مننژیت چیست؟
یک التهاب نرم شامه (مننژ) و مایع مغزی- نخاعی است که غالبا منشا ویروسی یا باکتریائی دارد و بسته به نوع عامل ایجاد کننده، شدت و درمان آن متفاوت است ، بطوری که مننژیت ویروسی معمولا خفیف تر بوده و بدون درمان خاصی بهبود می یابد ولی شناسائی برخی از آنها مانند هرپس سیمپلکس از نظر درمان اختصاصی مهم است . مننژیت باکتریال می تواند کاملا شدید بوده ، سبب آسیب های مغزی ، از دست دادن شنوائی ، اختلالات یادگیری وگاهی مرگ شود. در نوع باکتریال، دانستن نوع باکتری ایجاد کننده منژیت ، از لحاظ انتخاب آنتی بیوتیک مناسب به منظور پیشگیری از انتشار حائز اهمیت است.
نشانه های مننژیت چیست؟
تب بالا،سردرد و سفتی گردن از شایع ترین علائم مننژیت در سنین بالای ۲ سال است که طی چند ساعت تا ۲ روز کامل می شود.علائم دیگرنظیر تهوع، استفراغ، حساسیت به نور، گیجی و خواب آلودگی نیز ممکن است وجود داشته باشد. کشف تب، سر درد و سفتی گردن در نوزادان و شیرخواران مشکل است ولی ممکن است با علائمی مانند سستی و بی حالی، تحریک پذیری، استفراغ یا تغذیه ضعیف پی به وجود مننژیت برد. با پیشرفت بیماری، بیمار در هر سنی ممکن است دچار تشنج شود.
تشخیص مننژیت :
تشخیص زود هنگام و درمان مننژیت اهمیت فوق العاده ای دارد. پس از بروز علائم، بیمارباید بی درنگ به پزشک مراجعه نماید. تشخیص بر اساس بررسی مایع مغزی-نخاعی و وجود سلولهای التهابی ، بررسی آنتی ژن باکتریها و ویروسها ، و کشت باکتریها در نمونه مایع مغزی-نخاعی است.
آیا مننژیت قابل درمان است؟
در صورت تجویز به موقع آنتی بیوتیک مناسب ، مننزیت باکتریائی درمان پذیر است و احتمال مرگ و میر آن به کمتر از ۱۵ درصد می رسد.
آیا مننژیت واگیر دارد؟
بلی. برخی از فرم های مننژیت باکتریال مسری است. سرایت از طریق ترشحات تنفسی و گلو (نظیر سرفه ، بوسه،…) امکان پذیر بوده ولی خوشبختانه شدت انتقال آن مانند سرما خوردگی و انفلوانزا بالا نیست، معهذا گاهی مننژیت های مننگوکوکی یا Hib می توانند از طریق تماس های نزدیک و طولانی به افراد دیگر منتقل شوند.
ایمن سازی علیه مننژیت :
واکسن بر ضد Hib (هموفیلوس انفلوانزا)، برخی سروتایپ های مننگوکوک و بسیاری از تایپ های Sp (استرپتوکوک پنومونیه) وجود دارد. واکسن Hib بسیار ایمن و موثر است. واکسن مننگوکوک در برابر سروگروپ های A,C,W135,Yایمنی ایجاد می نماید.
اصول نظام مراقبت مننژیت باکتریال :
نظام مراقبت جاری در کشور ، مراقبت مبتنی بر جمعیت (Population base) است ، لذا کلیه دانشگاههای علوم پزشکی ملزم به گزارش دهی کامل موارد مننژیت هستند ولی به دلیل محدودیت ظرفیت آزمایشگاهی در بسیاری از مناطق ، لزوم مراقبت غیرفعال به همراه مراقبت منطقه ای مبتنی بر جمعیت با تقویت ظرفیت آزمایشگاهی مورد توجه قرار می گیرد.
سیمای کلی مراقبت مننژیت در کشور ایران :
بروز مننژیت در جهان سالانه ۲۰ مورد در۱۰۰،۰۰۰ نفر یعنی حدود ۲/۱ میلیون نفر برآورد می شود.در کشورمان، از ۲۰ سال گذشته (۱۳۶۷)، تا به حال، این میزان بطور متوسط از ۳/۱ به ۷/۲ رسیده است.
• تا پیش از دهه ۸۰ ، بیماری فقط به ۲ فرم مننژیت مننگوکوکی و غیر مننگوکوکی گزارش می شد و پس از آن به فرم مننژیت ویرال و باکتریائی (به تفکیک باکتری) تبدیل شد.
• تعریف مننژیت به ۳ فرم مظنون، محتمل و قطعی تغییر پیدا کرد، لذا از سال ۱۳۸۵ این آمار شامل مواردی می شود که حداقل محتمل به مننژیت هستند.
در نتیجه اگر همانند سالهای گذشته این روند را بررسی کنیم، بروز مننژیت در کشور در سال ۱۳۸۷ از ۷/۲ به ۷/۸ افزایش می یابد درحالی که مسلما موارد گزارش شده مننژیت سالهای قبل، تنها منحصر به محتمل یا قطعی نبوده و مظنونین را هم شامل بوده است.
در ذیل معیار دسته بندی موارد گزارش شده ملاحظه می شود:
• مورد مظنون:
هر فردی در هر سنی با تب ناگهانی بالای C5/38 و یکی ازعلائم: سفتی گردن، کاهش سطح هوشیاری، علائم مننژیال (سردرد، استفراغ و هر نوع عارضه نورولوژیک ناگهانی)، ملاج برجسته(در اطفال) ، مورد مظنون به مننژیت محسوب می شود.
• مورد محتمل: هر مورد مظنونی که آزمایش CSF او، حداقل یکی ازموارد زیر را نشان دهد:
۱) ظاهر کدر و چرکی،
۲) پلئوسیتوز بیش از ۱۰۰ سلول/ mm3،
۳) پلئوسیتوز ۱۰-۱۰۰ سلول/ mm3 به همراه افزایش پروتئین بیش از ۱۰۰ mm/dl یا کاهش قند به کمتر از ۴۰ mg/dl ،
۴) وجود یکی از نتایج زیر در رنگ آمیزی گرم:
o باسیل گرم منفی( مطرح کننده هموفیلوس انفلوانزا)،
o دیپلوکوک گرم منفی( مطرح کننده نایسریا مننژایتیدیس)،
o دیپلوکوک گرم مثبت( مطرح کننده استرپتوکوک پنومونیه).
• مورد قطعی: هر مورد محتمل یا مظنون با یکی ازمشخصه های زیر:
۱) کشت مثبت CSF یا خون با جدا سازی Hib ,Nm یا SP .
2) پیدا کردن آنتی ژن Hib ,Nm ,Sp در مایع مغزی نخاعی از طریق لاتکس آگلوتیناسیون.
سایت پزشکان بدون مرز
یک التهاب نرم شامه (مننژ) و مایع مغزی- نخاعی است که غالبا منشا ویروسی یا باکتریائی دارد و بسته به نوع عامل ایجاد کننده، شدت و درمان آن متفاوت است ، بطوری که مننژیت ویروسی معمولا خفیف تر بوده و بدون درمان خاصی بهبود می یابد ولی شناسائی برخی از آنها مانند هرپس سیمپلکس از نظر درمان اختصاصی مهم است . مننژیت باکتریال می تواند کاملا شدید بوده ، سبب آسیب های مغزی ، از دست دادن شنوائی ، اختلالات یادگیری وگاهی مرگ شود. در نوع باکتریال، دانستن نوع باکتری ایجاد کننده منژیت ، از لحاظ انتخاب آنتی بیوتیک مناسب به منظور پیشگیری از انتشار حائز اهمیت است.
نشانه های مننژیت چیست؟
تب بالا،سردرد و سفتی گردن از شایع ترین علائم مننژیت در سنین بالای ۲ سال است که طی چند ساعت تا ۲ روز کامل می شود.علائم دیگرنظیر تهوع، استفراغ، حساسیت به نور، گیجی و خواب آلودگی نیز ممکن است وجود داشته باشد. کشف تب، سر درد و سفتی گردن در نوزادان و شیرخواران مشکل است ولی ممکن است با علائمی مانند سستی و بی حالی، تحریک پذیری، استفراغ یا تغذیه ضعیف پی به وجود مننژیت برد. با پیشرفت بیماری، بیمار در هر سنی ممکن است دچار تشنج شود.
تشخیص مننژیت :
تشخیص زود هنگام و درمان مننژیت اهمیت فوق العاده ای دارد. پس از بروز علائم، بیمارباید بی درنگ به پزشک مراجعه نماید. تشخیص بر اساس بررسی مایع مغزی-نخاعی و وجود سلولهای التهابی ، بررسی آنتی ژن باکتریها و ویروسها ، و کشت باکتریها در نمونه مایع مغزی-نخاعی است.
آیا مننژیت قابل درمان است؟
در صورت تجویز به موقع آنتی بیوتیک مناسب ، مننزیت باکتریائی درمان پذیر است و احتمال مرگ و میر آن به کمتر از ۱۵ درصد می رسد.
آیا مننژیت واگیر دارد؟
بلی. برخی از فرم های مننژیت باکتریال مسری است. سرایت از طریق ترشحات تنفسی و گلو (نظیر سرفه ، بوسه،…) امکان پذیر بوده ولی خوشبختانه شدت انتقال آن مانند سرما خوردگی و انفلوانزا بالا نیست، معهذا گاهی مننژیت های مننگوکوکی یا Hib می توانند از طریق تماس های نزدیک و طولانی به افراد دیگر منتقل شوند.
ایمن سازی علیه مننژیت :
واکسن بر ضد Hib (هموفیلوس انفلوانزا)، برخی سروتایپ های مننگوکوک و بسیاری از تایپ های Sp (استرپتوکوک پنومونیه) وجود دارد. واکسن Hib بسیار ایمن و موثر است. واکسن مننگوکوک در برابر سروگروپ های A,C,W135,Yایمنی ایجاد می نماید.
اصول نظام مراقبت مننژیت باکتریال :
نظام مراقبت جاری در کشور ، مراقبت مبتنی بر جمعیت (Population base) است ، لذا کلیه دانشگاههای علوم پزشکی ملزم به گزارش دهی کامل موارد مننژیت هستند ولی به دلیل محدودیت ظرفیت آزمایشگاهی در بسیاری از مناطق ، لزوم مراقبت غیرفعال به همراه مراقبت منطقه ای مبتنی بر جمعیت با تقویت ظرفیت آزمایشگاهی مورد توجه قرار می گیرد.
سیمای کلی مراقبت مننژیت در کشور ایران :
بروز مننژیت در جهان سالانه ۲۰ مورد در۱۰۰،۰۰۰ نفر یعنی حدود ۲/۱ میلیون نفر برآورد می شود.در کشورمان، از ۲۰ سال گذشته (۱۳۶۷)، تا به حال، این میزان بطور متوسط از ۳/۱ به ۷/۲ رسیده است.
• تا پیش از دهه ۸۰ ، بیماری فقط به ۲ فرم مننژیت مننگوکوکی و غیر مننگوکوکی گزارش می شد و پس از آن به فرم مننژیت ویرال و باکتریائی (به تفکیک باکتری) تبدیل شد.
• تعریف مننژیت به ۳ فرم مظنون، محتمل و قطعی تغییر پیدا کرد، لذا از سال ۱۳۸۵ این آمار شامل مواردی می شود که حداقل محتمل به مننژیت هستند.
در نتیجه اگر همانند سالهای گذشته این روند را بررسی کنیم، بروز مننژیت در کشور در سال ۱۳۸۷ از ۷/۲ به ۷/۸ افزایش می یابد درحالی که مسلما موارد گزارش شده مننژیت سالهای قبل، تنها منحصر به محتمل یا قطعی نبوده و مظنونین را هم شامل بوده است.
در ذیل معیار دسته بندی موارد گزارش شده ملاحظه می شود:
• مورد مظنون:
هر فردی در هر سنی با تب ناگهانی بالای C5/38 و یکی ازعلائم: سفتی گردن، کاهش سطح هوشیاری، علائم مننژیال (سردرد، استفراغ و هر نوع عارضه نورولوژیک ناگهانی)، ملاج برجسته(در اطفال) ، مورد مظنون به مننژیت محسوب می شود.
• مورد محتمل: هر مورد مظنونی که آزمایش CSF او، حداقل یکی ازموارد زیر را نشان دهد:
۱) ظاهر کدر و چرکی،
۲) پلئوسیتوز بیش از ۱۰۰ سلول/ mm3،
۳) پلئوسیتوز ۱۰-۱۰۰ سلول/ mm3 به همراه افزایش پروتئین بیش از ۱۰۰ mm/dl یا کاهش قند به کمتر از ۴۰ mg/dl ،
۴) وجود یکی از نتایج زیر در رنگ آمیزی گرم:
o باسیل گرم منفی( مطرح کننده هموفیلوس انفلوانزا)،
o دیپلوکوک گرم منفی( مطرح کننده نایسریا مننژایتیدیس)،
o دیپلوکوک گرم مثبت( مطرح کننده استرپتوکوک پنومونیه).
• مورد قطعی: هر مورد محتمل یا مظنون با یکی ازمشخصه های زیر:
۱) کشت مثبت CSF یا خون با جدا سازی Hib ,Nm یا SP .
2) پیدا کردن آنتی ژن Hib ,Nm ,Sp در مایع مغزی نخاعی از طریق لاتکس آگلوتیناسیون.
سایت پزشکان بدون مرز
شرح موضوع