كوچك و تقویت غدد جنسى، بهبود آرتروز كمر، باسن و زانو، درمان ناراحتى هاى دوران یائسگى، فشار خون بالا، دیسمنوره و آمنوره، بیمارى هاى پروستات، هموروئید و...
و - ناحیه كنترل فشار خون بالا:
حجامت در این نقطه براى رفع درد كمر و فشار خون بالا مطلوب است. معمولاً فشار خون بین ۳۰-۱۰ میلیمتر جیوه كاهش مى یابد و براى ماه ها بدون تغییر مى ماند لذا از میزان داروى مصرفى بیمار مى توان كاست. همچنین با انجام حجامت در این ناحیه معمولاً سرگیجه، وزوز گوش و مشاهده اجسام فنرى در جلو چشم رفع مى شوند. دكتر یوهان آبل در كتاب خود همچنین به بیان و توضیح موارد متعددى از بیماران كه با حجامت درمان شده اند پرداخته كه توضیح همه آنها در اینجا میسر نیست و علاقه مندان مى توانند به ترجمه این كتاب مراجعه كنند.
حجامت نام یك روش درمانى است كه براساس قدیمى ترین سند موجود از ۳۳۰۰ سال قبل از میلاد مسیح در مقدونیه انجام مى شده است و بعدها از مقدونیه به یونان باستان رخنه كرده و در آن زمان شاخص پزشك بودن، حجامت كردن و داشتن ابزار آن بوده است.
برخى ذكر كرده اند كه اصول طب سوزنى و حجامت از آنجا گرفته شد كه در عصر ماقبل تاریخ متفكران متوجه شدند كه وقتى سربازى در میدان جنگ مورد اصابت سنگ، چاقو یا شمشیر قرار گرفته و زخمى برمى دارد، به علت همین زخم، بسیارى از بیمارى هاى قبلى او بهبود مى یابد. این كشف بزرگ به آنان آموخت كه با فرو بردن سوزن و تیغ زدن مى توان برخى از امراض را شفا بخشید و به همین علت ۲۶۰۰ سال قبل از میلاد مسیح، سوزن هاى فلزى در چین و شاخ هاى حجامت در ایران وارد اصول درمان گردیده و طب سوزنى و حجامت رواج پیدا كرد. چینى ها در بدن ۶۰۰ نقطه اسرارآمیز پیدا كرده بودند و اطباى سنتى ایران نیز نقاط متعددى از نقاط بدن را براى حجامت پیدا كرده و هر ناحیه را براى معالجه یك مرض بخصوص حجامت مى كردند. اوراق پاپیروس كه از عصر باستان به دست آمده نیز نشان مى دهد كه حدود ۲۲۰۰ سال قبل از میلاد مسیح، حجامت امرى رایج بوده است. همچنین در كتاب آیورودا (طب سنتى هند) كه مربوط به بیش از ۱۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح است، در مورد حجامت و اثرات درمانى آن بحث شده است. و اما بقراط كه حدود ۴۰۰ سال قبل از میلاد مسیح زندگى مى كرده است، با روش هاى مختلف حجامت كاملاً آشنا بوده و در آثار خود به موارد استفاده و منع استفاده آن اشاره كرده است. جالینوس نیز ۱۲۰ سال بعد از میلاد مسیح مطالب متنوعى در مورد حجامت در آثار خود بیان كرده است. بنابراین حجامت در جهان سابقه اى دیرینه دارد. با ظهور اسلام، حجامت مورد تأیید و تأكید فراوان پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله و امامان معصوم علیهم السلام قرار گرفت. (بیش از ۶۰۰ روایت در مورد حجامت جمع آورى شده است).
پیامبر اكرم در روایتى كه در نهج الفصاحه آمده پنج چیز را از سنت هاى پیامبران الهى معرفى كرده اند كه عبارتند از: حیا، حلم، حجامت، مسواك و عطر زدن.
در روایت دیگرى امام على علیه السلام مى فرماید: «ان الحجامه تصح البدن و تشد العقل». «به درستى كه حجامت بدن را سالم و عقل را نیرومند مى گرداند».
در قرن ۱۶ میلادى، حجامت امرى رایج در كشورهاى اروپایى بود. پزشكان معروفى در این قرن از جمله Dallacroce، Fallopio و Vidius هركدام ابزار خاصى براى آن ابداع كرده بودند. از اوایل قرن بیستم تاكنون نیز حجامت عمدتاً از سوى مراكز درمان طبیعى (Heilpractiker) در آلمان انجام مى شود و بعضى از پزشكان طب جدید هم به این امر مبادرت مى ورزند.
این در مورد جایگاه و تاریخچه حجامت در جهان. اما در ایران نیز حجامت جایگاهى ویژه در فرهنگ مردم داشته و به عنوان سنتى مؤكد جزو اعتقادات مردم بوده است. بزرگسالان خود حجامت كرده و در بهاران كودكان خود را ملزم به انجام حجامت مى كرده اند. مردم براساس توصیه رسول خدا صلى الله علیه و آله كه فرمود: «بهترین عید، عید حجامت است» عید خون گرفته، روز مشخصى از سال را براى این كار تعیین مى كردند.
ابوعلى سینا در كتاب قانون، حجامت را از اركان درمان محسوب كرده و تقریباً براى درمان تمام بیمارى ها حجامت و بادكش (Cupping) را تجویز كرده است. وى مى گوید: «اگر حجامت بین دو كتف انجام گیرد، فوائدى به این شرح را دربردارد: گرانبارى دو ابرو و سنگینى پلك ها را از بین مى برد و گرمى چشم را رفع مى كند، چرك كنار چشم را از میان برمى دارد و بوى بد دهان را مى زداید. اگر حجامت بر یكى از دو رگ پشت گردن انجام شود، در زدودن حالت لرزه در سر و براى رخسار، گوش ها و چشم ها، گلو و بینى فوائدى دربردارد. حجامت بر ساق پا خون را تصفیه مى كند و اگر خون حیض بند شده باشد (آمنوره) آن را باز مى كند. حجامت در زیر زنخ (چانه) براى دندان ها، رخسار و گلو مفید است و دماغ و آرواره ها را تصفیه مى كند. حجامت ناحیه كمر، براى رفع دمل ها و جوش هاى ران سودمند است و براى نقرس، بواسیر، پاغر (ستبر شدن ساق پا)، بادهاى مثانه و رحم و خارش پشت فایده دارد. حجامت اگر در پایین زانو انجام شود، جهت دمل هاى بدخیم و زخم هاى مزمن در ساق و پا فایده دارد. حجامت بر قوزك پا براى حالات بند آوردن خون حیض، عرق النساء (سیاتالژى) و نقرس مفید است. زكریاى رازى حجامت را به عنوان روش درمان زكام و آلرژى معرفى كرده مى گوید: «اما كسانى كه رنج آنان از این بیمارى افزون باشد، یعنى بدین گونه كه سوراخ هاى بینى بسته شده و خارش داشته باشد و عطسه فراوان گردیده و آب از بینى فروریزد، باید از داروهایى كه قبلاً معرفى كردم و نیز از راه رفتن و عرق كردن در حمام و حجامت از ناحیه پشت استفاده كنند».
حكیم جرجانى نیز در كتاب ذخیره خوارزمشاهى كه اولین و مهم ترین كتاب طب سنتى به زبان فارسى است، فصل مشخصى را به حجامت اختصاص داده پیرامون قواعد و زمان مناسب آن سخن مى گوید. به خاطر همین تأكید پیامبر اكرم و ائمه معصوم علیهم السلام بر انجام حجامت و استفاده فراگیر طبیبان صاحبنام سنتى از این شیوه درمانى، مردم ایران جایگاه ویژه اى براى آن قائل بودند به طورى كه دكتر پولاك طبیب ناصرالدین شاه در كتاب خود با عنوان «ایران و ایرانیان» كه در سال ۱۸۶۵ در آلمان منتشر شده است مى گوید: «بین دو استخوان كتف تقریباً همه ایرانیان شیارهایى به چشم مى خورد. در بدو امر خیال مى كردم اینها آثار ضربه هاى چوب باشد تا این كه دیدم ضربه چوب را فقط بر كف پا مى زنند و از این لحظه دیگر متوجه اثر حجامت شدم. جریان حجامت كردن در سراسر مشرق زمین یكسان است و همان است كه در مصر قدیم رایج بوده است. به خصوص اغلب حجامت را در مورد كودكان به كار مى برند». لازم به ذكر است كه تحقیقات اخیر نشان داده است كه حجامت موجب تقویت سیستم ایمنى مى شود و این مسأله بخصوص در مورد كودكان كه مستعد ابتلا به انواع امراض عفونى هستند حائز اهمیت است. زكریاى رازى نیز در كتاب خود با عنوان جدرى و حصبه توصیه مى كند اطفال جهت پیشگیرى از ابتلا به آبله حجامت شوند كه این خود نشان از اعتقاد اطباى سنتى بر نقش ایمنى زاى حجامت است.
دكتر پولاك در ادامه مى گوید: «غیر از بین دو كتف در سایر قسمت هاى بدن نیز حجامت مى كنند از جمله در پشت استخوان خاجى (حجامت كمر)، در مفاصل، روى طحال و...در اینجا ناگزیر از اعتراف به این مطلبم كه من در مدت ۳۰ سال اقامتم در ایران جز دو مورد هیچ عاقبت زیانبارى از حجامت ندیدم و در این دو مورد هم دلاك را متهم مى كردند كه ابزار كثیف به كار برده است» و اما حادثه مهم در مورد حجامت در ایران، مربوط به سال ۱۳۴۴ هجرى شمسى است. در این سال و همزمان با وضع قانون نظارت بر درمان، به شكل گسترده اى با حجامت مبارزه شد و ژاندارم ها، حجام ها را در سراسر كشور دستگیر مى كردند و بدین ترتیب این سنت درمانى پرسابقه بدون هیچ بررسى و تحقیق علمى، از روند رفتارهاى سنتى جامعه خارج شد و تنها در مناطقى از كشور كه تحت تسلط كامل دولت نبود، اجرا مى شد و بالاخره به تناسب فراگیر شدن طب شیمیایى در سراسر جهان و نفوذ فرهنگ استعمارى در جوامع مختلف كه همراه با زدودن باورهاى دینى و فرهنگى جوامع بود، حجامت منسوخ شد و روش هاى درمان دینى و سنتى از رفتارهاى اجتماعى حذف شده و نسل هاى جدید نیز به تدریج آن را فراموش كردند. در سال ۱۳۶۴ در جمعى كه به انگیزه كشف یك روش درمانى ساده، ارزان و فراگیر تشكیل شده بود تا از طریق آن بتوان بخش عمده اى از مشكلات درمانى مردم جهان را درمان كرد سنت درمانى حجامت پیشنهاد و مورد توجه قرار گرفت و على رغم جو فرهنگى و اجرایى نامناسب پیرامون حجامت، اطلاعات مربوط به آن ساماندهى و ابزارهاى اجراى آن متناسب با شرایط روز طراحى شد و پس از طى مراحل مقدماتى پژوهشى در سال ۱۳۶۹ در قالب مؤسسه تحقیقات حجامت ایران به ثبت رسید. به تدریج پزشكان، عضو این مؤسسه شده و با مبانى و آثار درمانى حجامت آشنا شدند. سپس تعدادى از این پزشكان تحقیق پیرامون حجامت را موضوع پایان نامه خود قرار دادند. بعد از به دست آمدن نتایج علمى این پایان نامه ها، سایر پزشكان به صورت روزافزون به عضویت مؤسسه تحقیقات حجامت ایران درآمدند كه این روند همچنان ادامه دارد. به دنبال رواج انجام حجامت در مطب پزشكان و عدم وجود دیدگاه شفاف و واقع بینانه پیرامون آن در دستگاه اجرایى وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكى، بخشنامه هایى مبنى بر ممنوعیت حجامت صادر و موجب برخوردها و ایجاد مشكلاتى شد كه منجر به تشكیل ۷ پرونده قضایى علیه مجریان حجامت و محققین آن شد و تعداد زیادى از پزشكان نیز به دادگاه فراخوانده و محاكمه ولى اكثراً تبرئه شدند. سرانجام به دنبال خلاف شرع شناخته شدن بخشنامه هاى وزارت بهداشت و ابطال آنها توسط دیوان عدالت ادارى، انجام حجامت در كشور رسمیت كامل یافت و به عنوان آخرین خبر وزارت بهداشت نیز اعلام آمادگى كرده است تا براى پزشكان پروانه انجام حجامت صادر نماید. اما از بعد علمى طى سال هاى اخیر و به دنبال تجدید حیات حجامت به عنوان یك شیوه درمانى، پزشكان و متخصصان متعددى در مورد آن تحقیق و اظهارنظر كرده اند كه در اینجا تنها دو مورد به عنوان نمونه ذكر مى شود:
۱- نقش حجامت در درمان عوارض جانبازان شیمیایى:
دكتر كدیور فوق تخصص در جراحى قلب و عروق مى گوید: «خود من در موقع جنگ ایران و عراق در سال ۱۳۶۳ در مجروحین عزیز شیمیایى شده با گاز خردل و ادم حاد ریوى و تورم شدید نسوج اندام مختلف، عمل حجامت را توأم با انداختن زالو به اعضاى مبتلا، در چند بیمار آلوده به سم خردل و كلر به كار بردم و نتیجه موفقیت آمیز بود. در جنگ ویتنام نیز در مجروحین و مبتلایان به ادم حاد ریوى حاصل از مصرف Agent orange=Dioxins عمل حجامت و فلبوتوبى نجات بخش بوده و شخصاً در چند بیمار مبتلا به ادم حاد ریوى به كار بردم».
۲- تحقیقات جدید حجامت در آلمان:
یوهان آبل (johann Abele) پزشك آلمانى در كتاب خود با عنوان «حجامت شیوه درمان آزمون شده» كه در سال ۱۹۹۷ چاپ شده در مورد حجامت مى گوید: «من اعتقاد راسخ دارم كه نه تنها امروز بلكه براى همیشه، امر حجامت را در درمان بیمارى ها نباید نادیده گرفت. حجامت پدیده اى است كه دخالت در خود تنظیم كردن كار و عملكرد بدن انسان دارد. امرى كه هرگز با روش هاى دیگر نمى توان آن را جایگزین كرد... مطالعات ما نشان مى دهد كه در آلمان مى توان ۷۵ درصد بیمارى ها را با شیوه هاى درمان طبیعى از جمله حجامت مداوا كرد». وى در كتاب خود از بیمارانى نام مى برد كه تنها با یك بار حجامت بیمارى چندین ساله شان بهبود یافته و مى افزاید: «جان كلام این است كه چگونه مى توان شیوه درمانى كه قادر است در كوتاه ترین زمان، بدون عوارض سوء جانبى و هزینه گران و وقتگیر باعث بهبود در یك مرحله شود را به این علت كه متعلق به دوران قرون وسطى است نادیده گرفت و از كاربرد آن صرف نظر كرد؟» وى ضمن مقایسه حجامت با سایر روش هاى درمانى اظهار مى دارد: «پزشكى كه با اثرات و كاربرد بادكش و حجامت در درمان بیمار ى هاى گوناگون آشناست، در برخورد با هر نوع بیمارى بدون تردید، ابتدا در اندیشه انجام حجامت است و بعد درمان هاى دیگر زیرا در عمل و در شرایط امروزى و با تعدد مراجعات ثابت شده كه بادكش و حجامت آسان ترین و سریع ترین روش درمان است». یوهان آبل در كتاب خود به بررسى و تحقیق در مورد اثرات حجامت در مواضع مختلف بدن پرداخته است كه در این قسمت به طور خلاصه به بیان برخى از نتایج تحقیقات وى مى پردازیم:
الف - حجامت در ناحیه سه گوشه شانه: از این ناحیه تمامى آسیب و التهابات ناحیه سر را مى توان معالجه نمود. همچنین حجامت در این نقطه موجب درمان التهاب حلق و عفونت لوزه مى شود. حجامت در این ناحیه براى درمان Epicondilitis و درد و تورم مفاصل كلاویكولار مؤثر است و موجب تسریع گردش خون در غده تیروئید مى شود... كسانى كه دچار افسردگى بوده و خلق و خوى مساعدى ندارند را باید در این ناحیه تحت ماساژ و بادكش قرار داد. فردى كه به مدت چهار هفته دچار Tonsilitis و اكستراسیستول بود و با توجه به مصرف قابل ملاحظه اى از آنتى بیوتیك ها مداوا نگردیده بود، یك روز بعد از حجامت در این ناحیه، به آرامش و بهبودى قلب خود دست یافت و یك هفته پس از آن، عفونت وى برطرف شد.
ب - ناحیه صفرا و كبد:
حجامت در این ناحیه عبور صفرا در مسیر خود را تسهیل مى كند و در مورد سندروم post cholecystectomy سریعاً موجب بهبودى مى شود كه كمتر روش درمانى با حجامت از این نظر قابل مقایسه است. حجامت در این ناحیه همچنین اثرات درمانى بر آب مروارید و سینوزیت مزمن دارد.
ج - ناحیه ریه:
حجامت در این ناحیه موجب تسهیل گردش خون ریوى و آسان شدن عملكرد قلب شده و در مواردى مثل برونشیت، آسم و نیز عفونت ریه مؤثر است. كسانى كه دچار عفونت هاى ریه هستند با حجامت مداوا مى شوند. تجربیات Bochmann-Hufeland حاكى از مؤثر بودن حجامت در مبتلایان به پنومونى با تب بالا است.
د - ناحیه كلیه و مثانه:
بعد از حجامت ناحیه صفرا مهم ترین نقطه براى پاكیزه كردن بدن از مایعات مضر، این ناحیه است. حجامت در این ناحیه انسداد در لوله هاى گلومرولار و استاز عروقى را برطرف مى سازد و در نتیجه بیمارى هاى كلیه و بسیارى از بیمارى هاى مرتبط با عملكرد كلیه ها درمان مى شوند. برخى دیگر از اثرات درمانى حجامت در این ناحیه عبارت است از: اكلامپسى، آسم و داغ شدن بدن هنگام یائسگى.
ه - ناحیه لگن خاصره كوچك و تخمدان ها:
برخى از اثرات حجامت در این ناحیه عبارتست از: تنظیم سیستم مثانه و كیسه صفرا، تقویت جریان خون در لگن كوچك و تقویت غدد جنسى، بهبود آرتروز كمر، باسن و زانو، درمان ناراحتى هاى دوران یائسگى، فشار خون بالا، دیسمنوره و آمنوره، بیمارى هاى پروستات، هموروئید و...
و - ناحیه كنترل فشار خون بالا:
حجامت در این نقطه براى رفع درد كمر و فشار خون بالا مطلوب است. معمولاً فشار خون بین ۳۰-۱۰ میلیمتر جیوه كاهش مى یابد و براى ماه ها بدون تغییر مى ماند لذا از میزان داروى مصرفى بیمار مى توان كاست. همچنین با انجام حجامت در این ناحیه معمولاً سرگیجه، وزوز گوش و مشاهده اجسام فنرى در جلو چشم رفع مى شوند. دكتر یوهان آبل در كتاب خود همچنین به بیان و توضیح موارد متعددى از بیماران كه با حجامت درمان شده اند پرداخته كه توضیح همه آنها در اینجا میسر نیست و علاقه مندان مى توانند به ترجمه این كتاب مراجعه كنند.
منبع : روزنامه ایران
شرح موضوع