نشانگان روده تحریک پذیر چیست؟
نشانگان روده تحریک پذیر یا به اختصار IBS مشکلی است که عمدتاً روده بزرگ را تحت تأثیر قرارمی دهد. روده بزرگ بخشی از دستگاه گوارش است که مدفوع را ساخته و ذخیره می نماید. کلمه نشانگان سندرم به معنای گروهی از نشانه هاست، سندرم روده تحریک پذیر از جمله نشانگان است چرا که گروهی از نشانه ها را تولید می کند. مثلاً سندرم روده تحریک پذیر باعث گرفتگی، آروق زدن، دفع گاز، اسهال و یبوست می شود.
سندرم روده تحريک پذير ، يک اختلال شايع گوارشي است که ويژگي اصلي آن تغيير در اجابت مزاج و درد شکمي است . نکته مهم ، آن است که در سندرم روده تحريک پذير هيچ اختلال عضو شناخته شده اي با معاينه باليني و بررسي تشخيصي معمول يافت نمي شود و هيچ شاخص قطعي براي سندرم روده تحريک پذير وجود ندارد .بنابراين تعريف بيماري بر اساس معيارهاي باليني ، و به تشخيص پزشک خبره گذاشته مي شود .
سندرم روده تحریک پذیر یک بیماری نیست. یک مشکل عملکردی است که به این معناست که روده آنطور که باید کارنمی کند.
در سندرم روده تحریک پذیر اعصاب و عضلات روده بیش از حد حساس هستند. مثلاً زمانی که غذا
میخورید عضلات بیش از حد لازم منقبض می شوند. این انقباضات می توانند منجر به گرفتگی روده ها و اسهال حین غذا خوردن یا مدت کوتاهی پس از آن شوند. اعصاب ممکن است بیش از اندازه به کشش روده مثلاً به دلیل گاز حساس باشند. در نتیجه گرفتگی و درد ایجاد می شود.
سندرم روده تحریک پذیر می تواند دردناک باشد اما به روده آسیب نمی رساند و باعث بیماری دیگری هم
نمی شود.
آیا استرس باعث سندرم روده تحریک پذیرمی شود؟
استرسهای عاطفی باعث بروز سندرم روده تحریک پذیر نمی شود. اما در فردی که سندرم روده تحریک پذیر دارد استرس می تواند نشانه ها را آغاز کند. در واقع روده می تواند به تمام چیزها مانند غذا، ورزش و هورمونها واکنش زیاده از حد نشان دهد.
غذاهایی که نشانه های سندرم روده تحریک پذیررا ایجاد میکنند شامل محصولات لبنی، شوکولات، الکل، کافئین، نوشابه های کربناتی و غذاهای چرب است.
زنانی که سندرم روده تحریک پذیر دارند علائمشان در طی دوره قاعدگی بیشتر می شود.
نشانه های سندرم روده تحریک پذیر چیست؟
علائم اصلی سندرم روده تحریک پذیر موارد زیر است:
- دردهای کرامپی در ناحیه معده
- اسهال و یبوست دردناک
بیشتر افراد اسهال یا یبوست هر کدام را دارند اما بعضی هر دو را دارند.
سایر نشانه ها عبارتند از :
- بلغم در مدفوع
- شکم متورم یا باد دار
- احساسی نا تمامی دفع
تظاهرات باليني
IBSبيماري جوانان است و اغلب مبتلايان ، در سنين کمتر از ۴۵ سالگي به سر مي برند ولي ممکن است افراد مسن نيز درگير شوند . زنان ، ۲ تا ۳ برابر مردان به اين بيماري مبتلا مي شوند . شايع ترين شکايت بيماران ، درد شکم همراه با تغيير اجابت مزاج به صورت يبوست ، اسهال يا هر دو است . درد در IBS مي تواند در قسمت هاي مختلف شکم احساس شود . ممکن است در قسمت بالاي شکم ، پايين شکم يا پهلوها حس شود . معمولاً درد ، دوره اي است و با دوره هاي تشديد يا تخفيف همراه است اما در بعضي بيماران ، درد دائمي مي شود . شدت درد ممکن است خفيف و قابل تحمل باشد يا آن قدر شديد باشد که فرد به طور دوره اي توان رفتن به سرکار را نداشته باشد . به هر حال درد شکمي تقريباً در تمامي بيماران فقط در ساعات بيداري وجود دارد و غالباً با مصرف غذاهاي خاص يا استرس عاطفي افزايش مي يابد و به عکس با دفع گاز يا مدفوع کاهش پيدا مي کند .
تغيير اجابت مزاج
شايع ترين نشانه باليني IBS است . مهم ترين حالت ، يبوست همراه با اسهال و به صورت متناوب ، و به صورت دوره اي است .
يبوست ممکن است دوره اي باشد اما در نهايت ، پايدار و مقاوم به مسهل هامي شود .همچنين اغلب بيماران احساس دفع ناکامل مدفوع دارند در نتيجه تند تند به دستشويي مي روند و زور زدن هاي يپاپي آنان سبب ايجاد مشکلاتي در راست روده و مقعد مي شود .اسهال در بيماران ممکن است نشانه اصلي باشد .اسهال به صورت حجم هاي کوچکي از مدفوع شل است .در اصل اغلب حجم مدفوع زياد نشده اما بيمار به طور مکرر براي دفع آن بايد به دستشويي برود .اسهال شبانه در اين بيماران هرگز ديده نمي شود و اگر فردي اسهال شبانه داشت حتماًپزشک به مشکلات عضوي فکر مي کند .
اسهال ممکن همراه با دفع مقادير زياد بلغم و ترشحات چسبناک ( شبيه خلط سينه ) همراه باشد و در پاره اي از موارد بلغم و نه اسهال ، شکايت اصلي بيماران را تشکيل مي دهد . خونريزي همراه مدفوع هرگز در IBS ديده نمي شود مگر بيمار به دليل اشکال دفعي ، همزمان بواسير يا شقاق داشته باشد . به هر حال در صورت وجود خون در مدفوع ، هميشه بيمار و پزشک بايد مراقب وجود بيماريهاي عضوي باشند و بررسي بيشتري انجام گيرد .
اسهال در IBSهمراه با سوء جذب مواد تغذيه اي نيست و باعث کاهش وزن نمي شود بنابراين در صورت همراهي کاهش وزن در بيمار مبتلا به اسهال بايد به تشخيص IBS شک نمود .
اتساع شکم ، نفخ ، آروغ زدن يا دفع گاز زياد از مقعد شکايت شايع بيماران مبتلا به سندرم روده تحريک پذير است .مطالعات نشان مي دهد که در واقع در اغلب بيماران ، گازهاي روده اي افزايش نيافته اند بلکه حساسيت بيش از حد بيمار به مقدار اندک گاز باعث احساس بيش از حد گاز در روده شده است .
شکايات گوارشي فوقاني
بسياري از بيماران از سوء هاضمه ، سوزش سردل ، تهوع و استفراغ شکايت دارند .گرچه خود IBSممکن است دستگاه گوارش فوقاني را درگير نمايد اما اين علائم ممکن است نشانه وجود همزمان زخم يا جريان بيش از حد اسيد از معده به مري باشد و ممکن است در مواردي پزشک انجام بررسي دستگاه گوارشي فوقاني را لازم بداند .
آيا کوليت عصبي همان سندرم روده تحريک پذير است ؟
اصطلاح کوليت نشانگر وجود التهاب در کولون است ، در صورتي که در بيماري IBSهيچ اختلال عضوي مشخص ( از جمله التهاب کولون ) وجود ندارد بنابراين اين کلمه يک غلط مصطلح است ، بايد از عنوان آن خودداري کرد .
آيا بيماران دچار IBS مشکل روحي - رواني دارند ؟
بيماري مشخص رواني در بيماران IBS يافت نشده اما افراد مبتلا به IBS اغلب افرادي حساس و زودرنج هستند و بيش از ساير افراد ، به استرس هاي عاطفي - رواني حساسيت نشان مي دهند . اضطراب و افسردگي در بيماران IBS شايع تر است و در پاره اي از موارد نياز به مشاوره با روانپزشک وجود دارد . از طرفي سابقه آزارهاي جسمي ، روحي و جنسي در افراد مبتلا به IBS بيشتر از ساير افراد ديده مي شود .
علائم روانی غیر طبیعی در ۸۰%مبتلایان به IBS ( ثبت شده است) اما هیچ تشخیص روانی خاص غالب نمیباشد.
وجود ارتباط بین آزار های جنسی یا فیزیکی قبلی و ایجاد IBS نیز گزارش شده است.
اشکال آزار های جنسی همراه با IBS عبارتند از:
تهاجم کلامی,عملکرد های نمایشی(exhibitionism) , آزار جنسی, لمس جنسی, تجاوز.
رابطه علتی بین IBS و آزار های فیزیکی و جنسی شناخته نشده است. اما ممکن است آزار های فیزیکی و جنسی موجب توجه بیش از حد به ادراک حسی بدن در سطح مغزی و حساسیت بیش از حد احشائی در سطح روده شود.
بنابراین بیماران مبتلا به IBS اغلب افزایش در فعالیت حرکتی روده بزرگ وروده کوچک نسبت به محرک های گوناگون و تغییر در حس احشائی همراه با افت آستانه درک حسی را نشان میدهند. همه این ها ممکن است از اختلال در تنظیم مغزی ناشی شود.سندرم روده تحریک پذیر چگونه تشخیص داده می شود؟
پزشک از روی نشانه ها مشکوک می شود که شما ممکن است سندرم روده تحریک پذیر داشته باشید. اما پزشکان ممکن است آزمایشات پزشکی برای اطمینان از اینکه شما بیماری دیگری که باعث ایجاد نشانه ها شده است را ندارید انجام دهد.
آزمایشات پزشکی برای سندرم روده تحریک پذیر:
معاینه بالینی
آزمایشات خونی
تصویر اشعه X از روده ها: این آزمایش تنقیه باریوم یا «مجموعه گوارش تحتانی» خوانده می شود. باریوم مایع غلیظی است که باعث می شود روده ها در تصویر بهتر دیده شوند. قبل از گرفتن عکس پزشک از طریق مقعد این مایع را وارد روده شما می کند.
آندوسکوپی: پزشک یک لوله نازک را در روده شما وارد می کند. این لوله دوربینی در خود دارد و بنابراین پزشک می تواندداخل روده شما را نگاه کرده و مشکل را پیدا کند.
براي بيمار مبتلا به IBS چه بايد کرد ؟
مهم ترين مسآله در تشخيص IBSافتراق دادن آن از بيماريهاي عضوي با علائم مشابه است . بيماريهاي عضوي مثل سوء جذب يا بيماري التهابي روده مي توانند ايجاد اسهال خوني کنند و با توجه به درمان کاملاً متفاوت اين بيماري ها با IBS ، بايد بتوان به دقت آنها را از IBS تفکيک کرد . در بيماريهاي عضوي کاهش وزن ، تب ، دفع خون يا اسهال شبانه ممکن است وجود داشته باشد که به هيچ وجه در IBS ديده نمي شود . همچنين شروع بيماري در سنين بالاتر از۴۵ سال ، سير پيشرونده بيماري يا عدم قطع اسهال با وجود ناشتا ماندن طولاني ميتواند به نفع بيماري عضوي باشد و نياز به پيگيري و بررسي دقيق دارد و بايد بيمار براي معاينه دقيقه به پزشک متخصص گوارش مراجعه کند و در صورتي که پزشک در شرح حال و معاينه باليني نکته اي به نفع اختلال عضوي پيدا نکرد ، براي اطمينان خاطر ، بعضي از آزمايش هاي اوليه شامل شمارش تعداد سلول هاي خوني ، سرعت رسوب گلبولي ، تست هاي کارکرد تيروئيدآزمايش کامل مدفوع ممکن است ضرورت پيدا کند .
در اغلب بيماران ، انجام رکتوسيگموئيدوسکوپي ( مشاهده قسمت انتهايي دستگاه گوارش تحتاني با آندوسکوپ مخصوص )به همراه نمونه برداري از اين ناحيه الزامي است .بسته به نظر پزشک ممکن است روش هاي تشخيصي ديگر مثل رويت دستگاه گوارش فوقاني با آندوسکوپ ، رويت کل دستگاه گوارش با کولونوسکوپ يا عکسبرداري از کل روده باريک ضروري باشد و در بعضي موارد ، سونوگرافي شکم يا آزمايشات اختصاصي تر مدفوع يا خون توصيه مي شود .
درمان چیست؟
IBS درمان ندارد اما می توانید کارهایی انجام دهید که نشانه ها را برطرف کنید. درمان می تواند شامل موارد زیر باشد:
تغییر رژیم غذایی
دارو
رهایی از استرس
مهم ترين مساله در درمان بيمار آن است که بيمار اطمينان حاصل کند که بيماري وي خطرناک نيست ، علامتي به نفع بدخيمي وجود ندارد و سير بيماري ، پيشرونده نيست ، ارتباط صحيح پزشک با بيمار ، مهم ترين نکته در درمان مناسب بيمار است .در قدم بعدي بايد به بيمار گوشزد کرد که از مصرف غذاهايي که علامت هاي وي را تشديد مي کند خودداري کند ، قهوه ، کلم ، نخود ، لوبيا و بادمجان بعضي از اين غذاها هستند .در بعضي از بيماران ، شير و لبنيات باعث تشديد علائم بيماري مي شوند که بايد به بيمار گوشزد کرد که شير بدون لاکتوز مصرف کند .
در بيماراني که يبوست شکايت غالب است ، مصرف غذاهاي پرفيبر با داروهاي افزاينده حجم مدفوع مثل سبوس يا پسيليوم مي تواند مفيد باشد اما در بعضي بيماران اين داروها باعث افزايش نفخ و اتساع شکم مي شوند .
در بيماراني که اسهال ، شکايت غالب است مصرف اندک داروهاي ضداسهال مثل ديفنوکسيلات يا لوپراميد مي تواند مفيد باشد اما درمان با اين داروها بايد به عنوان يک درمان موقت تلقي شود و رژيم غذايي جايگزين آن شود .
داروهاي آنتي کلي نرژيک مي توانند نشانه هايي چون درد را به طور موقت برطرف کنند . بهترين اثر آنها زماني ظاهر مي شود که قبل از درد قابل پيش بيني ( مثلاً دردي که به دنبال غذاخوردن ايجاد مي شود ) مصرف شوند . دي سيکلومين و هيوسين از اين دسته هستند .
ممکن است مجبور باشید ترکیبی از کارها را انجام دهید تا ببینید کدام یک برای شما بهتر است.
تغییر رژیم غذایی
بعضی غذاها IBS را بدتر می کنند.
در اینجا برخی غذاها که نشانه ها را ایجاد می کنند آورده شده اند:
غذاهای چرب مانند سرخ کردنی ها
محصولات لبنی مانند پنیر یا بستنی
شوکولات
الکل
کافئین (در قهوه و بعضی نوشیدنی ها یافت می شود)
نوشیدنی های کربنات دار مانند سودا
اگر غذاهای خاصی علائم را باعث می گردند، باید مصرف آنها را متوقف کنید یا کمتر مصرف کنید.
برای آنکه بدانید کدام غذاها مشکل ساز هستند، این اطلاعات را یادداشت کنید:
- در طول روز چه می خورید
- چه نشانه هایی دارید
- چه وقت این نشانه ها اتفاق می افتند
- چه غذاهایی همیشه باعث می شوند شما احساس بدی داشته باشید
یادداشتهای خود را نزد پزشک ببرید که ببینید آیا باید مصرف برخی غذاها را متوقف کنید یا خیر
برخی غذاهاIBS را بهتر می کنند:
الیاف علائم IBS را کمتر می کنند. بخصوص در مورد یبوست چرا که الیاف مدفوع را نرم، حجیم و سهل الدفع می کند. الیاف در سبوس، نان، غلات، لوبیا ، میوه ها و سبزیها یافت می شوند.
در اینجا مثالهایی از غذاهای الیاف دار آورده می شود:
میوه ها
سبزیجات
نان غلات و حبوبات
سیب
هلو و شفتالو
بروکلی خام
کلم
هویج خام
نخود
لوبیا
نان کامل
غلات کامل
غذاهای الیاف دار را آهسته آهسته به غذای خود اضافه کنید تا بدنتان به آنها عادت کند. الیاف زیاد در یک مرحله می تواند باعث ایجاد گاز شود که نشانه ها را در شخص دچار IBS آغاز می کند.
در کنار خوردن غذاهای دارای الیاف بیشتر پزشک به شما خواهد گفت که قرصهای دارای الیاف مصرف کنید یا آب همراه با پودرهای خاص پر فیبر استفاده کنید.
میزان غذایی هم که مصرف می کنید اهمیت دارد.
غذای پر حجم می تواند باعث دل درد و اسهال در افراد دارایIBS شود. اگر این اتفاق برای شما می افتد سعی کنید ۳ یا چهار غذای کم حجم در طول روز مصرف کنید یا غذای سه وعده ای معمول خود را استفاده کنید ولی در هر وعده کمتر مصرف کنید.
دارو
در صورت لزوم، پزشک برای کمک به برطرف شدن نشانه ها دارو تجویز می کند:
مسهل ها: برای درمان یبوست
ضد اسپاسم ها: برای کاهش انقباضات روده ای
داروهاي ضد افسردگي برای کمک به آنها که دردهای شدید دارند.اين داروها غير از تأثير بر اختلالات خلق مي توانند در کاهش درد بيمار بسيار مؤثر باشند و ممکن است در کاهش علائم مربوط به نفخ ، اسهال يا يبوست هم نقش بسزايي داشته باشند ، البته انتخاب نوع دارو کاملاً به تجربه پزشک معالج و بر اساس علامت غالب بستگي دارد .
باید از راهنمایی های پزشک خود را در هنگام مصرف این داروها پیروی کنید. در غیر اینصورت ممکن است به آنها وابستگی پیدا کنید.
رهایی از استرس
آیا استرس نشانه ها را تحریک می کند؟ یادگیری کاهش استرس می تواند کمک کننده باشد. با استرس کمتر، دل درد های کمتری خواهید داشت. در ضمن کنترل نشانه ها برایتان راحتتر خواهد شد. ممکن است نیاز باشد فعالیتهای مختلفی انجام دهید که ببینید کدام یک برایتان بهتر کار می کند.
نکاتی برای به خاطر سپردن
-IBS یک اختلال عملکردی است که در آن روده آنطور که باید کار نمی کند.
- IBS می توند باعث دل درد نفخ گاز اسهال و یبوست شود.
- IBS به روده آسیب نمی زند.
- پزشک IBS را بر اساس نشانه های شما تشخیص می دهد. ممکن است برخی آزمایشات را برای رد کردن سایر نشانه ها انجام دهید.
- استرس باعث بروز IBS نمی شود اما می تواند نشانه را آغاز کند.
- غذاهی چرب، محصولات لبنی، شوکولات، کافئین، نوشابه های کربنات دار و الکل می تواند نشانه ها را آغاز کنند.
- خوردن غذاهای الیاف دار و خوردن غذاهای کم حجم می تواند نشانه ها را کاهش دهد.
- درمان IBS می تواند شامل دارو، رهایی از استرس یا تغییر عادات غذایی باشد.
منبع :
سایت پزشکان بدون مرز 
شرح موضوع 
