با وجود پيشرفت‌هاي علمي زياد در درمان سرطان‌ها هنوز هم اين بيماري براي بسياري ترسناك و تكان‌دهنده است. تمام ارگان‌هاي بدن به طور بالقوه مي‌توانند دچار سرطان شوند، ولي نكته بسيار مهم، تشخيص بموقع و درمان سريع سرطان است، چراكه كوچك‌ترين درنگ و تاخير در شروع درمان مي‌تواند عواقب جبران‌ناپذيري به‌دنبال داشته باشد
حفره دهان هم يكي از بخش‌هايي است كه استعداد فراواني براي سرطاني شدن دارد. طبق آمارها سرطان دهان 3 درصد كل سرطانهاي بدن را شامل مي‌شود كه معمولا شدت بدخيمي در آن زياد است و حتي اگر شدت بدخيمي كم باشد، اغلب با حذف بخش وسيعي از بافت‌هاي دهان و صورت همراه است و مشكلات و عوارض بسيار زيادي را در پي خواهد داشت. اين بيماري در هند عامل 50 درصد از سرطانهاي مرگبار است. احتمال ابتلاي مردان به اين نوع سرطان از زنان بيشتر است كه آن هم به دليل مصرف بيشتر سيگار و الكل بين مردان است. اگرچه امروز آمار مصرف سيگار بين زنان در حال افزايش است و همين امر باعث شده كه اين نوع سرطان در ميان زنان نسبت به سال‌هاي گذشته بيشتر مشاهده شود و به كمترين ميزان اختلاف با مردان مبتلا به سرطان برسد. الكل بعد از سيگار دومين عامل خطر براي ابتلا به سرطان دهان است. در حالي كه ميزان استعمال دخانيات به علت افزايش آگاهي مردم از خطرهاي سيگار كاهش يافته است ولي به دليل مصرف الكل، همچنان آمار سرطان دهان بالاست. برخي پزشكان معتقدند تشعشعات آنتن‌هاي تلفن همراه يا دستگاه‌هاي WIMAX آثار منفي روي بدن انسان دارد و باعث بروز بيماري‌هاي خوني، مغزي و سرطان مي‌شود، اما هنوز هيچ گزارش علمي معتبري درباره آثار مخرب احتمالي اين امواج مخابراتي منتشر نشده است.
اين سرطان معمولا پس از 40 سالگي رخ مي‌دهد و متوسط سني افراد مبتلا به اين بيماري 65 سال است.
با سرطان دهان بيشتر آشنا شويم
سرطان دهان، رشد سلول‌هاي بدخيم در دهان يا زبان است كه معمولا به صورت زخم بروز مي‌كند يا ممكن است بخش زيرمخاطي را درگير كرده باشد كه زخمي به صورت ظاهري مشاهده نشود ولي با لمس كردن توسط فرد يا پزشك قابل شناسايي باشد. در لب‌ها كه معمولا در معرض تابش مستقيم اشعه خورشيد هستند، احتمال ابتلا به سرطان نسبت به قسمت‌هاي داخل حفره دهان بيشتر است. اگرچه اين سلول‌هاي سرطاني مي‌تواند در زبان، مخاط‌گونه‌ها يا حتي روي لثه‌ها و كف دهان نيز ظاهر شود.
از ضايعات شايع در بين مردم كه حفره دهان را درگير مي‌كند، آفت است. تفاوتي كه اين ضايعات با زخم‌هاي سرطاني بدخيم دارند، اين است كه دردناك بوده و در مدت زمان كوتاهي خود به خود از بين مي‌روند ولي زخم‌هاي سرطاني، طولاني و كشنده بوده و معمولا بدون درد است، اما مردم بايد دقت كنند هر نوع زخم چه بدون درد يا دردناك اگر بيش از 2 هفته در دهان بماند، بايد به پزشك مراجعه كرد و نمونه‌برداري شود تا در صورت وجود سلول‌هاي سرطاني بموقع تشخيص داده شود و از پيشرفت آن جلوگيري گردد. همين مساله مسووليت پزشكان بخصوص پزشكان عمومي را كه معمولا مردم با مشاهده چنين زخم‌هايي به آنها مراجعه مي‌كنند، بيشتر مي‌كند.
در كشور ما نبود غربالگري و ضعف سيستم بهداشت و بي‌توجهي و عدم مراجعه بموقع به پزشك از عوامل مهم تشخيص ديررس انواع سرطان بويژه سرطان دهان است.
منشاء سرطان دهان چيست؟
عوامل موثر در ايجاد سرطان دهان بسيار متعدد و متفاوت است كه دوري كردن از تمام آنها عملا ناممكن است، اما برخي از اين عوامل را مي‌توان كاملا از زندگي حذف كرد. از مهم‌ترين اين عوامل مي‌توان به اين موارد اشاره كرد.
سيگار: مصرف سيگار عامل بسياري از سرطان‌ها و بخصوص سرطان دهان است. 90 درصد مبتلايان به سرطان دهان، سابقه مصرف تنباكو داشته‌اند. ميزان خطر‌آفرين بودن آن به مقدار و طول مدت و نحوه مصرف (جويدن يا دود كردن) بستگي دارد.
الكل: حدود 80 درصد بيماران مبتلا به سرطان دهان، سابقه مصرف مداوم الكل را دارند. همزماني مصرف دخانيات والكل، مهم‌ترين علت ابتلا به سرطانهاي دهاني است كه امروزه يكي از 10 علت عمده و شايع مرگ و مير در دنيا به شمار مي‌رود.
تنقلات مرگ‌آور
پان يك نوع ماده مخدر صناعي است كه از برگ درخت خصوصي تهيه مي‌شود. فروشندگان اين ماده مخدر، آن را با عنوان آدامس و خوشبوكننده دهان و با نام‌هاي راجا، تايتانيك، ويتامين، ملوان زبل، پان اسفناج، گوتكا، ناس و پان پاكستان به جوانان و نوجوانان مي‌فروشند. در بعضي استان‌هاي كشور بخصوص استان‌هاي شرقي مصرف اين ماده مخدر بين نوجوانان و جوانان شيوع يافته است. اين ماده افيوني تركيبي از تنباكو، آهك، خاكستر، ادويه‌هاي معطر، ساخارين، اسانس‌ها و افزودني‌هاي غيرمجاز است. همچنين تركيباتي مثل آرسنيك، كربنات، منيزيم و سرب نيز در اين مواد مشاهده شده است.
پان در قالب پودر، آدامس، پاستيل در رنگ‌هاي مختلف با پوشش آلومينيومي، كاغذهاي مثلثي و مربعي شكل با تصاوير جذاب رنگي و با طعم و مزه‌هاي مختلف گياهي ازجمله نعناع عرضه مي‌شود.
در كشورهاي هندوستان و پاكستان پس از جوشاندن مواد ذكر شده آن را روي برگ تازه گياه پيچانده كه به آن گونكا مي‌گويند و مصرف‌كننده با جويدن آن احساس لذت و سرخوشي كاذب مي‌كند. انواع ديگر آن به صورت زيرزباني يا پشت‌لب نيز استفاده مي‌شود. اين ماده هم‌اكنون در كارگاه‌هاي كوچك و به صورت دست‌ساز و غيربهداشتي توسط قاچاقچيان در بسته‌بندي هاي مختلف توليد مي شود و در بسياري از دكه‌ها و كيوسك‌هاي سطح شهرها و بخصوص استان سيستان و بلوچستان و هرمزگان با قيمت پايين به فروش مي‌رسد.
عوارضي كه اين ماده مخدر دارد در 2 بعد جسمي و رواني است. از عوارض جسمي آن مي‌توان به سرطان دهان و حنجره اشاره كرد. همچنين اين ماده با تضعيف قدرت دفاعي سلول‌هاي بدن در مقابل باكتري‌ها باعث بيماري‌هاي لثه مي‌شود.
نيكوتين موجود در آن از طريق مخاط دهان جذب و باعث زرد شدن دندان‌ها مي‌شود و به مغز آسيب مي‌رساند. ساخارين موجود در اين ماده عامل بيماري‌هاي كليه و سرطان روده بزرگ است و عوارض گوارشي نيز ايجاد مي‌كند. از آنجا كه با مصرف اين ماده ترشح بزاق بيشتر مي‌شود، فرد مجبور است آب دهانش را بيرون بريزد كه همين امر مي‌تواند باعث انتقال بيماري‌هاي عفوني مثل سل، هپاتيت و... شود.
از اثرات رواني آن مي‌توان به عدم تعادل رفتاري و حركتي اشاره كرد. فرد مصرف‌كننده احساس سبكي سر، گيجي و سرخوشي كاذب مي‌كند. مهم‌ترين عارضه رواني اين ماده ايجاد وابستگي و اعتياد به آن است. باور غلطي كه درباره اين مواد وجود دارد اين است كه اين مواد باعث استحكام دندان‌ها و لثه و همچنين افزايش قدرت بدني مي‌شود و از طرفي به علت ايجاد احساس سرخوشي و لذت در مصرف‌كننده و عدم باور آن به عنوان يك ماده مخدر موجب استفاده روزافزون از آن شده است. ويروس HPV به 2 صورت HPV نوع يك و HPV نوع دو وجود دارد. ويروس HPV1 عامل ايجادكننده تبخال است و ويروس HPV2 مسبب زخم در ناحيه تناسلي و بعضي از انواع سرطانهاي گردن رحم است، در حالي كه هر دو نوع اين ويروس عامل ثانويه در ابتلا به سرطان دهان است. ويروس HPV2 كه از راه مقاربت دهاني منتقل مي‌شود بيشتر در جوامعي كه بي‌بند و باري جنسي در آنها رايج است مثل كشورهاي آمريكايي و اروپايي شيوع دارد و در كشور ما هم به دليل افزايش بي‌بند و باري‌هاي جنسي و بخصوص در بين جوانان اين نوع سرطان در حال افزايش است.
طبق آمارها سرطان دهان 3 درصد كل سرطانهاي بدن را شامل مي‌شود كه معمولا شدت بدخيمي در آن زياد است و حتي اگر شدت بدخيمي كم باشد، اغلب با حذف بخش وسيعي از بافت‌هاي دهان و صورت همراه است و مشكلات و عوارض بسيار زيادي را در پي خواهد داشت.
از آنجاكه سرطان رشد ناخواسته و خارج از كنترل سلول‌هاي بدن به دليل ضعف سيستم ايمني است هر عاملي كه باعث تضعيف سيستم ايمني بدن شود، مي‌تواند در به وجود آمدن انواع سرطان‌ها نقش داشته باشد.
هميشه پيشگيري بهتر از درمان است
دندانپزشكان در تشخيص زودرس سرطانهاي دهان و حلق نقش بسيار مهمي دارند. مراجعه به دندانپزشك و معاينه‌هاي منظم، باعث تشخيص زودرس بيماري‌هاي احتمالي بخصوص سرطان دهان مي‌شود، زيرا تشخيص اين علائم در مراحل اوليه مي‌تواند شانس درمان زودهنگام و موفقيت‌آميز را افزايش دهد.
توجه خود فرد به علائمي مثل پلاك‌هايي به رنگ سفيد، قرمز يا تركيبي از هر دو رنگ، زخم روي مخاط لب يا داخل دهان كه التيام نمي‌يابد، خونريزي از دهان يا لثه، بي‌حسي يا اختلال (گزگز شدن) در لب‌ها يا داخل دهان، اشكال در بلع و تكلم و تنفس، احساس درد در ناحيه گوش يا برجستگي روي گردن (چراكه سرطانهاي دهان بسرعت مي‌تواند به غدد لنفاوي ناحيه گردن و زير چانه متاستاز دهند و آنها را درگير كنند)، دندان‌هاي لق يا اشكال در استفاده از دندان در بيماراني كه پروتز دنداني متحرك دارند همه مي‌تواند از نشانه‌هاي سرطان دهان باشد. ترس از كلمه سرطان و انجام جراحي و شيمي‌‌درماني و راديوتراپي در برخي افراد بعد از تشخيص سرطان دهان باعث مي‌شود كه خيلي دير اقدام به درمان كنند و تاخير در شروع درمان مي‌تواند اثرات غيرقابل جبراني را به همراه داشته باشد. به اين افراد توصيه مي‌شود به هنگام تشخيص اين بيماري هرچه سريع‌تر مراجعه كنند و درمان را جدي بگيرند و در همان مراحل اوليه اقدامات لازم انجام شود تا نتيجه بهتري از درمان بگيرند.
چه بايد كرد؟
بهترين درمان هميشه پيشگيري است اما زماني كه پزشك مشكوك به سرطان دهان شود، بررسي‌هاي تشخيصي شامل آزمايش خون و نمونه‌برداري (برداشت تعداد كمي از بافت) از توده صورت مي‌گيرد. همچنين سي‌تي‌اسكن يا ام.آر.آي به بررسي گسترش بدخيمي كمك مي‌كند. هرچه توده در زمان تشخيص بزرگ‌تر باشد، احتمال گسترش آن به ديگر نواحي بيشتر است. درمان بسته به محل سرطان (لب، زبان، كام، ...) متفاوت است. جراحي براي برداشتن ناحيه سرطاني در صورتي كه قابل عمل باشد، انجام مي‌شود. همچنين اشعه درماني و يا داروهاي ضد سرطان به عنوان درمان‌هاي مكمل مورد استفاده قرار مي‌گيرد. اگر ضايعه در مراحل اوليه و كوچك باشد و هنوز به مناطق اطراف دست‌اندازي نكرده باشد، مي‌توان بدون مداخله جراحي با راديوتراپي آن را درمان كرد، ولي عمدتا آن را جراحي مي‌كنند. يكي از بزرگ‌ترين عوارض سرطانهاي دهان نقايص بافتي بسيار شديدي است كه بعد از جراحي تومور در صورت به جا مي‌ماند، البته خوشبختانه در حال حاضر با پيشرفت‌هاي جديد در علم پروتز و پيوندهاي مختلف، شانس بازسازي مجدد زياد شده است.
دكتر كيارش نجات‌پور
جراح و متخصص گوش، حلق و بيني
منبع:
شرح موضوع