نکات کارآمد درباره واکسن آنفلوانزا

بعضی‌ها از مزه آن خوش‌شان نمی‌آید، بعضی‌ها یادشان می‌رود هر شب بخورند و بعضی‌ها از این که هرشب مجبور باشند برای بچه‌دار نشدن، قرص بخورند، شاکی‌اند.
هرکدام این‌ها که باشد نتیجه‌اش مصیبت است، بچه ناخواسته! همین می‌شود که شرکت‌های دارویی سعی می‌کنند محصول‌های خوشمزه‌تر، ساده‌تر و مطمئن‌تر برای پیشگیری از این وضع، عرضه کنند. این طوری پیشگیری از بارداری هم آسان‌تر می‌شود، و هم مفرح‌تر و لذت‌بخش‌تر!
وقتی سال گذشته خبر فوت دو نفر به خاطر تزریق واكسن آنفلوانزا در آمریكا منتشر شد، بعضی‌ها اول فكر كردند عوارض تازه و شناخته نشده‌ای برای این واكسن پیدا شده.

البته بعدا معلوم شد دو نفر سر صف واكسن آنفلوانزا دعوایشان شده و هم‌دیگر را كشته بودند! به هرحال برای واكسن آنفلوانزا، هنوز عوارض مرگباری پیدا نشده، اما این باعث نمی‌شود كه فكر كنیم این واكسن معجزه قرن است و می‌تواند پایانی برای جدال تاریخی انسان و ویروس‌های سرماخوردگی و آنفلوانزا باشد.

نفر اول منتظر كسی ایستاده. نفر دوم فكر می‌كند صف است، او هم می‌آید و می‌ایستد. نفر سوم دور و بر را نگاه می‌كند و او هم می‌آید می‌ایستد. نفر چهارم می‌آید جا می‌گیرد تا خریدهایش را بكند. همین طوری الكی الكی یك صف دراز درست می‌شود تا بعد از نیم ساعت، یكی یادش می‌افتد و بپرسد: «ببخشید، این صف برای چیست؟»
به هرحال مردم ما در صف ایستادن را دوست دارند. هر صفی را كه می‌بینند، دوست دارند یك نوبت هم آن‌جا بگیرند. بدون این كه بفهمند اصلا آن صف برای چیست و آیا آن كالای به خصوص را نیاز دارند یا نه.
حكایت واكسن آنفلوانزا هم شاید همین است، كه امسال بدجوری تبش ما ایرانی‌ها را گرفت. حالا یا به خاطر هشدارهای آنفلوانزای پرندگان بود- كه البته هیچ ربطی به واكسن آنفلوانزای انسانی ندارد- یا به خاطر بعضی توصیه‌ها و تاكیدها، كه مردم را به استفاده از این واكسن تشویق می‌كرد. همین چند هفته پیش بود كه خبرهایی از توصیه برخی متخصصان به تزریق واكسن آنفلوانزا، به گوش رسید. توصیه‌هایی كه واكنش برخی متخصصان دیگر را به دنبال داشت؛ آن‌هایی كه اعتقاد داشتند تبلیغ برای این واكسن، بیش از این كه به نفع سلامت مردم باشد، به نفع جیب بعضی‌هاست.

واكسنی فقط برای یك فصل
با شروع سرما، فصل سرماخوردگی و آنفلوانزا داغ می‌شود. متخصصان هم می‌گویند موقع زدن واكسن آنفلوانزا در زمان سرما، یعنی با شروع پاییز است.
شاید ماجرا از تیترخبرگزاری ایسنا شروع شد، وقتی كه یكی از متخصصان عفونی شناخته شده، توصیه كرد: «برای جلوگیری از ابتلا به آنفلوانزا، واكسن بزنید» ( ایسنا 28/7/1385) در ابتدای این خبر هم آمده بود: «یك متخصص عفونی گفت: تزریق واكسن آنفلوآنزا در فصل سرد، در 90 درصد موارد، از ابتلا به این بیماری جلوگیری می‌كند.»
مشابه این خبرها و توصیه‌ها ، به اضافه كمی بدفهمی و اشتباه گرفتن آنفلوانزا با سرماخوردگی، باعث شد برخی این حس را پیدا كنند كه «چرا باید هر سال از اول پاییز تا آخر زمستان سرماخورده و كلافه باشم؟ بگذار یك واكسن سرماخوردگی بزنم و خیال خودم را راحت كنم!»
مثل این كه افرادی كه این برداشت را از صحبت‌های دكتر كرده بودند، ادامه این خبر را ندیده بودند كه ایشان گفته بودند واكسن برای كسانی توصیه شده كه بیماری مزمن دارند، یا به نوعی دچار ضعف ایمنی هستند، برای مثال افراد مسن، دیابتی‌ها و كسانی كه عضو پیوندی دارند و دكترها مخصوصا ایمنی بدنشان را سركوب كرده‌اند.
تب واكسن آن قدر بالا گرفت كه سایر متخصصان ناچار شدند قدری اخبار مربوط به آن را پاشویه كنند. دكتر سیادتی متخصص عفونی اطفال در تلویزیون ظاهر شد و به مردم تاكید كرد كه فقط افرادی كه باید، برای گرفتن واكسن مراجعه كنند.
اما شاید این سوال برای مردم پیش آمد كه چرا فقط این‌ها؟ چه اشكالی دارد كه همه افراد، اول فصل پاییز كه می‌شود، از داروخانه واكسن بگیرند و تزریق كنند؟

واكسنی كه برای آن می‌میرند
سال گذشته خبر فوت دو نفر به خاطر این واكسن در آمریكا منتشر شد، كه نشان از بازار داغ این واكسن، حتی در كشور آمریكا می‌داد. شاید این هم یكی از عوارض واكسن باشد: بازار سیاه!
واقعیت این است كه تعداد این واكسن در تمام دنیا كم است. علت آن هم، به شیوه تولید آن برمی‌گردد. واكسن آنفلوانزا مثل واكسن سرخك و سل نیست كه در همه این سال‌هایی كه از تولید آن‌ها می‌گذرد، به همان شكل اولیه تولید شود. فرآیند ساخته شدن این واكسن تغییر می‌كند. هر ساله سازمان بهداشت جهانی از روی انواع ویروس‌های آنفلوانزایی كه در تمام دنیا در حال گردش بین مردم است، حدس می‌زند كه كدام نوع ممكن است باعث همه گیری شود؛ چون این ویروس خیلی موذی است و دایم درحال تغییر و تحول است. تغییر و تحولی كه جهش ژنتیكی نام دارد.
سازمان بهداشت جهانی انواع جدید ویروس را تقریبا نزدیك بهار به كارخانه‌های تولید واكسن عرضه می‌كنند. آن‌ها فقط شش ماه برای تولید واكسن‌ها و رساندن آن‌ها به مشتریان‌شان فرصت دارند. اگر واكسن همان اول پاییز زده نشود، در عمل فایده‌ای برای فرد ندارد. واكسن تولید شده هم اگر امسال دست مشتری نرسد، برای سال بعد قابل استفاده نیست.
حالا با در نظر گرفتن این نكته فنی كه كشت ویروس روی محیط مخصوص- كه نوعی محیط گرفته شده از تخم مرغ است- وقت زیادی می‌گیرد و تازه بگیر، نگیر هم دارد، می‌شود حساب كرد  كه تعداد واكسن‌هایی كه تولید می‌شود، خیلی كم باشد.

ما هم كم داریم
وقتی در كشورهای تولیدكننده واكسن، اوضاع این است، وضع ما را كه باید همین واكسن را بخریم و وارد كنیم بدتر است. در كشور ما كمبود جدی‌تر است.
دكتر رسول دیناروند، معاون غذا و داروی وزارت بهداشت می‌گوید: «اگر می‌خواستیم برای همه افراد توصیه شده هم واكسن تهیه كنیم، باید چیزی حدود چهار تا پنج میلیون دوز وارد می‌كردیم، اما امسال فقط توانستیم 5/1 میلیون دوز بخریم، كه البته نسبت به سال گذشته خیلی بیشتر است.»
از امسال واكسن آنفلوانزا و هپاتیت به داروخانه‌ها تحویل داده شده و طبق بخش‌نامه‌ای به آن‌ها ابلاغ شده، باید آن را فقط در اختیار مراكز مجاز تزریق واكسن قرار دهند و نه كسانی كه از پزشك نسخه می‌آورند. به این ترتیب سعی شده در توزیع آن نظارت دقیق‌تری انجام شود تا كسانی كه واقعا به آن نیاز دارند، بتوانند واكسن را تهیه كنند.

حتی اگر كم نداشتیم
دكتر عمادی، متخصص عفونی می‌گوید: « درست است كه ما با كمبود واكسن مواجهیم، اما حتی اگر تعداد كافی از آن هم در اختیار داشتیم، دلیلی ندارد كه همه مردم واكسن بزنند.
فرد سالم و جوانی كه اگر آنفلوانزا بگیرد، می‌تواند به خوبی با آن مقابله كند و سریع خوب شود، لزومی ندارد واكسن بزند. واكسن برای كسانی توصیه می‌شود كه آنفلوانزا در آن‌ها به یك بیماری كشنده و خطرناك تبدیل می‌شود.»
از جمله این افراد، كسانی هستند كه بیماری مزمن دارند، یا افرادی كه دچار بیماری‌های بدخیم مثل لوسمی لنفوم، نارسایی كلیه و آسم هستند. در این بیماران، آنفلوانزا می‌تواند عوارضی مثل پنومونی یا سینه پهلو یا عفونت منتشر كند و حتی باعث مرگ نیز بشود.
از سوی دیگر دكتر سیدحمید خویی، رییس انجمن علمی داروسازان ایران، تضعیف سیستم ایمنی بدن را هم از عوارض جانبی استفاده از واكسن آنفلوانزا می‌داند. نظری كه البته متخصصان عفونی درباره آن تردید دارند.

آیا پشت پرده‌ای هم هست؟
وقتی واكسن آنفلوانزایی كه امسال تولید می‌شود، دیگر برای سال بعد قابل استفاده نیست، به این ترتیب، این سناریو در ذهن شكل می‌گیرد كه شاید علت بعضی توصیه‌ها به استفاده از این واكسن، چیز دیگری باشد. برخی كارشناسان معتقدند، تاكید بیش از حد و دوپهلوی بعضی متخصصان، برای داروها ممكن است تاثیر شركت‌های دارویی باشد. نظری كه دكتر دیناروند هم آن را تایید می‌كند، ولی احتمال آن را درباره واكسن آنفلوانزا رد می‌كند:«آن قدر محدودیت هست، كه نیازی به تبلیغ بیشتر برای خرید آن نیست.»
البته معاون وزیر بهداشت تاكید می‌كند كه روی تبلیغات دارویی، نظارت دقیقی اعمال می‌شود.
نظر دكتر عمادی هم در این باره همین است، ضمن آن كه اضافه می‌كند:« درباره واكسن هپاتیت ب مشابه این تاكیدهای بی مبنا را داشتیم، مثل این كه مقدار زیادی واكسن روی دست شركت وارد كننده مانده بود و سعی می‌كرد هرجور شده مردم را متقاعد كند، كه آن‌ها باید واكسن هپاتیت بزنند، در صورتی كه فقط افراد پرخطر به آن نیاز دارند.»