توهم و اسکيزوفرني

آيا تا به حال افرادي را ديده ايد كه مدام مي گويند كه صداهايي در گوششان زمزمه مي كنند. آنها چيزهايي را مي شنوند كه ديگران از شنيدن و درك آن عاجزند. اين صداها همان صداي ذهن بيماران مبتلا به اسكيزوفرني است.
اسكيزوفرني يكي از وخيم ترين اختلالات رواني است و افراد مبتلا به آن با انواع مختلف هذيان ها و توهم ها دست به گريبانند. بيش از يكصدسال است كه اين بيماري به عنوان يك معماي حل نشده براي روانپزشكان و پژوهشگران علم اعصاب باقي مانده و علت آن هنوز كاملا مشخص نيست.
50 تا۶۰ درصد بيماران مبتلا به اين اختلال صداهايي را مي شنوند كه گاهي اوقات اين صداها باعث ايجاد رفتارهايي جنون آميز در اين افراد مي شود و حتي باعث مي شود كه در اغلب موارد آنها دست به خودكشي بزنند.
البته نبايد تصور كنيد كه اين بيماران دروغ مي گويند، زيرا ابزارهاي پيشرفته نشان مي دهد كه در قعر آنها فعل و انفعالاتي رخ مي دهد و در واقع آنها هرچه مي گويند، مي شنوند. علاوه بر هذيان هاي شنوايي كه جزو جدانشدني اين بيماري هستند، هذيان هاي گزند و آسيب نيز از شايع ترين علائم اسكيزوفرني محسوب مي شوند. در اين هذيان ها، اسكيزوفرن ها اينطور بيان مي كنند كه مورد آزار و اذيت، تعقيب، جاسوسي، توطئه يا تمسخر قرار دارند.
از انواع ديگر هذيان ها در اين بيماران هذيان هاي انتساب هستند كه فرد مبتلا احساس مي كند كه حركات مخصوص، اظهارات، عبارت هايي از كتاب ها و روزنامه ها، قطعه هاي مختلف اشعار و... او را مورد خطاب قرار مي دهند. علاوه بر هذيان، توهم نيز به صورت هاي مختلف در اين بيماران ظاهر مي شود و هر پنج حس آنها را درگير خود مي كند. مثلا ممكن است بيمار، بويي را حس كند يا صدايي را بشنود و نسبت به احساس آن هيچ شكي به خود راه ندهد. از محسوس  ترين و شايع ترين اين توهم ها نيز توهم شنوايي است و به صورت شنيدن صداهاي آشنا و ناآشنا تجربه مي شود.
در اين بيماران، يك سري از توهم ها در موقع خواب يا بيداري تجربه مي شوند. شنيدن چندصدا كه با هم در حال گفت وگو هستند يا صداهايي كه در مورد شخص، مشغول اظهانظر هستند، شنيدن صداي وز وز در سر و... مدام هيجانات فرد مبتلا را دستخوش دگرگوني مي كند. توهم بينايي نيز به اين صورت است كه بيمار يك فرد يا موجودات وحشتناكي را مي بيند كه باعث واكنش و هيجانات شديد او مي شوند.
مشكل اين بيماران فقط به همين جا ختم نمي شود، فقدان قدرت سخن گفتن، سردي عاطفي و كاهش اراده نيز در تعريف بيماري آنها بايد گنجانده شود. مشخصه سردي عاطفي در اين افراد، چهره بي تحرك است. ممكن است گاه گاهي شما خنده اي را در صورت آنها ببينيد، اما بيشتر اوقات هيجانات آنها رو به كاهش است. اگر بيشتر بر روابط آنها با اطرافيان و دوستانشان دقت كنيد اين بي تفاوتي و سردي را مي توانيد كاملا احساس كنيد.
آنها براي پاسخ دادن به سئوالات اطرافيانشان از جملات كوتاه و مختصر استفاده مي كنند كه گاهي نيز پاسخشان كاملا بيهوه و نامشخص است . البته اين نداشتن قدرت تكلم با عدم تمايل به صحبت كردن متفاوت است و ملاحظه روابط فرد با اطرافيان اين مشكل را كاملا توجيه مي كند. كاهش قدرت اراده آنها نيز با ناتواني براي انجام فعاليت هاي روزمره مشخص مي شود. در اين حالت ممكن است فرد بيمار يكجا بنشيند و به شركت در فعاليت هاي اجتماعي و شغلي توجه اندكي نشان دهد. همين علامت فقدان اراده در اين بيماران در محيط هاي مختلف كاري، خانوادگي و... مشكلات زيادي را به وجود مي آورد و باعث تشديد بيماري آنها مي شود. علاوه بر همه اين علائم، اين بيماران از پيشرفت تحصيلي اندكي برخوردارند و با انواع مختلف اضطراب ها و هراس ها در طول زندگي خود روبه رو مي شوند. خودكشي در سراسر زندگي، اين افراد را تهديد مي كند. خشونت، سوءمصرف مواد و گرايش به الكل، استفاده مكرر از سيگار، بخصوص سيگار هاي داراي نيكوتين بيشتر، رفتارهاي تشريفاتي و وسواسي، كاهش اميد به زندگي و... همواره همراه اين بيماران است. بيماري اسكيزوفرني حداقل به مدت شش ماه طول مي كشد و معمولا از دوران كودكي يا نوجواني شروع مي شود.
مقايسه افراد مبتلا، با ساير افراد نشان مي دهد كه اسكيزوفرن ها قادر نيستند آنچه را كه از آنها انتظار مي رود، ياد بگيرند. بيش از 60 تا۷۰ درصد اين افراد هيچ وقت ازدواج نمي كنند و بسياري از آنها تماس ها و روابط محدودي دارند.
افزايش خطر ابتلا به اين بيماري در رابطه با عوامل پيش از تولد و عوامل دوران كودكي نيز مشاهده شده است. براي مثال ابتلاي مادر به آنفلوآنزا در دوران بارداري يا گرسنگي كشيدن در اين دوران، مشكلات زايماني، عفونت دستگاه عصبي در دوران كودكي و... همگي مي  توانند در ايجاد اين بيماري سهيم باشند. متخصصاني كه مي خواهند به تشخيص نشانه هاي اسكيزوفرني  بپردازند بايد تفاوت هاي فرهنگي را نيز در نظر داشته باشند. به عنوان مثال عقايد و باورهايي كه در يك فرهنگ، هذياني به نظر مي رسند (جادو و افسونگري) ممكن است در فرهنگ ديگر، كاملا عادي تلقي شوند. به علاوه در بعضي از فرهنگ ها گمانه هاي ديداري و شنيداري كه داراي محتواي مذهبي هستند، ممكن است كاملا ايده آل و مطلوب باشند. برخي از شواهد نشان مي دهند كه روانشناسان و روانپزشكان هنگام تشخيص اين بيماري روي نژادهاي مختلفي تاكيد مي كنند. بررسي هاي انجام شده در آمريكا و انگلستان نشان مي دهد كه اسكيزوفرني در آفريقايي تبارها و آسيايي ها بيشتر وجود دارد تا در ساير گروه هاي نژادي.
اسكيزوفرني در ميان كشورهاي در حال توسعه داراي روند سخت تري نسبت به كشورهاي صنعتي است، البته اين بيماري در سراسر جهان مشاهده شده و افزايش خطر آن نيز در شهرها نسبت به روستاها بيشتر گزارش شده است.
همه گيري و شيوع اسكيزوفرني در مردان بيشتر از زنان است، البته زنان بيشتر دچار بيماري هاي خلقي، هذيان و توهم مي شوند، ولي مردان بيشتر دچار بي تفاوتي عاطفي بي ارادگي و كناره گيري از اجتماع مي شوند. شيوع اسكيزوفرني يك تا۵‎/۱ درصد در سال است و انتقال آن از راه وراثت و ژنتيك تقريبا به اثبات رسيده است.
در حال حاضر داروهاي متعددي براي اين بيماري در دسترس هستند. البته انواع مختلف اين داروها (داروهاي ضد جنون) فقط در كنترل و جلوگيري از تشديد اين بيماري موثرند و در درمان قطعي اين بيماري نقشي ندارند. روان درماني نيز يكي از اركان درمان ابتلا به اسكيزوفرني است. البته رفتار درماني فردي و خانوادگي و گروهي نيز در اين گروه قرار مي گيرند.
حدود يك سوم بيماران كاملا بهبود يافته و به زندگي عادي خود برمي گردند. در يك سوم ديگر نيز همه علائم بيماري از بين نمي رود، ولي اين گروه هم قادر به بازگشت به اجتماع و بازيابي بخش عمده اي از عملكردهاي خود هستند و بالاخره يك سوم باقيمانده مبتلايان هيچگاه بهبود قابل توجهي پيدا نمي كنند و نياز به بستري هاي مكرر در بخش هاي روانپزشكي خواهند داشت.