نوروفيدبك نوعي بيوفيدبك است كه در آن از امواج مغزي به عنوان بازخورد استفاده مي‌شود. بيوفيدبك يا پس‌خوراندزيستي با بكارگيري مفاهيمي از علوم مختلف در دهه 1950 مورد استفاده قرار گرفته و به تدريج رواج يافت و نهايتاً در 1969 به اين نام شناخته شد. ايده‌هاي متعددي از علوم مختلف من‌جمله يافته‌هاي مطالعاتي كه در زمينه شرطي‌سازي دستگاه عصبي خودكار مركزي، سايكوفيزيولوژي، رفتار درماني، راهبردهاي كنترل استرس، مهندسي پزشكي و سايبرنتيك انجام يافته به پرورش مدل كاربردي بيوفيدبك و شكل‌گيري آن به شكل امروزي كمك كرده است. اما اصلي‌ترين حوزه تعريف‌كننده بيوفيدبك علم سايبرنتيك مي‌باشد كه به طور مستقيم به تعريف پردازش اطلاعات و ارائة فيدبك در سيستم‌هاي گوناگون مي‌پردازد.
طبق يكي از اصول پايه سايبرنتيك، فرد نمي‌تواند متغيري را كنترل نمايد مگر اطلاعات لازم از آن متغير را دريافت نمايد. اين اطلاعات را فيدبك مي‌نامند. اصل ديگري نيز بيان مي‌دارد كه وجود بيوفيدبك يادگيري را ممكن مي‌سازد. در بيوفيدبك كاربردي هدف اصلي بالابردن آگاهي شخص نسبت به آنچه در بدن و حتي مغزش به وقوع مي‌پيوندد و افزايش قدرت كنترل بر آن است. با ارائه اين تكنيك افراد فيدبك‌هاي واضح و مستقيمي را از سيستم فيزيولوژي‌شان دريافت مي‌دارند كه به آنها در كنترل عملكرد اين سيستم كمك مي‌نمايد.
نوروفيدبك به عنوان شكلي از بيوفيدبك، روشي ايمن و بدون درد است كه در طي آن حس‌گرهايي كه الكترود ناميده مي‌شوند، به سر بيمار متصل مي‌گردد. در نوروفيدبك، براساس پروتكل‌هاي مشخص، بازخوردهاي مناسب در جهت رفع نابهنجاري امواج مغزي به بيمار ارائه مي‌شود. اطلاعات دريافتي توسط دو مانيتور جداگانه در اختيار بيمار و درمانگر قرار مي‌گيرند. در اين حالت هم بيمار و هم درمانگر قادر خواهند بود امواج مغزي بيمار را مشاهده كنند. در نتيجه فرايندهاي ناهشيار و غير ارادي (فعاليت امواج مغزي)، براي بيمار كاملاً محسوس مي‌گردد (از طريق مشاهده آنها در كامپيوتر) و بيمار با كمك درمانگر و ارائه محركهاي ديداري-شنيداري قادر خواهد بود امواج نابنهجار را دستكاري كرده و در طي جلسات درمان آنها را به حالت بهنجار تبديل كند. در رايج‌ترين روش مورد استفاده براي نوروفيدبك، بيمار در مانيتور خود يك بازي ويديوئي انجام مي‌دهد. البته بر خلاف بازيهاي رايج بيمار نبايد از دست خود استفاده كند بلكه اين كار را از طريق الگوي امواج مغزي خود انجام مي‌دهد. درمانگر در طول درمان امواج مغزي و تحليل هاي صورت گرفته از آنها را در مانيتور خود مشاهده مي‌كند و جريان بازي را به گونه‌اي هدايت مي‌كند تا الگوي مناسب و بهنجار امواج مغزي فعال گردد.
ايده اصلي درمان اين است كه مغز با مشاهده نابهنجاري امواج خود، ياد مي‌گيرد خود را اصلاح نمايد. اين امر در روند درمان و بر اساس اصول يادگيري صورت مي‌گيرد. نوروفيدبك در درمان اختلالات زيادي از قبيل/ بيش فعالي و كمبود توجه، مشكلات توجه و تمركزي، اختلال سلوك، اختلالات رفتاري، افسردگي، تنظيم خلق، اختلالات تنظيم عاطفه، اختلال دوقطبي، اختلالات اضطرابي، حملات هراس، اختلالات حاد پس ضربه اي، بي خوابي، بيداري مكرر از خواب، بي قراري پا (تكان دادن پا)، دندادن قروچه در خواب، سردردهاي ميگرني، درد مزمن، حمله هاي صرعي، ناتوانائيهاي يادگيري، اختلال نافذ رشد، اوتيسم (درخودماندگي)، نشخوار فكري، وسواس فكري و عملي، نشخوار فكري، آسيب ضايعه گر به مغز، تورت (تيك مركب با نشانه هاي خاص)، عملكرد عالي،، سوء مصرف مواد و ... به كار مي‌رود
بيماري‌هاي قابل درمان با نوروفيدبك
- بيش‌فعالي/ كمبود توجه (ADHD): بيش از هر بيماري ديگري، براي درمان ADHD از نوروفيدبك استفاده شده است. مطالعات و تحقيقات
مختلفي تأثير اين درمان را بر ADHD ثابت كرده‌اند]3،2،1[.چندين درمانگر مجرب اظهار داشتند 85-80% بيماران مبتلا به ADHD به وسيله نوروفيدبك بهبودي كامل يافتند] 3،2،4 [.
- اضطراب (Anxiety) : بسياري از متخصصان، به كارگيري نوروفيدبك به منظور درمان اضطراب را يكي از عمده‌ترين موارد و زمينه‌هاي استفاده
از نوروفيدبك مي‌دانند. اكثر آنها معتقدند اضطراب يكي از اولين بيماري‌هايي بود كه به نوروفيدبك پاسخ داد. نتايج پژوهشي نشان مي‌دهد كه در حدود 90-80 % از بيماران اضطرابي با اين روش درمان شده‌اند]7،6،5[. برخي از اختلالات اضطرابي كه با اين روش درمان مي‌شوند،
عبارتند از: اختلاس وسواس فكري ـ عملي (OCD)، حملات هراس (Panic)، فوبي‌ها (Phobias) و اختلال استرس پس از سانحه (PTSD).
- اختلالات يادگيري (learning Disorder). اين اختلالات در سنين دبستان شايع هستند. در اين نوع اختلالات علي‌رغم هوش نرمال و عدم وجود نقص حسي، كودك در يادگيري مشكل دارد. اين اختلالات موارد زير را در بر مي‌گيرد: نقص توانايي براي شناخت واژه‌ها، خواندن كند و
نادرست، مشكل در فهميدن و نام بردن اصطلاحات رياضي، عمل‌ها و مفاهيم، و گروه‌بندي ارقام، رعايت مراحل رياضي، شمارش، جدول ضرب و نيز مشكل در يادگيري نوشتن لغات و جملات. در درمان اين اختلالات نوروفيدبك تحول بزرگي ايجاد كرده است. در مورد اختلالات
يادگيري، نوروفيدبك به تنهايي پاسخگوست و نيازي به درمان مكمل ندارد. معمولاً با كامل كردن يك دوره درماني، بهبودي ثابتي حاصل مي‌شود. تأثير اين روش در چندين پژوهش علمي و معتبر نيز تأييد شده است ]9،8[.
- اختلالات خواب (Sleep Disregulation): اولين تغييراتي كه مراجعين عموماً بعد از شروع درمان با نوروفيدبك مشاهده مي‌كنند، تغيير و تنظيم خوابشان است. بنابراين از نوروفيدبك هم در درمان اختلالات خواب نيز استفاده كرد ]11،10[.
- صرع، ضربه سر و سكته مغزي (Seizure, Head Injury, Cerebral apoplexy): در انواع صرع و در مواردي كه داروها مؤثر نبوده‌اند و بيماري بسيار مزمن و غيرقابل كنترل بوده است، نوروفيدبك در درمان 70 تا 90% از بيماران موفق بوده است ]13،12[. در اكثر موارد نوروفيدبك بايد
با دارو درماني همراه باشد، اما حدود 20% از بيماران مي‌توانند مصرف دارو را پس از درمان با نوروفيدبك قطع كنند ]15،14[. تأثيراتي از اين درمان در موارد ضربه به سر و سكته مغزي نيز گزارش شده است]17،16[
- دردهاي مزمن و سردردهاي ميگرني (chronia pain, Migraines): درمانگران و پزشكاني كه از نوروفيدبك براي درمان دردهاي مزمن و سردردهاي ميگرني استفاده كرده‌اند، اعلام كردند كه وقوع و شدت حملات ميگرن در اكثر موارد با استفاده از اين روش كاهش مي‌يابد و حتي از بين مي‌رود ]19،18[.در دردهاي مزمن نيز نوروفيدبك به كاهش درد و كنترل آن (حتي در موارد خيلي شديد) كمك كرده است.
- افسردگي (Depression): در مورد بيماران مبتلا به افسردگي اساسي (Major Depression) كه هيچ درماني براي آنها كارساز نبوده، نوروفيدبك در اغلب موارد نتيجه بخش بوده است]21،20[.
در برخي از كشورها يكي از بهترين و معمول‌ترين درمان‌ها براي افسرده‌خويي (Dysthymia) [افسردگي خفيفي كه بيش از 2 سال دوام دارد، اما زندگي فرد را مختل نمي‌كند]، نوروفيدبك است.
- سوءمصرف مواد (substance abuse): مطالعات نشان داده است كه در مقايسه با درمان‌ها براي ديگر اعتياد، درمان با نوروفيدبك از بسياري از روش‌هاي ديگر موفق‌تر بوده است. علاوه بر اين درمان با اين روش وسوسه و ولع فرد را كاهش مي‌دهد و در درازمدت احتمال عود و بازگشت را پايين مي‌آورد ]23،22[.از طريق نوروفيدبك مي‌توان تمامي موارد اعتياد و نيز سوءمصرف الكل را درمان كرد
هم اکنون نيز تيم هاي ورزشي متعددي از اين روش بهره مي برند.
براي مثال تيم فوتبال آ.ث ميلان و تيم ملي ايتاليا از ماهها قبل از شروع جام جهاني استفاده از روش نوروفيدبک را جزو برنامه هاي اساسي خود قرار داده بودند و نتايج قابل توجه آنان در مسابقات را مي توان به توان ذهني و آمادگي رواني بالاي بازيکنان آنها نسبت داد.
در چند سال گذشته استفاده از نوروفيدبک براي ارتقاي عملکردهاي شناختي به يکي از مهم ترين موضوعات تحقيقي در مجلات پزشکي و روان شناسي تبديل شده است که همگي از اين موضوع که مي توان مغز را تعليم داد حمايت مي کنند. در سال 2005 مسوولان تنيس کانادا 20 نفر از بهترين تنيسورهاي جوان خود را با اين روش آموزش دادند و نتايج مثبت آن را تاييد کردند.
همچنين دانشگاه مک گيل در مونترال در پژوهشي 5 ساله اثرات اين روش را بر روي 80 ورزشکاردر رشته هاي مختلف ورزشي بررسي مي کند. جيو والينته ، روانشناس ورزشي بسياري از بازيکنان معروف گلف معتقد است بزودي نوروفيدبک به يکي از اجزاي اصلي برنامه هاي تمرين حرفه اي در خواهد آمد.
http://shamsmoshaver.ir/ContactUs.htmlpsych.iranblog.com/
http://www.achmaz.ir/article-print-1179.
www.niksalehi.com
طبق يكي از اصول پايه سايبرنتيك، فرد نمي‌تواند متغيري را كنترل نمايد مگر اطلاعات لازم از آن متغير را دريافت نمايد. اين اطلاعات را فيدبك مي‌نامند. اصل ديگري نيز بيان مي‌دارد كه وجود بيوفيدبك يادگيري را ممكن مي‌سازد. در بيوفيدبك كاربردي هدف اصلي بالابردن آگاهي شخص نسبت به آنچه در بدن و حتي مغزش به وقوع مي‌پيوندد و افزايش قدرت كنترل بر آن است. با ارائه اين تكنيك افراد فيدبك‌هاي واضح و مستقيمي را از سيستم فيزيولوژي‌شان دريافت مي‌دارند كه به آنها در كنترل عملكرد اين سيستم كمك مي‌نمايد.
نوروفيدبك به عنوان شكلي از بيوفيدبك، روشي ايمن و بدون درد است كه در طي آن حس‌گرهايي كه الكترود ناميده مي‌شوند، به سر بيمار متصل مي‌گردد. در نوروفيدبك، براساس پروتكل‌هاي مشخص، بازخوردهاي مناسب در جهت رفع نابهنجاري امواج مغزي به بيمار ارائه مي‌شود. اطلاعات دريافتي توسط دو مانيتور جداگانه در اختيار بيمار و درمانگر قرار مي‌گيرند. در اين حالت هم بيمار و هم درمانگر قادر خواهند بود امواج مغزي بيمار را مشاهده كنند. در نتيجه فرايندهاي ناهشيار و غير ارادي (فعاليت امواج مغزي)، براي بيمار كاملاً محسوس مي‌گردد (از طريق مشاهده آنها در كامپيوتر) و بيمار با كمك درمانگر و ارائه محركهاي ديداري-شنيداري قادر خواهد بود امواج نابنهجار را دستكاري كرده و در طي جلسات درمان آنها را به حالت بهنجار تبديل كند. در رايج‌ترين روش مورد استفاده براي نوروفيدبك، بيمار در مانيتور خود يك بازي ويديوئي انجام مي‌دهد. البته بر خلاف بازيهاي رايج بيمار نبايد از دست خود استفاده كند بلكه اين كار را از طريق الگوي امواج مغزي خود انجام مي‌دهد. درمانگر در طول درمان امواج مغزي و تحليل هاي صورت گرفته از آنها را در مانيتور خود مشاهده مي‌كند و جريان بازي را به گونه‌اي هدايت مي‌كند تا الگوي مناسب و بهنجار امواج مغزي فعال گردد.
ايده اصلي درمان اين است كه مغز با مشاهده نابهنجاري امواج خود، ياد مي‌گيرد خود را اصلاح نمايد. اين امر در روند درمان و بر اساس اصول يادگيري صورت مي‌گيرد. نوروفيدبك در درمان اختلالات زيادي از قبيل/ بيش فعالي و كمبود توجه، مشكلات توجه و تمركزي، اختلال سلوك، اختلالات رفتاري، افسردگي، تنظيم خلق، اختلالات تنظيم عاطفه، اختلال دوقطبي، اختلالات اضطرابي، حملات هراس، اختلالات حاد پس ضربه اي، بي خوابي، بيداري مكرر از خواب، بي قراري پا (تكان دادن پا)، دندادن قروچه در خواب، سردردهاي ميگرني، درد مزمن، حمله هاي صرعي، ناتوانائيهاي يادگيري، اختلال نافذ رشد، اوتيسم (درخودماندگي)، نشخوار فكري، وسواس فكري و عملي، نشخوار فكري، آسيب ضايعه گر به مغز، تورت (تيك مركب با نشانه هاي خاص)، عملكرد عالي،، سوء مصرف مواد و ... به كار مي‌رود
بيماري‌هاي قابل درمان با نوروفيدبك
- بيش‌فعالي/ كمبود توجه (ADHD): بيش از هر بيماري ديگري، براي درمان ADHD از نوروفيدبك استفاده شده است. مطالعات و تحقيقات
مختلفي تأثير اين درمان را بر ADHD ثابت كرده‌اند]3،2،1[.چندين درمانگر مجرب اظهار داشتند 85-80% بيماران مبتلا به ADHD به وسيله نوروفيدبك بهبودي كامل يافتند] 3،2،4 [.
- اضطراب (Anxiety) : بسياري از متخصصان، به كارگيري نوروفيدبك به منظور درمان اضطراب را يكي از عمده‌ترين موارد و زمينه‌هاي استفاده
از نوروفيدبك مي‌دانند. اكثر آنها معتقدند اضطراب يكي از اولين بيماري‌هايي بود كه به نوروفيدبك پاسخ داد. نتايج پژوهشي نشان مي‌دهد كه در حدود 90-80 % از بيماران اضطرابي با اين روش درمان شده‌اند]7،6،5[. برخي از اختلالات اضطرابي كه با اين روش درمان مي‌شوند،
عبارتند از: اختلاس وسواس فكري ـ عملي (OCD)، حملات هراس (Panic)، فوبي‌ها (Phobias) و اختلال استرس پس از سانحه (PTSD).
- اختلالات يادگيري (learning Disorder). اين اختلالات در سنين دبستان شايع هستند. در اين نوع اختلالات علي‌رغم هوش نرمال و عدم وجود نقص حسي، كودك در يادگيري مشكل دارد. اين اختلالات موارد زير را در بر مي‌گيرد: نقص توانايي براي شناخت واژه‌ها، خواندن كند و
نادرست، مشكل در فهميدن و نام بردن اصطلاحات رياضي، عمل‌ها و مفاهيم، و گروه‌بندي ارقام، رعايت مراحل رياضي، شمارش، جدول ضرب و نيز مشكل در يادگيري نوشتن لغات و جملات. در درمان اين اختلالات نوروفيدبك تحول بزرگي ايجاد كرده است. در مورد اختلالات
يادگيري، نوروفيدبك به تنهايي پاسخگوست و نيازي به درمان مكمل ندارد. معمولاً با كامل كردن يك دوره درماني، بهبودي ثابتي حاصل مي‌شود. تأثير اين روش در چندين پژوهش علمي و معتبر نيز تأييد شده است ]9،8[.
- اختلالات خواب (Sleep Disregulation): اولين تغييراتي كه مراجعين عموماً بعد از شروع درمان با نوروفيدبك مشاهده مي‌كنند، تغيير و تنظيم خوابشان است. بنابراين از نوروفيدبك هم در درمان اختلالات خواب نيز استفاده كرد ]11،10[.
- صرع، ضربه سر و سكته مغزي (Seizure, Head Injury, Cerebral apoplexy): در انواع صرع و در مواردي كه داروها مؤثر نبوده‌اند و بيماري بسيار مزمن و غيرقابل كنترل بوده است، نوروفيدبك در درمان 70 تا 90% از بيماران موفق بوده است ]13،12[. در اكثر موارد نوروفيدبك بايد
با دارو درماني همراه باشد، اما حدود 20% از بيماران مي‌توانند مصرف دارو را پس از درمان با نوروفيدبك قطع كنند ]15،14[. تأثيراتي از اين درمان در موارد ضربه به سر و سكته مغزي نيز گزارش شده است]17،16[
- دردهاي مزمن و سردردهاي ميگرني (chronia pain, Migraines): درمانگران و پزشكاني كه از نوروفيدبك براي درمان دردهاي مزمن و سردردهاي ميگرني استفاده كرده‌اند، اعلام كردند كه وقوع و شدت حملات ميگرن در اكثر موارد با استفاده از اين روش كاهش مي‌يابد و حتي از بين مي‌رود ]19،18[.در دردهاي مزمن نيز نوروفيدبك به كاهش درد و كنترل آن (حتي در موارد خيلي شديد) كمك كرده است.
- افسردگي (Depression): در مورد بيماران مبتلا به افسردگي اساسي (Major Depression) كه هيچ درماني براي آنها كارساز نبوده، نوروفيدبك در اغلب موارد نتيجه بخش بوده است]21،20[.
در برخي از كشورها يكي از بهترين و معمول‌ترين درمان‌ها براي افسرده‌خويي (Dysthymia) [افسردگي خفيفي كه بيش از 2 سال دوام دارد، اما زندگي فرد را مختل نمي‌كند]، نوروفيدبك است.
- سوءمصرف مواد (substance abuse): مطالعات نشان داده است كه در مقايسه با درمان‌ها براي ديگر اعتياد، درمان با نوروفيدبك از بسياري از روش‌هاي ديگر موفق‌تر بوده است. علاوه بر اين درمان با اين روش وسوسه و ولع فرد را كاهش مي‌دهد و در درازمدت احتمال عود و بازگشت را پايين مي‌آورد ]23،22[.از طريق نوروفيدبك مي‌توان تمامي موارد اعتياد و نيز سوءمصرف الكل را درمان كرد
هم اکنون نيز تيم هاي ورزشي متعددي از اين روش بهره مي برند.
براي مثال تيم فوتبال آ.ث ميلان و تيم ملي ايتاليا از ماهها قبل از شروع جام جهاني استفاده از روش نوروفيدبک را جزو برنامه هاي اساسي خود قرار داده بودند و نتايج قابل توجه آنان در مسابقات را مي توان به توان ذهني و آمادگي رواني بالاي بازيکنان آنها نسبت داد.
در چند سال گذشته استفاده از نوروفيدبک براي ارتقاي عملکردهاي شناختي به يکي از مهم ترين موضوعات تحقيقي در مجلات پزشکي و روان شناسي تبديل شده است که همگي از اين موضوع که مي توان مغز را تعليم داد حمايت مي کنند. در سال 2005 مسوولان تنيس کانادا 20 نفر از بهترين تنيسورهاي جوان خود را با اين روش آموزش دادند و نتايج مثبت آن را تاييد کردند.
همچنين دانشگاه مک گيل در مونترال در پژوهشي 5 ساله اثرات اين روش را بر روي 80 ورزشکاردر رشته هاي مختلف ورزشي بررسي مي کند. جيو والينته ، روانشناس ورزشي بسياري از بازيکنان معروف گلف معتقد است بزودي نوروفيدبک به يکي از اجزاي اصلي برنامه هاي تمرين حرفه اي در خواهد آمد.
http://shamsmoshaver.ir/ContactUs.htmlpsych.iranblog.com/
http://www.achmaz.ir/article-print-1179.
www.niksalehi.com
شرح موضوع