خوردنی همه‌فن حریف
بیش از 100 میلیون نفر از زنان جهان برای جلوگیری از باردار شدن داروهای ضد بارداری خوراکی مصرف می‌کنند. این قرص‌ها علاوه بر جلوگیری از بارداری کاربردهای متفاوت دیگری نیز دارند. از جمله این کاربردها تنظیم سیکل‌های قاعدگی، کاهش درد و انقباضات عضلانی (کرامپ) طی دوره قاعدگی و درمان مشکلات هورمونی و کیست‌های تخمدان است. در بازار دارویی انواع مختلفی از این داروها وجود دارد و شرکت‌های متفاوتی اقدام به ساخت این اقلام می‌نمایند که اکثراً بی‌خطر و مؤثر هستند. تجویز این قرص‌ها بر اساس شرایط بالینی بیمار انجام می‌شود. قرصهای ضد بارداری معمولاً ترکیبی از استروژن و پروژسترون هستند. این ترکیبات در واقع همان هورمون‌هایی هستند که به صورت طبیعی از تخمدان‌ها ترشح می‌شوند و تخمک‌گذاری و سیکل‌های قاعدگی را ایجاد می‌کنند. چون این داروها در زنان سالم نیز مصرف می‌شود باید به اثرات سوء و فواید این داروها به دقت توجه شود. اگرچه بی‌خطر بودن این قرص‌ها در اکثر زنان اثبات شده است.
تاریخچه
اولین نسل این قرص‌ها در سال 1960 میلادی معرفی شد. این قرص‌ها حاوی دوزهای زیادی از پروژسترون و استروژن بودند. در نسل دوم قرصهای ضد بارداری خوراکی که در سال 1970 میلادی به بازار عرضه شد دوز استروژن موجود از 50 تا 150 میلی‌گرم به 20 تا 35 میلی‌گرم کاهش یافت. علت این تغییرات کاهش خطر ترومبوآمبولی بود (ترومبوآمبولی یک مشکل عروقی است که در آن لخته‌های خون به صورت ذرات آمبولی به رگ‌های کوچک می‌روند و باعث بسته شدن آن‌ها و ایجاد ایسکمی و ... می‌شوند). این داروها به صورت منوفازیک تهیه شده‌اند، یعنی در طول دوره قاعدگی هر قرص دارای مقادیر ثابتی از استروژن و پروژسترون است. اما در قرصهای مولتی‌فازیک که از سال 1980 میلادی به بازار وارد شدند میزان پروژسترون با توجه به زمان دوره قاعدگی کاهش پیدا می‌کند. این امر از جمله مزیت‌های این قرص است، چرا که در خود بدن نیز میزان ترشح هورمون‌های استروژن و پروژسترون در طی یک دوره قاعدگی یکسان نیست و قرصهای مولتی‌فازیک تا حدودی این نقیصه قرصهای منوفازیک را جبران کرده‌اند. در حدود 5 سال پیش نسل سوم قرصهای ضد بارداری ساخته شد و به دلیل این‌که ثابت شد این قرص‌ها اثرات سوء کمتری بر قند خون، غلظت انسولین پلاسما و فرایندهای چربی دارند، می‌توان این داروها را به راحتی برای افراد دیابتی و افراد دارای اختلالات چربی خون تجویز کرد. نسل سوم قرصهای ضد بارداری، هیرسوتیسم (پرمویی) و آکنه (جوش) را نیز کاهش می‌دهند. باید توجه داشت که داروهای نسل سوم صرفاً عارضه‌های کمتری دارند ولی در زمینه جلوگیری از بارداری و مشکلات هورمونی، شواهدی به نفع مؤثرتر بودن این نسل بر نسل اول و دوم وجود ندارد.
نوع دیگری از قرصهای ضد بارداری قرصهای پروژسترونی‌اند که از 30 سال پیش تجویز می‌شوند و تنها حاوی پروژسترون می‌باشند. در مواردی که زنان نمی‌توانند بنا به دلایل پزشکی یا شرایط بالینی قرصهای ترکیبی (استروژن و پروژسترون) مصرف کنند و نیز در زنان شیرده قرصهای پروژسترونی تجویز می‌شود.
مصرف‌کننده‌ها
میزان اثر این داروها بستگی به کسانی دارد که آن را مصرف می‌کنند. در صورتی که این قرص‌ها به درستی مصرف شود در حدود 97 تا 99 درصد موارد مؤثر هستند. مصرف‌کننده‌ها به دو گروه منظم و نامنظم تقسیم می‌شوند. مصرفکنندههای منظم کسانی هستند که مصرف دارو را هیچ‌گاه فراموش نمی‌کنند و هر دوز را در ساعت معینی مصرف می‌کنند. از خصوصیات دیگر مصرفکنندههای منظم این است که در دوران مصرف دارو به استفراغ و اسهال مبتلا نمی‌شوند. مصرف‌کننده نامنظم افرادی هستند که داروها را نامرتب مصرف می‌کنند. می‌شود حدس زد که موارد شکست در این گروه زیادتر است.
در زنانی که به صورت مرتب این داروها را مصرف می‌کنند امکان شکست این روش (یعنی باردار شدن) فرد یک نفر از هر هزار زن در یک سال است. این آمار در کسانی که قرص‌ها را نامرتب استفاده می‌کنند بسیار بالاتر می‌باشد. طبق تحقیقات، در این دسته از مصرف‌کننده‌ها 50 نفر از هر هزار زن در یک سال دچار بارداری ناخواسته می‌شوند.
نحوه عمل
قرصهای ضد بارداری با استفاده از شیوه‌های زیر تغییراتی را در سیستم طبیعی رحم و تخمدان‌ها به وجود می‌آورند و از این طریق اعمال اثر می‌کنند.
- جلوگیری از تخمک‌گذاری
- تغییر موکوس گردن رحم به صورتی که قدرت نفوذ اسپرم کاهش یابد. قرص‌ها ترشحات مخاطی گردن رحم را غلیظ‌تر و چسبناک‌تر می‌کنند.
- تغییر در لایه مخاطی رحم به نحوی که تخم لقاح‌یافته قابلیت لانه‌گزینی در جدار رحم و رشد در رحم را پیدا نکند.
فواید
کاهش خونریزی و کاهش ابتلا به آنمی فقر آهن به علت کمتر شدن خونریزی دوران قاعدگی از جمله فواید این داروها است. این داروها درد و کرامپ‌های عضلانی دوران قاعدگی را کاهش می‌دهند و سیکل‌ها را تنظیم می‌کنند. کاهش خطر ابتلا به بیماری فیبروکیستیک پستان و سرطان آندومتر رحم و تخمدان و درمان کیست‌های تخمدانی از دیگر اثرات مفید مصرف این داروها است. این قرص‌ها در برابر بیماری‌های التهابی لگن (یکی از علل عمده ناباروری) محافظ بدن می‌باشند ولی از انتقال عفونت‌های جنسی جلوگیری نمی‌کنند. برخی از این قرص‌ها باعث بهبودی جوش‌ها و آکنه‌ها می‌شوند. قابلیت برگشت سریع این داروها هم از علت‌های انتخاب این قرص‌ها به عنوان یکی از روش‌های شایع جلوگیری از بارداری می‌باشد. معمولاً اندکی پس از قطع مصرف دارو، سیکل‌های قاعدگی و توانایی باروری به حالت نرمال خود باز می‌گردد و این خاصیت برای کسانی که می‌خواهند یک روش کوتاه‌مدت برای جلوگیری از بارداری داشته باشند روش مناسبی است.
اثرات قلبی- عروقی
ارتباط بین مصرف قرصهای ضد بارداری خوراکی و بیماری‌های قلبی- عروقی به دقت و به دفعات زیاد مورد بررسی قرار گرفته است. در زنان غیر سیگاری و آن‌ها که دیابت یا فشار خون بالا ندارند هیچ‌گونه افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی- عروقی به خصوص سکته قلبی وجود ندارد. اگر چه باید برای این زنان برنامه منظمی به منظور بررسی فشار خون در نظر گرفت. چون بعضی از تحقیقات نشان داده است که استفاده از قرص‌هایی با دوز بالای استروژن، خطر سکته را در زنان بالا می‌برد. همچنین در این تحقیقات خطر حوادث قلبی عروقی- مرگ در زنان 40 تا 44 ساله مصرف‌کننده قرصهای ضد بارداری خوراکی، 10 برابر بیشتر از زنان 20 تا 24 ساله مصرف‌کننده این قرص‌ها گزارش شده است. با این همه شواد زیادی هم به ضرر این فرضیات وجود دارد و هنوز بسیاری معتقدند که افزایش دوره مصرف این داروها یا سابقه مصرف قبلی این‌ها تأثیری بر افزایش خطر سکته قلبی و ... ندارد و همچنان فشار خون بالا و سیگار از مهم‌ترین عوامل خطری هستند که احتمال بروز سکته مغزی و سکته خونریزی‌دهنده را بالا می‌برند. به طور کلی می‌توان گفت احتمال خطر مرگ زنان سیگاری که قرصهای ضد بارداری خوراکی مصرف نمی‌کنند بسیار بالاتر از زنان غیر سیگاری مصرف‌کننده قرصهای ضد بارداری خوراکی است.
ترومبوآمبولی وریدی
آمبولی ریوی و ترومبوز وریدهای عمقی پا یکی از جدی‌ترین مشکلات مصرف‌کنندگان این قرص‌ها است. احتمال بروز این عارضه به طور کلی 15 نفر در هر 100.000 نفر در یک سال است. با این وجود در زنان مصرف‌کننده این قرص‌ها ترومبوآمبولی وریدی 3 تا 6 برابر بیشتر از زنان دیگر اتفاق می‌افتد. احتمال بروز این مشکل با افزایش سن، چاقی و جراحی اخیر بالاتر نیز می‌رود. خطر بروز آن در سال اول مصرف این دارو بیشتر است و به ترکیبات استروژنی آن مربوط نمی‌باشد. اما در زنانی که دارای نقص مادرزادی آنتی‌ترومبین III و جهش فاکتور لیدن V (دو تا از فاکتورهای خونی شرکت‌کننده در سیستم انعقاد خون- هستند احتمال افزایش انعقادپذیری وجود دارد) که احتمال بروز ترومبوآمبولی را در این زنان بالاتر می‌برد، بنابراین بهتر است این افراد تنها از قرصهای پروژسترونی استفاده کنند.
ارتباط سرطان با این داروها
این داروها احتمال ابتلا به سرطان تخمدان را کم می‌کنند. مصرف سه ساله این قرص‌ها خطر ابتلا را 40 درصد می‌کاهد و مصرف ده ساله این قرص‌ها خطر ابتلا به سرطان تخمدان را تا 80 درصد کاهش می‌دهد.
این قرص‌ها خطر ابتلا به سرطان آندومتر (لایه مخاطی رحم) را نیز کاهش می‌دهند. در مورد خطر ایجاد سرطان پستان توسط این داروها نیز تحقیقات متفاوت و زیادی صورت گرفته است که برخی این داروها را بی‌تأثیر و برخی مؤثر می‌دانند. اما به طور کلی توصیه می‌شود برای جلوگیری به موقع از این بیماری همه زنان خودشان معاینه ماهانه پستان انجام دهند و در صورت لمس توده یا احساس تغییر در بافت پستان حتماً به پزشک مراجعه کنند.
در برخی از مطالعات نیز بیان شده که مصرف این قرص‌ها خطر ابتلا به سرطان گردن رحم را افزایش می‌دهد. اگر چه در سرطان گردن رحم عوامل تأثیرگذار مهم‌تری نیز مطرح می‌باشند، اما چون احتمال اندکی از این نظر مطرح است می‌توان برای غربالگری و تشخیص این سرطان از پاپ اسمیر استفاده کرد.
عوارض جانبی
عوارض جانبی این قرص‌ها دارای طیف وسیعی است ولی معمولاً این عوارض آن‌قدرها مشکل‌زا نیستند. بیشتر خانم‌ها با شروع مصرف قرص تعداد کمی از این عوارض را تجربه می‌کنند ولی پس از مصرف سومین بسته معمولاً این مشکلات خودبه‌خود برطرف می‌شوند.
لکه‌بینی و خونریزی در حین مصرف قرص‌ها، دو عارضه شایعی است که در اولین سیکل و در صورت فراموش شدن یا دیر خوردن یکی از قرص‌ها اتفاق می‌افتد. خونریزی می‌تواند به خفیف یا همانند قاعدگی زیاد باشد و در هر زمانی از دوره قرص‌ها اتفاق افتد. برای جلوگیری از این عارضه هر روز سر یک ساعت مشخص قرص‌ها را مصرف کنید. لکه‌بینی معمولاً به علت استفاده متوالی از این داروها است و پس از سومین سیکل دیگر نباید اتفاق بیفتد.
حالت تهوع معمولاً به آن اندازه شدید نیست که استفراغ ایجاد کند. بهتر است قرص‌ها را با غذا و قبل از خواب مصرف کنید. وعده‌های غذایی را کم‌حجم و در دفعات زیاد بخورید. ویتامین 6B با دوز 50 تا 100 میلی‌گرم روزانه در برطرف شدن این علایم کمک‌کننده است. در صورت دردناک شدن پستان، میزان نمک مصرفی و کافئین را کاهش دهید. در برخی زنان اندازه پستان بزرگ می‌شود، این مسأله نگران‌کننده نیست اما در صورتی که توده یا تغییری در بافت پستان به صورت یک طرفه پدیدار شود حتماً باید به پزشک مراجعه شود.
تغییرات وزن: مصرف دارو در طولانی‌مدت باعث افزایش وزن به میزان 1 تا 2 کیلوگرم می‌شود. البته هنگام شروع مصرف دارو وزن اندکی کاهش می‌یابد.
تغییرات پوستی: در آغاز مصرف قرص‌ها آکنه و جوش‌ها افزایش می‌یابند ولی با ادامه دادن دارو وضع بهتر می‌شود. گاهی تیرگی پوست به خصوص در لب تحتانی، زیر چشم‌ها و پیشانی ایجاد می‌شود و تعداد کمی از زنان نیز افزایش رشد موی صورت پیدا می‌کنند، اما به طور کلی این قرص‌ها باعث کاهش موی صورت و بدن می‌شوند.
تغییرات خلق‌وخو: با مصرف این قرص‌ها گاهی افسردگی و بی‌حوصلگی به خصوص قبل از زمان شروع قاعدگی به وجود می‌آید. ورزش و تمرینات منظم و استراحت و خواب کافی و مصرف ویتامین 6B در رفع این علایم مؤثر است.
خستگی: معمولاً بعد از 4 تا 6 هفته خودبه‌خود از بین می‌رود.
قطع یا عقب‌افتادگی قاعدگی: یکی از مشکلات شایع در زنان مصرف‌کننده قرص ممکن است خونریزی کم در حین قاعدگی یا اصلاً اتفاق نیافتادن قاعدگی باشد. این حالت به خصوص هنگامی که مصرف این قرص‌ها با شرایط استرس‌زای بیماری همراه است بیشتر می‌شود. به طور کلی بیماری، تغییر در برنامه‌ریزی، فعالیت‌ها و مسافرت از جمله عواملی هستند که باعث تشدید این علایم می‌شوند. با این حال چون اتفاق نیافتادن قاعدگی می‌تواند علامت بارداری باشد، برای اطمینان بیشتر می‌توانید تست بارداری بدهید.
قرصهای ضد بارداری ترکیبی
این قرص‌ها همان‌‌طور که گفته شد ترکیبی از استروژن و پروژسترون هستند و در صورت استفاده صحیح از این داروها کارایی و اثر آن‌ها در ممانعت از بارداری بسیار رضایت‌بخش است.
قرصهای ترکیبی که در بازار وجود دارند مختلف‌اند. ممکن است در یک بسته 28 قرص و در بسته شرکت دیگری 21 قرص وجود داشته باشد که البته فرقی در کارکرد و عملکرد آن‌ها نمی‌کند. چون این 7 قرص اضافی نقشی در جلوگیری از بارداری ندارند و صرفاً برای راحتی و تنظیم بهتر زمان مصرف این داروها تعبیه شده‌اند. چون در این حالت بلافاصله بعد از تمام شدن یک بسته باید بسته دیگری را شروع کنید ولی در نوع 21 قرص با تمام شدن بسته باید 7 روز صبر کرد تا قاعدگی اتفاق بیافتد و تنظیم این فاصله ممکن است کمی سخت باشد.
بهتر است منتظر بمانید تا دوران قاعدگی شما شروع شود و در اولین روز دوران قاعدگی اولین قرص را مصرف کنید. بیشتر خانم‌ها اولین روز قاعدگی را اولین روز آغاز قرص‌ها قرار می‌دهند چون می‌توان به راحتی به خاطر سپرد. در اولین دوره مصرف قرص بهتر است از یکی از روش‌های دیگر جلوگیری از بارداری نیز استفاده شود.
هر قرص را هر روز در ساعت معینی مصرف کنید.
اگر از بسته‌های 28 قرصی استفاده می‌کنید به هیچ‌وجه مقدار مصرف خود را تغییر ندهید، حتی اگر هنوز در دوره قاعدگی هستید بسته جدید را آغاز نکنید و حتماً پس از مصرف یک بسته به صورت کامل به سراغ بسته بعدی بروید.
در صورت استفاده از بسته‌های 21 قرصی باید 7 روز پس از پایان بسته صبر کنید و سپس بسته جدید را شروع کنید.
توجه کنید در بسته‌های 28 قرصی 7 قرص غیر فعال می‌باشند و این 7 قرص باید آخرین قرص‌هایی باشد که شما مصرف می‌کنید. معمولاً کارخانه‌های تولیدکننده دارو بالای هر قرص یک شماره هم چاپ می‌کنند که نشان‌دهنده روز مصرف آن قرص است.
در صورتی که برای اولین بار اقدام به مصرف این قرص‌ها کرده‌اید بعد از یک دوره مصرف برای بررسی و پیگیری به پزشک خود مراجعه کنید.
چنان‌چه پس از زایمان تمایل به شیردهی ندارید با مشورت پزشک در هفته سوم پس از زایمان می‌توانید این داروها را مصرف کنید.
اگر به تازگی سقط جنین داشته‌‌اید در صورت مشورت با پزشک در هر زمانی می‌توانید شروع به مصرف این داروها کنید.
اگر بیمار شده‌اید یا اسهال و استفراغ دارید باید بدانید قرص‌ها به خوبی اثر نخواهند کرد. در این مواقع حتماً از روش‌های دیگر ضد بارداری نیز استفاده کنید تا زمانی که هفت روز متوالی از بیماری‌تان گذشته باشد یا یک هفته اسهال و استفراغ نداشته باشید. فراموش نکنید که در تمام این مدت باید همچنان داروهای‌تان را مصرف کنید.
فراموشی یک نوبت قرص
اگر مصرف یکی از قرص‌ها را فراموش کردید همان موقع آن نوبت را مصرف کنید حتی اگر یک روز گذشته باشد و در روز بعد مجبور شوید 2 قرص مصرف کنید، اما توجه داشته باشید که قرص دوم باید در همان ساعت همیشگی مصرف شود. در صورتی که بیش از 1 قرص را فراموش کرده‌اید با مشورت پزشک از نحوه ادامه مصرف قرص‌ها آگاه شوید. در این مواقع باید حتماً از روش‌های دیگر جلوگیری از بارداری استفاده کنید.
قرصهای ضد بارداری پروژسترونی
این قرص‌ها فقط دارای هورمون پروژسترون می‌باشند و از رها شدن تخمک از تخمدان ممانعت می‌کنند. این قرص‌ها قابلیت نفود اسپرم را نیز می‌کاهند.
نحوه مصرف
نحوه مصرف قرصهای پروژسترونی شباهت زیادی با قرصهای ترکیبی دارد و تنها در موارد اندکی متفاوت است.
در صورتی که زایمان صورت بگیرد و مادر تمایلی به شیردهی نداشته باشد می‌توان با مشورت پزشک در هر زمانی این قرص‌ها را استفاده کرد. همچنین در هنگام سقط جنین در هر زمانی با تجویز پزشک می‌توان این قرص‌ها را مصرف نمود.
در صورت فراموشی 1 قرص فوراً آن را مصرف کنید ولی اگر بیش از 1 قرص را فراموش کرده‌اید علاوه بر استفاده از یکی دیگر از روش‌های ضد بارداری، در مورد چگونگی ادامه مصرف قرص‌ها به پزشک مراجعه کنید.
عوامل هشداردهنده
خطر استفاده از این قرص‌ها کم است و بیشتر این عوامل خطرزا مربوط به ایجاد لخته و کاهش خون‌رسانی به اندام و بافت‌های مختلف است. در جعبه هر کدام از این داروها بروشوری وجود دارد که در مورد عوامل خطر و عوارض احتمالی آن داروها اطلاعاتی می‌دهد. قبل از مصرف دارو حتماً آن را مطالعه کنید. به خاطر داشته باشید در صورت بروز هر کدام از موارد زیر باید فوراً به پزشک مراجعه کرد:
- درد شدید شکمی
- درد قفسه سینه، کوتاه شدن تنفس و سرفه همراه با خون
- سردرد (شدید)، بی‌حسی یا ضعف دست‌ها و پاها
- مشکلات چشمی (کاهش دید، تاری دید و دیدن جرقه‌های نورانی در چشم)
- درد شدید پا در ناحیه ران و ساق
- زرد شدن پوست و چشم‌ها
پس از شروع داروها در صورت ایجاد سردرد ناگهانی یا تغییر در تعداد سردردهای شدیدی که سابقه آن را دارید، به خصوص در صورت بروز حساسیت به نور، اختلالات چشمی و تهوع بلافاصله به پزشک مراجعه کنید.
تداخل دارویی
برخی داروها اثرات این قرص‌ها را تغییر می‌دهند و باعث خونریزی میان دوره و هنگام بارداری می‌شوند. بعضی آنتی‌بیوتیک‌ها، باربیتورات‌ها، فنی‌توئین و کاربامازپین از جمله داروهایی است که اثرات این قرص‌ها را کاهش می‌دهند. بهتر است در صورت استفاده از این داروها حتماً از یک روش جلوگیری از بارداری دیگر نیز استفاده کنید. برخی از داروهای گیاهی و سنتی نیز باعث تغییر اثرات قرصهای ضد بارداری می‌شوند. اکثر خانم‌ها این داروهای گیاهی و سنتی را دارو نمی‌دانند و هنگام مراجعه به پزشک برای دریافت قرصهای ضد بارداری در مورد مصرف این مواد چیزی نمی‌گویند در حالی که ممکن است به علت اثرات این مواد روش جلوگیری از بارداری با شکست مواجه شود و فرد ناخواسته باردار شود. حتماً به این موضوع نیز توجه داشته باشید.
پرسش‌های متداول
چگونه می‌توان تعداد دفعات قاعدگی را کاهش داد؟
هر بسته قرص ضد بارداری ترکیبی، معمولاً دارای 21 قرص فعال حاوی پروژسترون و استروژن است و 7 قرص غیر فعال که دارونما می‌باشند. در هفته‌ای که دارونماها مصرف می‌شود قاعدگی اتفاق می‌افتد. استفاده طولانی‌مدت و پشت سر هم قرصهای فعال، قاعدگی را به تأخیر می‌اندازد. در صورتی که قرص‌ها را تا هفته 6، 9 یا 12 ادامه دهید و بعد از آن قرصهای دارونما را مصرف کنید، قاعدگی به ترتیب در هفته 7، 10 یا 13 اتفاق می‌افتد.
در چه سنی می‌توان در برنامه سیکل‌های قاعدگی دخالت کرد؟
برای مصرف این داروها محدودیت سنی وجود ندارد و منعی برای مصرف این داروها نیست. بسیاری از نوجوانانی که قاعدگی‌های دردناک، نامنظم و مکرر دارند از این قرص‌ها استفاده می‌کنند. آرامش و راحتی که با مصرف این قرص‌ها حاصل می‌شود باعث کاهش غیبت‌ها در محل کار یا تحصیل و افزایش توانایی ورزش کردن و بهبود کیفیت زندگی می‌شود.
چه مدتی پس از قطع قرص‌ها، می‌توان بچه‌دار شد؟
یکی از مزیت‌های این قرص‌ها برگشت‌پذیری سریع افراد به حالت باروری طبیعی است. پس از قطع قرص‌ها تنها دو هفته تأخیر در شروع فعالیت نرمال ایجاد می‌شود. قاعدگی نیز در حدود 4 تا 6 هفته پس از قطع قرص‌ها اتفاق می‌افتد.
آیا بارداری بلافاصله پس از قطع قرص‌ها صحیح است؟
چون در پیگیری‌های زمان بارداری و همچنین تخمین زمان تقریبی بارداری دانستن زمان آخرین قاعدگی و همچنین منظم بودن قاعدگی‌ها مهم است، برای تخمین بهتر روز آغاز بارداری و روز پایان بارداری و روز تخمک‌گذاری بهتر است پس از قطع مصرف قرص‌ها حداقل یک دوره قاعدگی بگذرد و سپس بارداری انجام شود.
آیا در هنگام مصرف این قرص‌ها تست بارداری دچار اختلال می‌شود؟
خیر، در این مواقع نیز تست بارداری دقت بالایی دارد. اساس تست بارداری اندازه‌گیری هورمون مشخصی به نام گونادوتروپین کوریونیک انسانی (HCG) در ادرار و خون است. ترکیبات فعال این قرص‌ها تأثیری بر اندازه‌گیری این هورمون و مقدار آن در ادرار و خون ندارند.
در صورتی که پس از چند سال استفاده متوالی از این قرص بخواهیم آن را قطع کنیم، آیا در پایان یک بسته مجاز به قطع دارو هستیم؟
با قطع مصرف این قرص در سلامت بدن شما تغییراتی ایجاد می‌شود، بنابراین پس از قطع مصرف قرص‌ها باید تا مدتی انتظار خونریزی نامنظم را داشته باشید ولی می‌توانید در هر زمانی که خواستید مصرف قرص‌ها را قطع کنید.
آیا در طول دوره مصرف قرصهای غیر فعال (دارونما) امکان بارداری وجود دارد؟
خیر، مصرف قرصهای دارونما احتمال بارداری ناخواسته را بالا نمی‌برد و در صورتی که مطابق دستورات قرص‌ها را مصرف کنید تا 99 درصد در جلوگیری از بارداری مؤثر است. البته اگر بیشتر از یک دوز را فراموش کنید امکان بارداری افزایش می‌یابد.
آیا مصرف این قرص‌ها بر سطوح کلسترول خون اثر دارد؟
میزان این تأثیر بستگی به نوع قرص و غلظت استروژن و پروژسترون آن دارد. استروژن موجود در این قرص‌ها باعث افزایش سطوح HDL (کلسترول خوب) و کاهش سطوح LDL (کلسترول بد) و افزایش کلسترول تام و سطح تری‌گلیسیرید می‌شود. پروژسترون قرصهای ضد بارداری اثری معکوس دارد. در واقع قرص‌هایی که غلظت بالایی از استروژن دارند تغییراتی در سطوح چربی ایجاد می‌کنند که مفید است.
آیا آنتی‌بیوتیک اثرات این قرص‌ها را کاهش می‌دهد؟
در مورد اثرات آنتی‌بیوتیک‌ها کمی زیاده‌روی شده است و واقع اکثر آنتی‌بیوتیک‌ها تأثیر بر عملکرد این قرص‌ها ندارند آنتی‌بیوتیکی به نام ریفامپین. ریفامپین باعث کاهش اثر این داروها در جلوگیری از بارداری می‌شود.
البته برخی فرضیه‌ها مشتقات پنی‌سیلین و تتراسایکلین را نیز مختل‌کننده اثرات این قرص‌ها می‌دانند ولی هنوز در این مورد مطالعات دقیقی صورت نگرفته است. با این همه به علت اهمیت موضوع بهتر است در صورت استفاده همزمان دوزهای پایین این قرص‌ها به همراه آنتی‌بیوتیک از یک روش جلوگیری دیگر تا پایان دوره مصرف آنتی‌بیوتیک استفاده کنید.
آیا قرصهای ضد بارداری تأثیری بر فشار خون دارند؟
گفته می‌شود این قرص‌ها تا حدودی باعث افزایش فشار خون می‌شوند. فشار خون بالا در زنانی که این قرص‌ها را مصرف می‌کنند با افزایش سن و مدت زمان مصرف افزایش می‌یابد. قرصهای ضد بارداری ترکیبی دارای پروژسترون هستند. پروژسترون باعث فشار خون بالا می‌شود. متأسفانه تغییر در فرمول قرص‌ها معمولاً تغییری ایجاد نمی‌کند. در صورت مصرف این قرص‌ها باید فشار خون به صورت منظم بررسی شود، در صورت داشتن فشار خون بالا بهتر است روش دیگری را جایگزین این قرص‌ها کنید.
معیارهای WHO برای مصرف قرصهای ضد بارداری خوراکی
موارد منع مصرف مطلق (یعنی به هیچ وجه نباید از این داروها استفاده کرد):
- ترومبوآمبولی وریدی
- مشکلات دریچه‌ای و ساختاری قلب
- بیماری‌های قلبی- عروقی
- دیابت پیشرفته و پیچیده
- بیماری‌های مغزی- عروقی
- سرطان پستان
- بارداری
- سردردهایی با علایم عصبی موضعی
- سابقه جراحی بزرگ همراه با بستری طولانی‌مدت
- شیردهی (کمتر از 6 هفته بعد از زایمان)
- فشار خون بالای 100/160
- سن بالای 35 سال و مصرف بیش از 20 سیگار در روز
موارد منع مصرف نسبی (یعنی بهتر است که از این داروها استفاده نشود):
- کمتر از 21 روز از زایمان گذشته باشد.
- شیردهی (بین هفته 6 تا ماه 6 بعد از زایمان)
- خونریزی رحمی و واژینال که علت آن مشخص نشده باشد.
- سن بالای 35 سال و مصرف کمتر از 20 سیگار در روز
- سابقه سرطان پستان که در 5 سال گذشته عود نکرده باشد.
- تداخلات دارویی (مصرف همزمان بعضی داروهای خاص)
- مشکلات کیسه صفرا
مواردی که فواید آن بیشتر از مضرات آن است (تصمیم مصرف در این موارد به عهده فرد و پزشک است):
- سردرد (شدید)
- سابقه جراحی بزرگ بدون وجود آمبولی
- دیابت ملیتوس
- بیماری سیکل سل (کم‌خونی) و سیکل سل هموگلوبین C
- فشار خون 100/140 تا 109/159
- توده تشخیص داده‌نشده پستان
- سرطان گردن رحم
- سن بالای 50 سال
- سابقه فامیلی اختلالات چربی خون
- سابقه فامیلی سکته قلبی
در این موارد استفاده این قرص‌ها محدودیتی ندارد:
- 21 روز پس از زایمان
- وریدهای واریسی
- پس از سقط
- سردرد خفیف
- سابقه دیابت بارداری
- خونریزی‌های نامنظم واژینال بدون وجود علایم کم‌خونی
- سابقه بیماری‌های التهابی لگن
- ابتلا به بیماری التهابی لگن یا سابقه اخیر ابتلا به آن
- ابتلا به عفونت‌های مقاربتی یا سابقه اخیر ابتلا به آن
- واژینیتی که با احتمال افزایش خطر عفونت‌های مقاربتی همراه نباشد.
- افراد HIV مثبت و افرادی که خطر ابتلا به ایدز دارند و بیماران ایدزی
- بیماری خوش‌خیم پستان
- سابقه فامیلی سرطان پستان یا رحم یا تخمدان
- ناقل هپاتیت ویروسی - فیبرویید رحمی
– بارداری
– چاقی
- بیماری‌های تیرویید
- سابقه بارداری خارج رحمی
منبع : پیک تندرستی
بیش از 100 میلیون نفر از زنان جهان برای جلوگیری از باردار شدن داروهای ضد بارداری خوراکی مصرف می‌کنند. این قرص‌ها علاوه بر جلوگیری از بارداری کاربردهای متفاوت دیگری نیز دارند. از جمله این کاربردها تنظیم سیکل‌های قاعدگی، کاهش درد و انقباضات عضلانی (کرامپ) طی دوره قاعدگی و درمان مشکلات هورمونی و کیست‌های تخمدان است. در بازار دارویی انواع مختلفی از این داروها وجود دارد و شرکت‌های متفاوتی اقدام به ساخت این اقلام می‌نمایند که اکثراً بی‌خطر و مؤثر هستند. تجویز این قرص‌ها بر اساس شرایط بالینی بیمار انجام می‌شود. قرصهای ضد بارداری معمولاً ترکیبی از استروژن و پروژسترون هستند. این ترکیبات در واقع همان هورمون‌هایی هستند که به صورت طبیعی از تخمدان‌ها ترشح می‌شوند و تخمک‌گذاری و سیکل‌های قاعدگی را ایجاد می‌کنند. چون این داروها در زنان سالم نیز مصرف می‌شود باید به اثرات سوء و فواید این داروها به دقت توجه شود. اگرچه بی‌خطر بودن این قرص‌ها در اکثر زنان اثبات شده است.
تاریخچه
اولین نسل این قرص‌ها در سال 1960 میلادی معرفی شد. این قرص‌ها حاوی دوزهای زیادی از پروژسترون و استروژن بودند. در نسل دوم قرصهای ضد بارداری خوراکی که در سال 1970 میلادی به بازار عرضه شد دوز استروژن موجود از 50 تا 150 میلی‌گرم به 20 تا 35 میلی‌گرم کاهش یافت. علت این تغییرات کاهش خطر ترومبوآمبولی بود (ترومبوآمبولی یک مشکل عروقی است که در آن لخته‌های خون به صورت ذرات آمبولی به رگ‌های کوچک می‌روند و باعث بسته شدن آن‌ها و ایجاد ایسکمی و ... می‌شوند). این داروها به صورت منوفازیک تهیه شده‌اند، یعنی در طول دوره قاعدگی هر قرص دارای مقادیر ثابتی از استروژن و پروژسترون است. اما در قرصهای مولتی‌فازیک که از سال 1980 میلادی به بازار وارد شدند میزان پروژسترون با توجه به زمان دوره قاعدگی کاهش پیدا می‌کند. این امر از جمله مزیت‌های این قرص است، چرا که در خود بدن نیز میزان ترشح هورمون‌های استروژن و پروژسترون در طی یک دوره قاعدگی یکسان نیست و قرصهای مولتی‌فازیک تا حدودی این نقیصه قرصهای منوفازیک را جبران کرده‌اند. در حدود 5 سال پیش نسل سوم قرصهای ضد بارداری ساخته شد و به دلیل این‌که ثابت شد این قرص‌ها اثرات سوء کمتری بر قند خون، غلظت انسولین پلاسما و فرایندهای چربی دارند، می‌توان این داروها را به راحتی برای افراد دیابتی و افراد دارای اختلالات چربی خون تجویز کرد. نسل سوم قرصهای ضد بارداری، هیرسوتیسم (پرمویی) و آکنه (جوش) را نیز کاهش می‌دهند. باید توجه داشت که داروهای نسل سوم صرفاً عارضه‌های کمتری دارند ولی در زمینه جلوگیری از بارداری و مشکلات هورمونی، شواهدی به نفع مؤثرتر بودن این نسل بر نسل اول و دوم وجود ندارد.
نوع دیگری از قرصهای ضد بارداری قرصهای پروژسترونی‌اند که از 30 سال پیش تجویز می‌شوند و تنها حاوی پروژسترون می‌باشند. در مواردی که زنان نمی‌توانند بنا به دلایل پزشکی یا شرایط بالینی قرصهای ترکیبی (استروژن و پروژسترون) مصرف کنند و نیز در زنان شیرده قرصهای پروژسترونی تجویز می‌شود.
مصرف‌کننده‌ها
میزان اثر این داروها بستگی به کسانی دارد که آن را مصرف می‌کنند. در صورتی که این قرص‌ها به درستی مصرف شود در حدود 97 تا 99 درصد موارد مؤثر هستند. مصرف‌کننده‌ها به دو گروه منظم و نامنظم تقسیم می‌شوند. مصرفکنندههای منظم کسانی هستند که مصرف دارو را هیچ‌گاه فراموش نمی‌کنند و هر دوز را در ساعت معینی مصرف می‌کنند. از خصوصیات دیگر مصرفکنندههای منظم این است که در دوران مصرف دارو به استفراغ و اسهال مبتلا نمی‌شوند. مصرف‌کننده نامنظم افرادی هستند که داروها را نامرتب مصرف می‌کنند. می‌شود حدس زد که موارد شکست در این گروه زیادتر است.
در زنانی که به صورت مرتب این داروها را مصرف می‌کنند امکان شکست این روش (یعنی باردار شدن) فرد یک نفر از هر هزار زن در یک سال است. این آمار در کسانی که قرص‌ها را نامرتب استفاده می‌کنند بسیار بالاتر می‌باشد. طبق تحقیقات، در این دسته از مصرف‌کننده‌ها 50 نفر از هر هزار زن در یک سال دچار بارداری ناخواسته می‌شوند.
نحوه عمل
قرصهای ضد بارداری با استفاده از شیوه‌های زیر تغییراتی را در سیستم طبیعی رحم و تخمدان‌ها به وجود می‌آورند و از این طریق اعمال اثر می‌کنند.
- جلوگیری از تخمک‌گذاری
- تغییر موکوس گردن رحم به صورتی که قدرت نفوذ اسپرم کاهش یابد. قرص‌ها ترشحات مخاطی گردن رحم را غلیظ‌تر و چسبناک‌تر می‌کنند.
- تغییر در لایه مخاطی رحم به نحوی که تخم لقاح‌یافته قابلیت لانه‌گزینی در جدار رحم و رشد در رحم را پیدا نکند.
فواید
کاهش خونریزی و کاهش ابتلا به آنمی فقر آهن به علت کمتر شدن خونریزی دوران قاعدگی از جمله فواید این داروها است. این داروها درد و کرامپ‌های عضلانی دوران قاعدگی را کاهش می‌دهند و سیکل‌ها را تنظیم می‌کنند. کاهش خطر ابتلا به بیماری فیبروکیستیک پستان و سرطان آندومتر رحم و تخمدان و درمان کیست‌های تخمدانی از دیگر اثرات مفید مصرف این داروها است. این قرص‌ها در برابر بیماری‌های التهابی لگن (یکی از علل عمده ناباروری) محافظ بدن می‌باشند ولی از انتقال عفونت‌های جنسی جلوگیری نمی‌کنند. برخی از این قرص‌ها باعث بهبودی جوش‌ها و آکنه‌ها می‌شوند. قابلیت برگشت سریع این داروها هم از علت‌های انتخاب این قرص‌ها به عنوان یکی از روش‌های شایع جلوگیری از بارداری می‌باشد. معمولاً اندکی پس از قطع مصرف دارو، سیکل‌های قاعدگی و توانایی باروری به حالت نرمال خود باز می‌گردد و این خاصیت برای کسانی که می‌خواهند یک روش کوتاه‌مدت برای جلوگیری از بارداری داشته باشند روش مناسبی است.
اثرات قلبی- عروقی
ارتباط بین مصرف قرصهای ضد بارداری خوراکی و بیماری‌های قلبی- عروقی به دقت و به دفعات زیاد مورد بررسی قرار گرفته است. در زنان غیر سیگاری و آن‌ها که دیابت یا فشار خون بالا ندارند هیچ‌گونه افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی- عروقی به خصوص سکته قلبی وجود ندارد. اگر چه باید برای این زنان برنامه منظمی به منظور بررسی فشار خون در نظر گرفت. چون بعضی از تحقیقات نشان داده است که استفاده از قرص‌هایی با دوز بالای استروژن، خطر سکته را در زنان بالا می‌برد. همچنین در این تحقیقات خطر حوادث قلبی عروقی- مرگ در زنان 40 تا 44 ساله مصرف‌کننده قرصهای ضد بارداری خوراکی، 10 برابر بیشتر از زنان 20 تا 24 ساله مصرف‌کننده این قرص‌ها گزارش شده است. با این همه شواد زیادی هم به ضرر این فرضیات وجود دارد و هنوز بسیاری معتقدند که افزایش دوره مصرف این داروها یا سابقه مصرف قبلی این‌ها تأثیری بر افزایش خطر سکته قلبی و ... ندارد و همچنان فشار خون بالا و سیگار از مهم‌ترین عوامل خطری هستند که احتمال بروز سکته مغزی و سکته خونریزی‌دهنده را بالا می‌برند. به طور کلی می‌توان گفت احتمال خطر مرگ زنان سیگاری که قرصهای ضد بارداری خوراکی مصرف نمی‌کنند بسیار بالاتر از زنان غیر سیگاری مصرف‌کننده قرصهای ضد بارداری خوراکی است.
ترومبوآمبولی وریدی
آمبولی ریوی و ترومبوز وریدهای عمقی پا یکی از جدی‌ترین مشکلات مصرف‌کنندگان این قرص‌ها است. احتمال بروز این عارضه به طور کلی 15 نفر در هر 100.000 نفر در یک سال است. با این وجود در زنان مصرف‌کننده این قرص‌ها ترومبوآمبولی وریدی 3 تا 6 برابر بیشتر از زنان دیگر اتفاق می‌افتد. احتمال بروز این مشکل با افزایش سن، چاقی و جراحی اخیر بالاتر نیز می‌رود. خطر بروز آن در سال اول مصرف این دارو بیشتر است و به ترکیبات استروژنی آن مربوط نمی‌باشد. اما در زنانی که دارای نقص مادرزادی آنتی‌ترومبین III و جهش فاکتور لیدن V (دو تا از فاکتورهای خونی شرکت‌کننده در سیستم انعقاد خون- هستند احتمال افزایش انعقادپذیری وجود دارد) که احتمال بروز ترومبوآمبولی را در این زنان بالاتر می‌برد، بنابراین بهتر است این افراد تنها از قرصهای پروژسترونی استفاده کنند.
ارتباط سرطان با این داروها
این داروها احتمال ابتلا به سرطان تخمدان را کم می‌کنند. مصرف سه ساله این قرص‌ها خطر ابتلا را 40 درصد می‌کاهد و مصرف ده ساله این قرص‌ها خطر ابتلا به سرطان تخمدان را تا 80 درصد کاهش می‌دهد.
این قرص‌ها خطر ابتلا به سرطان آندومتر (لایه مخاطی رحم) را نیز کاهش می‌دهند. در مورد خطر ایجاد سرطان پستان توسط این داروها نیز تحقیقات متفاوت و زیادی صورت گرفته است که برخی این داروها را بی‌تأثیر و برخی مؤثر می‌دانند. اما به طور کلی توصیه می‌شود برای جلوگیری به موقع از این بیماری همه زنان خودشان معاینه ماهانه پستان انجام دهند و در صورت لمس توده یا احساس تغییر در بافت پستان حتماً به پزشک مراجعه کنند.
در برخی از مطالعات نیز بیان شده که مصرف این قرص‌ها خطر ابتلا به سرطان گردن رحم را افزایش می‌دهد. اگر چه در سرطان گردن رحم عوامل تأثیرگذار مهم‌تری نیز مطرح می‌باشند، اما چون احتمال اندکی از این نظر مطرح است می‌توان برای غربالگری و تشخیص این سرطان از پاپ اسمیر استفاده کرد.
عوارض جانبی
عوارض جانبی این قرص‌ها دارای طیف وسیعی است ولی معمولاً این عوارض آن‌قدرها مشکل‌زا نیستند. بیشتر خانم‌ها با شروع مصرف قرص تعداد کمی از این عوارض را تجربه می‌کنند ولی پس از مصرف سومین بسته معمولاً این مشکلات خودبه‌خود برطرف می‌شوند.
لکه‌بینی و خونریزی در حین مصرف قرص‌ها، دو عارضه شایعی است که در اولین سیکل و در صورت فراموش شدن یا دیر خوردن یکی از قرص‌ها اتفاق می‌افتد. خونریزی می‌تواند به خفیف یا همانند قاعدگی زیاد باشد و در هر زمانی از دوره قرص‌ها اتفاق افتد. برای جلوگیری از این عارضه هر روز سر یک ساعت مشخص قرص‌ها را مصرف کنید. لکه‌بینی معمولاً به علت استفاده متوالی از این داروها است و پس از سومین سیکل دیگر نباید اتفاق بیفتد.
حالت تهوع معمولاً به آن اندازه شدید نیست که استفراغ ایجاد کند. بهتر است قرص‌ها را با غذا و قبل از خواب مصرف کنید. وعده‌های غذایی را کم‌حجم و در دفعات زیاد بخورید. ویتامین 6B با دوز 50 تا 100 میلی‌گرم روزانه در برطرف شدن این علایم کمک‌کننده است. در صورت دردناک شدن پستان، میزان نمک مصرفی و کافئین را کاهش دهید. در برخی زنان اندازه پستان بزرگ می‌شود، این مسأله نگران‌کننده نیست اما در صورتی که توده یا تغییری در بافت پستان به صورت یک طرفه پدیدار شود حتماً باید به پزشک مراجعه شود.
تغییرات وزن: مصرف دارو در طولانی‌مدت باعث افزایش وزن به میزان 1 تا 2 کیلوگرم می‌شود. البته هنگام شروع مصرف دارو وزن اندکی کاهش می‌یابد.
تغییرات پوستی: در آغاز مصرف قرص‌ها آکنه و جوش‌ها افزایش می‌یابند ولی با ادامه دادن دارو وضع بهتر می‌شود. گاهی تیرگی پوست به خصوص در لب تحتانی، زیر چشم‌ها و پیشانی ایجاد می‌شود و تعداد کمی از زنان نیز افزایش رشد موی صورت پیدا می‌کنند، اما به طور کلی این قرص‌ها باعث کاهش موی صورت و بدن می‌شوند.
تغییرات خلق‌وخو: با مصرف این قرص‌ها گاهی افسردگی و بی‌حوصلگی به خصوص قبل از زمان شروع قاعدگی به وجود می‌آید. ورزش و تمرینات منظم و استراحت و خواب کافی و مصرف ویتامین 6B در رفع این علایم مؤثر است.
خستگی: معمولاً بعد از 4 تا 6 هفته خودبه‌خود از بین می‌رود.
قطع یا عقب‌افتادگی قاعدگی: یکی از مشکلات شایع در زنان مصرف‌کننده قرص ممکن است خونریزی کم در حین قاعدگی یا اصلاً اتفاق نیافتادن قاعدگی باشد. این حالت به خصوص هنگامی که مصرف این قرص‌ها با شرایط استرس‌زای بیماری همراه است بیشتر می‌شود. به طور کلی بیماری، تغییر در برنامه‌ریزی، فعالیت‌ها و مسافرت از جمله عواملی هستند که باعث تشدید این علایم می‌شوند. با این حال چون اتفاق نیافتادن قاعدگی می‌تواند علامت بارداری باشد، برای اطمینان بیشتر می‌توانید تست بارداری بدهید.
قرصهای ضد بارداری ترکیبی
این قرص‌ها همان‌‌طور که گفته شد ترکیبی از استروژن و پروژسترون هستند و در صورت استفاده صحیح از این داروها کارایی و اثر آن‌ها در ممانعت از بارداری بسیار رضایت‌بخش است.
قرصهای ترکیبی که در بازار وجود دارند مختلف‌اند. ممکن است در یک بسته 28 قرص و در بسته شرکت دیگری 21 قرص وجود داشته باشد که البته فرقی در کارکرد و عملکرد آن‌ها نمی‌کند. چون این 7 قرص اضافی نقشی در جلوگیری از بارداری ندارند و صرفاً برای راحتی و تنظیم بهتر زمان مصرف این داروها تعبیه شده‌اند. چون در این حالت بلافاصله بعد از تمام شدن یک بسته باید بسته دیگری را شروع کنید ولی در نوع 21 قرص با تمام شدن بسته باید 7 روز صبر کرد تا قاعدگی اتفاق بیافتد و تنظیم این فاصله ممکن است کمی سخت باشد.
بهتر است منتظر بمانید تا دوران قاعدگی شما شروع شود و در اولین روز دوران قاعدگی اولین قرص را مصرف کنید. بیشتر خانم‌ها اولین روز قاعدگی را اولین روز آغاز قرص‌ها قرار می‌دهند چون می‌توان به راحتی به خاطر سپرد. در اولین دوره مصرف قرص بهتر است از یکی از روش‌های دیگر جلوگیری از بارداری نیز استفاده شود.
هر قرص را هر روز در ساعت معینی مصرف کنید.
اگر از بسته‌های 28 قرصی استفاده می‌کنید به هیچ‌وجه مقدار مصرف خود را تغییر ندهید، حتی اگر هنوز در دوره قاعدگی هستید بسته جدید را آغاز نکنید و حتماً پس از مصرف یک بسته به صورت کامل به سراغ بسته بعدی بروید.
در صورت استفاده از بسته‌های 21 قرصی باید 7 روز پس از پایان بسته صبر کنید و سپس بسته جدید را شروع کنید.
توجه کنید در بسته‌های 28 قرصی 7 قرص غیر فعال می‌باشند و این 7 قرص باید آخرین قرص‌هایی باشد که شما مصرف می‌کنید. معمولاً کارخانه‌های تولیدکننده دارو بالای هر قرص یک شماره هم چاپ می‌کنند که نشان‌دهنده روز مصرف آن قرص است.
در صورتی که برای اولین بار اقدام به مصرف این قرص‌ها کرده‌اید بعد از یک دوره مصرف برای بررسی و پیگیری به پزشک خود مراجعه کنید.
چنان‌چه پس از زایمان تمایل به شیردهی ندارید با مشورت پزشک در هفته سوم پس از زایمان می‌توانید این داروها را مصرف کنید.
اگر به تازگی سقط جنین داشته‌‌اید در صورت مشورت با پزشک در هر زمانی می‌توانید شروع به مصرف این داروها کنید.
اگر بیمار شده‌اید یا اسهال و استفراغ دارید باید بدانید قرص‌ها به خوبی اثر نخواهند کرد. در این مواقع حتماً از روش‌های دیگر ضد بارداری نیز استفاده کنید تا زمانی که هفت روز متوالی از بیماری‌تان گذشته باشد یا یک هفته اسهال و استفراغ نداشته باشید. فراموش نکنید که در تمام این مدت باید همچنان داروهای‌تان را مصرف کنید.
فراموشی یک نوبت قرص
اگر مصرف یکی از قرص‌ها را فراموش کردید همان موقع آن نوبت را مصرف کنید حتی اگر یک روز گذشته باشد و در روز بعد مجبور شوید 2 قرص مصرف کنید، اما توجه داشته باشید که قرص دوم باید در همان ساعت همیشگی مصرف شود. در صورتی که بیش از 1 قرص را فراموش کرده‌اید با مشورت پزشک از نحوه ادامه مصرف قرص‌ها آگاه شوید. در این مواقع باید حتماً از روش‌های دیگر جلوگیری از بارداری استفاده کنید.
قرصهای ضد بارداری پروژسترونی
این قرص‌ها فقط دارای هورمون پروژسترون می‌باشند و از رها شدن تخمک از تخمدان ممانعت می‌کنند. این قرص‌ها قابلیت نفود اسپرم را نیز می‌کاهند.
نحوه مصرف
نحوه مصرف قرصهای پروژسترونی شباهت زیادی با قرصهای ترکیبی دارد و تنها در موارد اندکی متفاوت است.
در صورتی که زایمان صورت بگیرد و مادر تمایلی به شیردهی نداشته باشد می‌توان با مشورت پزشک در هر زمانی این قرص‌ها را استفاده کرد. همچنین در هنگام سقط جنین در هر زمانی با تجویز پزشک می‌توان این قرص‌ها را مصرف نمود.
در صورت فراموشی 1 قرص فوراً آن را مصرف کنید ولی اگر بیش از 1 قرص را فراموش کرده‌اید علاوه بر استفاده از یکی دیگر از روش‌های ضد بارداری، در مورد چگونگی ادامه مصرف قرص‌ها به پزشک مراجعه کنید.
عوامل هشداردهنده
خطر استفاده از این قرص‌ها کم است و بیشتر این عوامل خطرزا مربوط به ایجاد لخته و کاهش خون‌رسانی به اندام و بافت‌های مختلف است. در جعبه هر کدام از این داروها بروشوری وجود دارد که در مورد عوامل خطر و عوارض احتمالی آن داروها اطلاعاتی می‌دهد. قبل از مصرف دارو حتماً آن را مطالعه کنید. به خاطر داشته باشید در صورت بروز هر کدام از موارد زیر باید فوراً به پزشک مراجعه کرد:
- درد شدید شکمی
- درد قفسه سینه، کوتاه شدن تنفس و سرفه همراه با خون
- سردرد (شدید)، بی‌حسی یا ضعف دست‌ها و پاها
- مشکلات چشمی (کاهش دید، تاری دید و دیدن جرقه‌های نورانی در چشم)
- درد شدید پا در ناحیه ران و ساق
- زرد شدن پوست و چشم‌ها
پس از شروع داروها در صورت ایجاد سردرد ناگهانی یا تغییر در تعداد سردردهای شدیدی که سابقه آن را دارید، به خصوص در صورت بروز حساسیت به نور، اختلالات چشمی و تهوع بلافاصله به پزشک مراجعه کنید.
تداخل دارویی
برخی داروها اثرات این قرص‌ها را تغییر می‌دهند و باعث خونریزی میان دوره و هنگام بارداری می‌شوند. بعضی آنتی‌بیوتیک‌ها، باربیتورات‌ها، فنی‌توئین و کاربامازپین از جمله داروهایی است که اثرات این قرص‌ها را کاهش می‌دهند. بهتر است در صورت استفاده از این داروها حتماً از یک روش جلوگیری از بارداری دیگر نیز استفاده کنید. برخی از داروهای گیاهی و سنتی نیز باعث تغییر اثرات قرصهای ضد بارداری می‌شوند. اکثر خانم‌ها این داروهای گیاهی و سنتی را دارو نمی‌دانند و هنگام مراجعه به پزشک برای دریافت قرصهای ضد بارداری در مورد مصرف این مواد چیزی نمی‌گویند در حالی که ممکن است به علت اثرات این مواد روش جلوگیری از بارداری با شکست مواجه شود و فرد ناخواسته باردار شود. حتماً به این موضوع نیز توجه داشته باشید.
پرسش‌های متداول
چگونه می‌توان تعداد دفعات قاعدگی را کاهش داد؟
هر بسته قرص ضد بارداری ترکیبی، معمولاً دارای 21 قرص فعال حاوی پروژسترون و استروژن است و 7 قرص غیر فعال که دارونما می‌باشند. در هفته‌ای که دارونماها مصرف می‌شود قاعدگی اتفاق می‌افتد. استفاده طولانی‌مدت و پشت سر هم قرصهای فعال، قاعدگی را به تأخیر می‌اندازد. در صورتی که قرص‌ها را تا هفته 6، 9 یا 12 ادامه دهید و بعد از آن قرصهای دارونما را مصرف کنید، قاعدگی به ترتیب در هفته 7، 10 یا 13 اتفاق می‌افتد.
در چه سنی می‌توان در برنامه سیکل‌های قاعدگی دخالت کرد؟
برای مصرف این داروها محدودیت سنی وجود ندارد و منعی برای مصرف این داروها نیست. بسیاری از نوجوانانی که قاعدگی‌های دردناک، نامنظم و مکرر دارند از این قرص‌ها استفاده می‌کنند. آرامش و راحتی که با مصرف این قرص‌ها حاصل می‌شود باعث کاهش غیبت‌ها در محل کار یا تحصیل و افزایش توانایی ورزش کردن و بهبود کیفیت زندگی می‌شود.
چه مدتی پس از قطع قرص‌ها، می‌توان بچه‌دار شد؟
یکی از مزیت‌های این قرص‌ها برگشت‌پذیری سریع افراد به حالت باروری طبیعی است. پس از قطع قرص‌ها تنها دو هفته تأخیر در شروع فعالیت نرمال ایجاد می‌شود. قاعدگی نیز در حدود 4 تا 6 هفته پس از قطع قرص‌ها اتفاق می‌افتد.
آیا بارداری بلافاصله پس از قطع قرص‌ها صحیح است؟
چون در پیگیری‌های زمان بارداری و همچنین تخمین زمان تقریبی بارداری دانستن زمان آخرین قاعدگی و همچنین منظم بودن قاعدگی‌ها مهم است، برای تخمین بهتر روز آغاز بارداری و روز پایان بارداری و روز تخمک‌گذاری بهتر است پس از قطع مصرف قرص‌ها حداقل یک دوره قاعدگی بگذرد و سپس بارداری انجام شود.
آیا در هنگام مصرف این قرص‌ها تست بارداری دچار اختلال می‌شود؟
خیر، در این مواقع نیز تست بارداری دقت بالایی دارد. اساس تست بارداری اندازه‌گیری هورمون مشخصی به نام گونادوتروپین کوریونیک انسانی (HCG) در ادرار و خون است. ترکیبات فعال این قرص‌ها تأثیری بر اندازه‌گیری این هورمون و مقدار آن در ادرار و خون ندارند.
در صورتی که پس از چند سال استفاده متوالی از این قرص بخواهیم آن را قطع کنیم، آیا در پایان یک بسته مجاز به قطع دارو هستیم؟
با قطع مصرف این قرص در سلامت بدن شما تغییراتی ایجاد می‌شود، بنابراین پس از قطع مصرف قرص‌ها باید تا مدتی انتظار خونریزی نامنظم را داشته باشید ولی می‌توانید در هر زمانی که خواستید مصرف قرص‌ها را قطع کنید.
آیا در طول دوره مصرف قرصهای غیر فعال (دارونما) امکان بارداری وجود دارد؟
خیر، مصرف قرصهای دارونما احتمال بارداری ناخواسته را بالا نمی‌برد و در صورتی که مطابق دستورات قرص‌ها را مصرف کنید تا 99 درصد در جلوگیری از بارداری مؤثر است. البته اگر بیشتر از یک دوز را فراموش کنید امکان بارداری افزایش می‌یابد.
آیا مصرف این قرص‌ها بر سطوح کلسترول خون اثر دارد؟
میزان این تأثیر بستگی به نوع قرص و غلظت استروژن و پروژسترون آن دارد. استروژن موجود در این قرص‌ها باعث افزایش سطوح HDL (کلسترول خوب) و کاهش سطوح LDL (کلسترول بد) و افزایش کلسترول تام و سطح تری‌گلیسیرید می‌شود. پروژسترون قرصهای ضد بارداری اثری معکوس دارد. در واقع قرص‌هایی که غلظت بالایی از استروژن دارند تغییراتی در سطوح چربی ایجاد می‌کنند که مفید است.
آیا آنتی‌بیوتیک اثرات این قرص‌ها را کاهش می‌دهد؟
در مورد اثرات آنتی‌بیوتیک‌ها کمی زیاده‌روی شده است و واقع اکثر آنتی‌بیوتیک‌ها تأثیر بر عملکرد این قرص‌ها ندارند آنتی‌بیوتیکی به نام ریفامپین. ریفامپین باعث کاهش اثر این داروها در جلوگیری از بارداری می‌شود.
البته برخی فرضیه‌ها مشتقات پنی‌سیلین و تتراسایکلین را نیز مختل‌کننده اثرات این قرص‌ها می‌دانند ولی هنوز در این مورد مطالعات دقیقی صورت نگرفته است. با این همه به علت اهمیت موضوع بهتر است در صورت استفاده همزمان دوزهای پایین این قرص‌ها به همراه آنتی‌بیوتیک از یک روش جلوگیری دیگر تا پایان دوره مصرف آنتی‌بیوتیک استفاده کنید.
آیا قرصهای ضد بارداری تأثیری بر فشار خون دارند؟
گفته می‌شود این قرص‌ها تا حدودی باعث افزایش فشار خون می‌شوند. فشار خون بالا در زنانی که این قرص‌ها را مصرف می‌کنند با افزایش سن و مدت زمان مصرف افزایش می‌یابد. قرصهای ضد بارداری ترکیبی دارای پروژسترون هستند. پروژسترون باعث فشار خون بالا می‌شود. متأسفانه تغییر در فرمول قرص‌ها معمولاً تغییری ایجاد نمی‌کند. در صورت مصرف این قرص‌ها باید فشار خون به صورت منظم بررسی شود، در صورت داشتن فشار خون بالا بهتر است روش دیگری را جایگزین این قرص‌ها کنید.
معیارهای WHO برای مصرف قرصهای ضد بارداری خوراکی
موارد منع مصرف مطلق (یعنی به هیچ وجه نباید از این داروها استفاده کرد):
- ترومبوآمبولی وریدی
- مشکلات دریچه‌ای و ساختاری قلب
- بیماری‌های قلبی- عروقی
- دیابت پیشرفته و پیچیده
- بیماری‌های مغزی- عروقی
- سرطان پستان
- بارداری
- سردردهایی با علایم عصبی موضعی
- سابقه جراحی بزرگ همراه با بستری طولانی‌مدت
- شیردهی (کمتر از 6 هفته بعد از زایمان)
- فشار خون بالای 100/160
- سن بالای 35 سال و مصرف بیش از 20 سیگار در روز
موارد منع مصرف نسبی (یعنی بهتر است که از این داروها استفاده نشود):
- کمتر از 21 روز از زایمان گذشته باشد.
- شیردهی (بین هفته 6 تا ماه 6 بعد از زایمان)
- خونریزی رحمی و واژینال که علت آن مشخص نشده باشد.
- سن بالای 35 سال و مصرف کمتر از 20 سیگار در روز
- سابقه سرطان پستان که در 5 سال گذشته عود نکرده باشد.
- تداخلات دارویی (مصرف همزمان بعضی داروهای خاص)
- مشکلات کیسه صفرا
مواردی که فواید آن بیشتر از مضرات آن است (تصمیم مصرف در این موارد به عهده فرد و پزشک است):
- سردرد (شدید)
- سابقه جراحی بزرگ بدون وجود آمبولی
- دیابت ملیتوس
- بیماری سیکل سل (کم‌خونی) و سیکل سل هموگلوبین C
- فشار خون 100/140 تا 109/159
- توده تشخیص داده‌نشده پستان
- سرطان گردن رحم
- سن بالای 50 سال
- سابقه فامیلی اختلالات چربی خون
- سابقه فامیلی سکته قلبی
در این موارد استفاده این قرص‌ها محدودیتی ندارد:
- 21 روز پس از زایمان
- وریدهای واریسی
- پس از سقط
- سردرد خفیف
- سابقه دیابت بارداری
- خونریزی‌های نامنظم واژینال بدون وجود علایم کم‌خونی
- سابقه بیماری‌های التهابی لگن
- ابتلا به بیماری التهابی لگن یا سابقه اخیر ابتلا به آن
- ابتلا به عفونت‌های مقاربتی یا سابقه اخیر ابتلا به آن
- واژینیتی که با احتمال افزایش خطر عفونت‌های مقاربتی همراه نباشد.
- افراد HIV مثبت و افرادی که خطر ابتلا به ایدز دارند و بیماران ایدزی
- بیماری خوش‌خیم پستان
- سابقه فامیلی سرطان پستان یا رحم یا تخمدان
- ناقل هپاتیت ویروسی - فیبرویید رحمی
– بارداری
– چاقی
- بیماری‌های تیرویید
- سابقه بارداری خارج رحمی
منبع : پیک تندرستی
شرح موضوع