تحريك تخمك گذاريInduction
موارد كاربرد:
اين عمل در مواردي كه مرد مشكل باروري ندارد و تنها، زن مشكل تخمك گذاري دارد استفاده مي شود.
مراحل انجام تحریک تخمدان:
پس از انجام معاينات لازم، آزمايش هاي روتين، آزمايش هاي هورموني و عكس برداري از رحم براي اطمينان يافتن از بازبودن لوله هاي رحمي، خانم روز دوم يا سوم قاعدگي مراجعه مي كند و در اين روز سونوگرافي براي بردن وضعيت تخمدان و رحم انجام مي گيرد.
سپس داروهاي لازم براي تحريك تخمك گذاري توسط پزشك تجويز مي شود كه نهايتا منجر به تخمك گذاري مي شود. دستورات تكميلي توسط پزشك به بيمار داده مي شود و تنها دو هفته بعد بيمار براي آزمايش مراجعه مي كند.
تلقيح درون رحمي IUI
موارد كاربرد
IUI يا تلقيح درون رحمي در دو صورت به كار مي رود:
اول: در مواردي كه مرد مشكلاتي مانند كمي حجم مايع اسپرم، كم بودن تعداد اسپرم، كمي تحرك اسپرم يا كاهش ميل جنسي دارد.
دوم: در مواردي كه زن مشكلات ترشح گردن رحم و يا اختلال ايمني منجر به ناباروري دارد و يا به علت درد و شرايط خاصي مانند واژينيموس امكان مقاربت طبيعي ندارد.
مراحل انجام
اين روش نسبتا ساده و بدون درد است و در مطب پزشك و بدون نياز به بيهوشي نيز قابل انجام است. در اين روش مايع اسپرم مرد تهيه مي شود.
در آميزش طبيعي حدود ده درصد از اسپرم ها از واژن به گردن رحم مي رسند اما با عمل IUI تعداد بيشتري از اسپرم هاي با كيفيت مناسب به داخل رحم راه مي يابند.
اقدامات قبل از عمل
قبل از عمل بايد معاينات لازم، آزمايش هاي روتين، آزمايش هورموني و عكس برداري از رحم براي اطمينان از بازبودن لوله هاي رحمي انجام شود.
خانم روز دوم يا سوم قاعدگي مراجعه مي كند و در اين روز سونوگرافي براي بررسي وضعيت تخمدان و رحم و درصورت نياز شروع مصرف دارو انجام مي گيرد. تجويز دارو براي تحريك تخمك گذاري و بالا رفتن شانس باروري انجام مي شود.
بعد از مصرف دارو، چند نوبت سونوگرافي در روزهاي مختلف انجام مي شود. زماني كه فوليكول (كيسه حاوي تخمك در تخمدان) به اندازه مناسب رسيد داروي HCG به صورت عضلاني تزريق مي شود كه سبب بلوغ تخمك و انجام تخمك گذاري مي شود و 40 ساعت بعد از تزريق HCG بيمار مراجعه مي كند و عمل IUI انجام مي شود.
مراقبت هاي بعد از عمل
بيمار مدت كوتاهي بعد از IUI مرخص مي شود. نيازي به استراحت مطلق نيست و بيمار مي تواند فعاليت هاي عادي خود را داشته باشد. بديهي است آرامش روحي و رواني و پرهيز از شرايط پر اضطراب مي تواند در موفقيت عمل مؤثر باشد.
معمولا دو هفته بعد از عمل IUI بيمار به آزمايشگاه هورموني مراجعه مي كند تا مقدار BHCG خون اندازه گيري شود. افزايش اين هورمون اولين نشانه حاملگي است.
لقاح خارج رحمي IVF
موارد كاربرد
در تمام مواردي كه شرايط رسيدن اسپرم به تخمك در رحم فراهم نباشد مانند انسداد لوله هاي رحمي، چسبندگي هاي حفره لگني، تعداد كم اسپرم و تحرك پايين اسپرم از روشIVF استفاده مي شود.
مراحل انجام عمل
روز عمل، نمونه اسپرم از مرد و تخمك تحت يك بيهوشي كوتاه و موقت از زن گرفته مي شود. سپس اسپرم و تخمك در آزمايشگاه جنين شناسي در محيط كشت مجاور يكديگر قرار داده مي شود تا اسپرم خودش وارد تخمك شده و آن را بارور كند.
به تخمك لقاح يافته، جنين گفته مي شود. جنين تك سلولي شروع به تقسيم مي كند و يك جنين چند سلولي ايجاد مي كند. جنين پس از 48 تا 72 ساعت به رحم زن منتقل مي شود تا در آنجا لانه گزيني كند و بارداري انجام شود. پس مي توان مراحل انجام عمل IVF را به چهار مرحله تقسيم كرد. مرحله اول: تحريك تخمدان، مرحله دوم: تخمك گيري، مرحله سوم: لقاح اسپرم و تخمك، مرحله چهارم: انتقال جنين.
در مرحله اول براي تحريك تخمدان ها، از داروهاي هورموني استفاده مي شود. تزريق عضلاني آمپول HMG تخمدان ها را براي رشد فوليكول تحريك مي كند و تزريق عضلاني آمپول HCG باعث بلوغ تخمك ها و انجام تخمك گذاري مي شود.
در مرحله عمل، تخمك گيري با يكي از دو روش لاپاراسكوپي يا با مشاهدات سونوگرافي از طريق واژينال امكان پذير است كه در پژوهشكده رويان اين كار با استفاده از روش دوم انجام مي گيرد. در روش دوم نيازي به بيهوشي عمومي نيست و با يك بيهوشي كوتاه مدت يا بي حسي موضعي قابل انجام است. با استفاده از دستگاه سونوگرافي، پزشك فوليكول ها را مشاهده مي كند و مايع فوليكولي همراه با تخمك كشيده مي شود كه به اين عمل اصطلاحا" پانكچر مي گويند.
در مرحله سوم، عمل لقاح اسپرم و تخمك در محيط كشت آزمايشگاه انجام مي گيرد. با توجه به اينكه براي بالا بردن درصد موفقيت چندين تخمك لقاح مي يابد. تعداد جنين هاي تشكيل يافته زياد است. اگر اين جنين ها كيفيت مطلوبي داشته باشند تعدادي از آنها با صلاحديد زوج منجمد و نگهداري مي شوند تا درصورت نياز براي بارداري هاي بعدي از اين جنين ها استفاده شود.
در مرحله چهارم يا انتقال جنين نيز نيازي به بيهوشي نيست. جنين يا جنين ها به وسيله يك كاتتر به داخل رحم منتقل مي شوند و يكي دو ساعت بعد از انتقال جنين، بيمار مرخص مي شود.
مزايا و محدوديت هاي عمل IVF
يكي از مزاياي IVF اين است كه قبل از انتقال جنين، عمل لقاح قابل مشاهده است و در صورتي كه اسپرم با تخمك لقاح پيدا نكند مي توان در نوبت هاي بعدي شرايط لقاح را تغيير داد.
مزيت ديگر IVF اين است كه اگر يك بيمار فاقد لوله هاي رحمي باشد نيز بدون مشكل، عمل IVF انجام مي شود. اما محدوديت IVF آن است كه ميزان بارداري در زنان بالاي 40 سال به علت پايين بودن كيفيت تخمك ها ي زن كاهش مي يابد.
اقدامات قبل از عمل
بعد از آزمايش هاي روتين، آزمايش هورموني و ويزيت زوج توسط متخصصان در صورتي كه روش درماني IVF پيشنهاد شود مراحل زير طي مي شود:
1)روز دوم يا سوم قاعدگي براي بررسي وضعيت تخمدان ها و رحم سونوگرافي انجام مي شود.
2)بعد از انجام سونوگرافي با نظر متخصص دارو جهت تحريك تخمك گذاري تجويز مي شود.
3)طي مرحله مصرف دارو پنج الي شش نوبت سونوگرافي براساس ميزان واكنش تخمدان ها انجام مي شود.
4)زماني كه فوليكول ها به اندازه مناسب مي رسد داروي HCG تزريق مي شود و بيمار آماده عمل تخمك گيري مي شود.
5) حدود 36 ساعت بعد از تزريق HCG و هم زمان با دريافت نمونه اسپرم از مرد، عمل لقاح درون آزمايشگاه انجام مي شود.
مراقبت هاي پس از عمل
يك تا دو ساعت پس از عمل انتقال جنين بيمار مرخص مي شود. توصيه مي شود طي 3 الي 4 روز بعد از عمل فعاليتهاي شديد كه منجر به خستگي مفرط مي شود نداشته باشد. بديهي است آرامش روحي و رواني و پرهيز از شرايط پراضطراب مي تواند در موفقيت عمل مؤثر باشد. معمولا" 10 الي 12 روز بعد از انتقال جنين بيمار به آزمايشگاه هورموني مراجعه مي كند تا مقدار BHCG خون اندازه گيري شود. افزايش اين هورمون اولين نشانه حاملگي است.
ميكرواينجكشن يا تزريق اسپرم داخل تخمك ICSI
موارد کاربرد
عمدتا در مواردي به كار مي رود كه اسپرم مرد از نظر تعداد، تحرك و يا شكل كيفيت لازم را ندارد. در بعضي موارد هم كه چندين مورد عمل IVF انجام شده و به نتيجه نرسيده است از عمل ميكرواينجكشن استفاده مي شود.
مراحل انجام عمل
به طور كلي در اين روش، يك اسپرم در محيط آزمايشگاه داخل يك تخمك تزريق مي شود كه به دنبال آن لقاح و تقسيم سلولي صورت مي گيرد و جنين تشكيل مي شود. ميكرواينجكشن نيز مانند IVF شامل چند مرحله تحريك تخمدان، تخمك گيري، تزريق اسپرم داخل تخمك و لقاح و انتقال جنين است. در مرحله اول براي تحريك تخمدانها، از داروهاي هورموني استفاده مي شود. تزريق عضلاني آمپول HMG تخمدانها را براي رشد فوليكول تحريك مي كند و تزريق عضلاني آمپول HCG باعث بلوغ تخمك ها و انجام تخمك گذاري مي شود.
در مرحله دوم عمل تخمك گيري با يكي از دو روش لاپاراسكوپي يا با مشاهدات سونوگرافي از طريق واژينال امكان پذير است كه در پژوهشكده رويان اين كار با استفاده از روش دوم انجام مي گيرد. در روش دوم نيازي به بيهوشي نيست و با يك بيهوشي كوتاه مدت يا بي حسي موضعي قابل انجام است. با استفاده از دستگاه سونوگرافي پزشك فوليكول ها را مشاهده مي كند و با سوزن هاي مخصوص مايع فوليكولي همراه با تخمك كشيده مي شودكه به اين عمل اصطلاحا پانكچر مي گويند.
در مرحله سوم ابتدا سلولهاي دور تخمك به كمك آنزيم جدا مي شود سپس اسپرم به داخل تخمك تزريق مي شود. در عمل ميكرواينجكشن نيز براي افزايش درصد موفقيت چندين تخمك لقاح مي يابد لذا تعداد جنين هاي تشكيل يافته زياد است كه اگر اين جنين ها كيفيت مطلوبي داشته باشند تعدادي از آنها با صلاحديد زوج منجمد و نگهداري مي شوند تا در صورت نياز براي بارداري هاي بعدي از اين جنين ها استفاده شود.
در مرحله چهارم و پاياني نيز نيازي بيهوشي عمومي نيست. جنين به وسيله يك كاتتر به داخل رحم منتقل مي شود و يكي دو ساعت بعد از انتقال جنين بيمار مرخص مي شود.
مزايا و محدوديت هاي این عمل
يكي از مزاياي ميكرواينجكشن اين است كه حتي اگر يك اسپرم سالم از مرد وجود داشته باشد اين عمل قابل انجام است. مزيت ديگر ميكرواينجكشن اين است كه اگر بيمار فاقد لوله هاي رحمي باشد نيز مشكلي در انجام اين عمل به وجود نمي آيد. اما محدوديت ميكرواينجكشن آن است كه ميزان بارداري در زنان بالاي 40 سال به علت پايين بودن كيفيت تخمك هاي زن كاهش
مي يابد.
اقدامات قبل از عمل
بعد از آزمايش هاي روتين، آزمايش هورموني و ويزيت زوج توسط متخصصان، در صورتي كه روش درماني ICSI پيشنهاد شود مراحل زير طي مي شود:
1)روز دوم يا سوم قاعدگي براي بررسي وضعيت تخمدان ها و رحم سونوگرافي انجام مي شود.
2)بعد از انجام سونوگرافي با نظر متخصص دارو جهت تحريك تخمك گذاري تجويز مي شود.
3)طي مرحله مصرف دارو پنج الي شش نوبت سونوگرافي براساس ميزان واكنش تخمدان ها انجام مي شود.
4)زماني كه فوليكول ها به اندازه مناسب مي رسد داروي HCG تزريق مي شود و بيمار آماده عمل تخمك گيري مي شود.
5) حدود 36 ساعت بعد از تزريق HCG و هم زمان با دريافت نمونه اسپرم از مرد، عمل لقاح درون آزمايشگاه انجام مي شود.
مراقبت هاي پس از عمل
يك تا دو ساعت پس از عمل انتقال جنين بيمار مرخص مي شود. توصيه مي شود طي 3 الي 4 روز بعد از عمل فعاليت هاي شديد كه منجر به خستگي مفرط مي شود نداشته باشد. بديهي است آرامش روحي و رواني و پرهيز از شرايط پراضطراب مي تواند در موفقيت عمل مؤثر باشد. معمولا" 10 الي 12 روز بعد از انتقال جنين بيمار به آزمايشگاه هورموني مراجعه مي كند تا مقدار BHCG خون اندازه گيري شود. افزايش اين هورمون اولين نشانه حاملگي است.
PGD يا تشخيص پيش از لانه گزيني جنين
مي دانيم افزايش سن مادر و همچنين وجود بيماري هاي ژنتيكي در زوج هاي در معرض خطر مي تواند باعث افزايش خطر بروز ناهنجاري هاي كروموزومي در نوزاد شود.
سابقا از روش هاي تشخيص ژنتيكي قبل از تولد موسوم به PND براي بررسي ناهنجاري هاي كروموزومي جنين قبل از تولد استفاده مي شد. اما در صورت تشخيص ناهنجاري در جنين، تصميم گرفتن در مورد سقط جنين براي زوج بسيار مشكل بود و صدمات جسمي و رواني را براي آنها در پي داشت.
اكنون با استفاده از روش هاي تشخيص ژنتيكي پيش از لانه گزيني موسوم به PGD مي توان از بروز اين مشكلات جلوگيري كرد.
روشPGD
شانزده الي هیجده ساعت بعد از انجام لقاح، تخمك ها را از نظر لقاح ارزيابي مي كنند و آن دسته كه داراي دو پيش هسته هستند را كشت مي دهند سپس در روز سوم هنگامي كه جنين در مرحله 6 تا 8 سلولي است يك يا دو بلاستومر را جدا و ارزيابي مي كنند.
موفقيت درمان در كنار PGD و با استفاده از اين روش جديد به چند دليل افزايش مي يابد:
1)جنين انتخاب شده جنين سالمي است.
2) از شكل گيري و تولد كودكان با ناهنجاريهاي ژنتيكي جلوگيري مي شود.
3) براي برداشتن بلاستومر يا سلول هاي جنيني ناگزير سوراخي در كمربند جنيني يا زونا ايجاد مي شود كه اين مجرا مي تواند مبدأ لانه گزيني بهتر جنين در رحم باشد.
موارد كاربرد PGD
پاره اي از موارد كاربرد PGD به شرح زير است:
1)بيماراني كه بيش از 3 بار عمل IVF يا ميكرواينجكشن انجام داده اند، اما منجر به حاملگي نشده است.
2) هنگامي كه سن خانم بيش از 35 سال باشد.
3) مواقعي كه ناهنجاري هاي ساختاري مانند ترانس لوكيشن (جابه جا شدن قطعات كروموزومي) در آزمايش كاريوتايپ زوجين وجود دارد.
4)در سقط هاي مكرر كه عوامل ديگري براي سقط وجود نداشته است.
5) تشخيص جنسيت در بيماري هايي مانند هموفيلي كه وابسته به جنس است و بروز آن به خصوص در پسران بيشتر از دختران است.
6) بيماري هاي تك ژني مانند تالاسمي كه ممكن است در نوزاد بروز كند.
ليزر هچينگ
اطراف تخمك را لايه اي از جنس مولكول هاي قندي پروتئيني بنام زونا پلوسيدا پوشانده است. اين لايه باعث محافظت تخمك و جنين مي شود و پس از مرحله لقاح، يكي از عوامل هدايت جنين از لوله رحم به سمت رحم است كه مانع جداشدن سلول هاي جنين از يكديگر مي شود. همچنين پس از وارد شدن يك اسپرم به تخمك ساختار آن چنان تغيير مي كند كه مانع ورود اسپرم هاي بعدي مي شود. پس از رسيدن جنين به حفره رحم و تشكيل بلاستوسيست در روز پنجم پس از لقاح به طور طبيعي اين لايه نازك شده و به كمك آنزيم هايي كه از جنين و ديواره رحم ترشح مي شوند پاره مي شود. به اين فرآيند پاره شدن، هچينگ گفته مي شود تا امكان چسبيدن جنين و نفوذ آن به داخل ديواره رحم فراهم آيد.
در مواردي كه لقاح آزمايشگاهي صورت مي گيرد، بعضي عوامل مانع نازك شدن زوناپلوسيدا و پارگي آن در اثر آنزيم ها مي شوند. اهم اين عوامل عبارتند از: سن مادر، سطح FSH بالا در خون مادر و ضخيم شدن زوناپلوسيدا به علت شرايطي كه محيط كشت به آن اعمال مي كند. به همين دليل محققان راه هايي را براي پاره كردن زوناپلوسيدا به صورت مصنوعي ابداع كرده اند. يكي از اين روش ها استفاده از اشعه ليزر است. اين اشعه به صورت كاملا" كنترل شده به بخشي از ديواره جنين يا به عبارت ديگر زوناپلوسيدا تابيده مي شود و طولي حدود 35 تا 40 ميكرومتر از زونا را حذف مي كند. به اين فرآيند ليزر هچينگ گفته مي شود. تاكنون هيچ گونه گزارشي مبني بر اثرات نامطلوب استفاده از ليزر بر جنين ها بدست نيامده است و نوزاداني كه از اين روش در دوران جنيني آنها استفاده شده، سالم هستند. هم اكنون در پژوهشكده رويان نيز از اين روش براي بيماراني كه سن آنها بيش از 37 سال است و يا يك دوره انتقال جنين ناموفق را تجربه كرده اند استفاده مي شود. همچنين ليزر هچينگ براي بيماراني كه دوره انتقال جنين منجمد شده دارند نيز استفاده مي شود.
اهدا ( Donnation)
اهدای تخمك
در بعضي موارد علل ناباروري به گونه اي نيست كه با تجويز دارو يا روش هاي پيشرفته درمان ناباروري بتوان آنها را رفع كرد. براي مثال در بعضي زنان به خاطر سن بالا، يائسگي زودرس و اختلالات ديگر، عليرغم سالم بودن ارگان هاي باروري به علت نداشتن تخمك از امكان باروري محروم اند.
در اين افراد تنها راه باروري دريافت تخمك اهدايي از يك داوطلب است. در محيط آزمايشگاه تخمك اهدايي توسط اسپرم هاي مرد كه همسر گيرنده تخمك است لقاح مي يابد و جنين حاصله از اين لقاح در رحم زن نابارور منتقل مي شود.
اولين كودك حاصل از اهدای تخمك در جهان در سال 1984 متولد شده است و اين روش هم اكنون در كشور ما پس از طي مراحل شرعي و قانوني آن سالهاست كه مورد استفاده قرار مي گيرد.
نكات مهم در اهداي تخمك
- حداكثر سني فرد گيرنده تخمك 45 سال است. البته فرد بايد كاملا از خطرات باروري در سنين بالا مطلع باشد و پس از
مشاوره هاي لازم با متخصص و روان پزشك براي اين كار اقدام كند.
- لازم است زوجي كه مي خواهند با روش اهدای تخمك تحت درمان قرار گيرند تحت مشاوره باشند و تمام جوانب اين كار اعم از مسائل روحي، رواني، ارث و قانون و ساير مسائل را درنظر بگيرند و با آگاهي كامل درمان را آغاز كنند.
- آزمايش هاي اوليه پيش از درمان بايد به طور كامل انجام شود. آزمايش اسپرموگرام مرد، معاينات عمومي فيزيكي، آزمايش هاي روتين قبل از بارداري نظير سرخجه، آزمايش هاي ايمني، تعيين گروه خون و RH، ايدز، هپاتيت، معاينات لگني، بررسي حفره رحم و سونوگرافي براي اندازه گيري حجم رحم و درصورت لزوم هيستروسكوپي و لاپاراسكوپي تعدادي از اين آزمايش ها است.
ضمنا رحم فرد گيرنده تخمك در زمان عمل بايد آمادگي داشته باشد كه لازم است اقدامات لازم از قبل انجام گيرد.
- سن اهدا كننده تخمك بهتر است بين 21 تا 34 سال باشد و ترجيحا اين فرد قبلا بچه دار شده باشد چراكه شانس حاملگي را در فرد گيرنده تخمك بالا مي برد.
- خصوصيات فيزيكي فرد گيرنده و اهدا كننده تخمك بهتر است هماهنگ باشد. خصوصياتي نظير، رنگ پوست، رنگ چشم، رنگ مو و ساختمان بدني.
- فرد اهدا كننده تخمك (Donor) بايد از نظر ژنتيكي كاملا سالم باشد، همين طور از نظر بيماري هايي نظير سيفليس، هپاتيت، ايدز نيز بايد مورد بررسي قرار گيرد.
- ارزيابي روان شناختي فرد اهدا كننده تخمك توسط يك شخص حرفه اي نيز بسيار توصيه مي شود. اين سابقه شامل بررسي سابقه خانوادگي، تحصيلي، ثبات روحي،انگيزه اهداء، سابقه بارداري سخت، روابط بين فردي، سابقه قضايي و قانوني، سابقه بيماري هاي روان پزشكي و اختلال شخصيتي است.
ملاحظات اخلاقي اهدای تخمك
همواره بحث هاي فراواني در رابطه با اهدا كننده تخمك جريان داشته است كه آيا بهتر است فرد اهدا كننده يا دونور شناخته شده يا ناشناس باشد.
بسياري از دريافت كنندگان تمايل به دريافت تخمك از اهدا كنندگان ناشناس هستند چرا كه تمايل دارند حريم خصوصي خود را حفظ كنند. اما در مقابل عده اي نيز اصرار به شناختن اهدا كننده دارند. براي آنها سابقه اجتماعي، فرهنگي اهدا كننده تخمك و ويژگي هاي ژنتيكي اش اهميت زيادي دارد.
موضوع ديگر آشكار كردن يا پنهان داشتن موضوع از كودك حاصل از اين عمل است. در مواردي كه بنابر ملاحظاتي اين حقيقت كتمان مي شود همواره اين خطر وجود دارد كه حقيقت ناخواسته آشكار شود. اين موضوع به ويژه در خانواده هايي كه تفاهم و توافق وجود ندارد بيشتر اهميت مي يابد.
به هر حال مهم اين است كه استانداردهاي سلامت جسمي و رواني در مورد اهدا كنندگان رعايت شود و براي پيشگيري از مشكلات آتي رضايت نامه از اهدا كننده و گيرنده دريافت شود.
اهدای اسپرم
در مواردي كه علت ناباروري مربوط به مرد مي شود و با هيچ يك از روش هاي درماني امكان دريافت اسپرم از مرد وجود ندارد و در واقع توليد اسپرم در مرد صورت نمي گيرد، تنها راه كمك به يك زوج اهدای اسپرم و يا اهدای جنين است.
در خصوص روش اهدای اسپرم نظرات شرعي متفاوتی از سوی فقها مطرح شده است و این کار در این پژوهشکده انجام نمی شود.
اهدای جنين
اهدای جنين در دو مورد انجام مي شود. اول: در مواردي كه مشكل ناباروري مربوط به مرد است و مرد قادر به توليد اسپرم نيست و به علت ممنوعيت اهدای اسپرم ناگزير بايد از اهدای جنين استفاده شود.
دوم: در زوج هايي كه بنا به هر دليل، ديگر روش هاي درمان ناباروري به رغم تكرار، موفق نبوده است اما زن از نظر سن و ارگان هاي نگهداري جنين مشكلي ندارد و مي تواند يك جنين اهدايي را در رحم خود پرورش دهد.
روند اهداي جنين به اين ترتيب است كه زوجين بعد از مراجعه به مركز ناباروري و محرز شدن اين مسئله كه با هيچ كدام از روش هاي درمان ناباروري امكان درمانشان وجود ندارد نامه اي براي دادگاه خانواده و پزشكي قانوني دريافت مي كنند. پزشكي قانوني و دادگاه بعد از بررسي اين مسئله در صورت موافقت مجوز اين كار را صادر مي كند. كه زوجين با ارائه مجوز مي توانند به مركز نگهداري جنين هاي اهدايي مراجعه كنند و يا خودشان اهداء كننده جنين را معرفي كنند.
رحم جايگزين (Surrogacy)
در پاره اي موارد، زوجين از نظر تخمك و اسپرم و تشكيل جنين مشكلي ندارند، اما به چند علت ممكن است جنين نتواند در رحم مادر مراحل رشد و تكامل خود را طي كند:
1) رحم قدرت نگهداري جنين را ندارد و جنين را سقط مي كند.
2) بارداري براي جان زن به علت يك بيماري طبي ديگر خطرناك است.
3) زن به طور مادرزادي فاقد رحم و يا داراي يك رحم بسيار كوچك است.
4) رحم زن به علت دستكاري هاي پزشكي نظير كورتاژ خشن و غيراصولي و يا به علت عفونت هايي نظير بيماري سل دچار چسبندگي شده است.
در اين صورت جنين را به رحم زن بيگانه اي وارد مي كنند و آن زن جنين را در رحم خود نگهداري مي كند و پس از وضع حمل كودك را به پدر و مادرش برمي گرداند.
اين كار به لحاظ شرعي و قانوني هيچ مشكلي ندارد و در كشور ما هم از اين روش استفاده مي شود. زوجين مي توانند خود، فردي كه داوطلب ارائه رحم جايگزين است را به مركز درمان ناباروري معرفي كنند و يا از مركز در اين زمينه كمك بگيرند.
در پژوهشكده رويان ليستي از زنان داوطلب ارائه رحم جايگزين وجود دارد كه در صورت نياز زوجين به آنها در اين زمينه كمك مي شود.
با توجه به اينكه فرد ارائه دهنده رحم جايگزين در طول مدت بارداري متحمل رنج و مشقت مي شود پرداخت اجرت از سوي زوجين به اين فرد طبق عرف مقبول است. از نظر شرعي نيز چنين زني به خاطر اينكه با جنين رابطه خوني برقرار كرده است حكم مادر رضاعي طفل را پيدا مي كند و طبق قانون، مشمول ارث و حق و حقوق مادر و كودك واقعي نمي شوند
منبع :
پژوهشگاه رویان
موارد كاربرد:
اين عمل در مواردي كه مرد مشكل باروري ندارد و تنها، زن مشكل تخمك گذاري دارد استفاده مي شود.
مراحل انجام تحریک تخمدان:
پس از انجام معاينات لازم، آزمايش هاي روتين، آزمايش هاي هورموني و عكس برداري از رحم براي اطمينان يافتن از بازبودن لوله هاي رحمي، خانم روز دوم يا سوم قاعدگي مراجعه مي كند و در اين روز سونوگرافي براي بردن وضعيت تخمدان و رحم انجام مي گيرد.
سپس داروهاي لازم براي تحريك تخمك گذاري توسط پزشك تجويز مي شود كه نهايتا منجر به تخمك گذاري مي شود. دستورات تكميلي توسط پزشك به بيمار داده مي شود و تنها دو هفته بعد بيمار براي آزمايش مراجعه مي كند.
تلقيح درون رحمي IUI
موارد كاربرد
IUI يا تلقيح درون رحمي در دو صورت به كار مي رود:
اول: در مواردي كه مرد مشكلاتي مانند كمي حجم مايع اسپرم، كم بودن تعداد اسپرم، كمي تحرك اسپرم يا كاهش ميل جنسي دارد.
دوم: در مواردي كه زن مشكلات ترشح گردن رحم و يا اختلال ايمني منجر به ناباروري دارد و يا به علت درد و شرايط خاصي مانند واژينيموس امكان مقاربت طبيعي ندارد.
مراحل انجام
اين روش نسبتا ساده و بدون درد است و در مطب پزشك و بدون نياز به بيهوشي نيز قابل انجام است. در اين روش مايع اسپرم مرد تهيه مي شود.
در آميزش طبيعي حدود ده درصد از اسپرم ها از واژن به گردن رحم مي رسند اما با عمل IUI تعداد بيشتري از اسپرم هاي با كيفيت مناسب به داخل رحم راه مي يابند.
اقدامات قبل از عمل
قبل از عمل بايد معاينات لازم، آزمايش هاي روتين، آزمايش هورموني و عكس برداري از رحم براي اطمينان از بازبودن لوله هاي رحمي انجام شود.
خانم روز دوم يا سوم قاعدگي مراجعه مي كند و در اين روز سونوگرافي براي بررسي وضعيت تخمدان و رحم و درصورت نياز شروع مصرف دارو انجام مي گيرد. تجويز دارو براي تحريك تخمك گذاري و بالا رفتن شانس باروري انجام مي شود.
بعد از مصرف دارو، چند نوبت سونوگرافي در روزهاي مختلف انجام مي شود. زماني كه فوليكول (كيسه حاوي تخمك در تخمدان) به اندازه مناسب رسيد داروي HCG به صورت عضلاني تزريق مي شود كه سبب بلوغ تخمك و انجام تخمك گذاري مي شود و 40 ساعت بعد از تزريق HCG بيمار مراجعه مي كند و عمل IUI انجام مي شود.
مراقبت هاي بعد از عمل
بيمار مدت كوتاهي بعد از IUI مرخص مي شود. نيازي به استراحت مطلق نيست و بيمار مي تواند فعاليت هاي عادي خود را داشته باشد. بديهي است آرامش روحي و رواني و پرهيز از شرايط پر اضطراب مي تواند در موفقيت عمل مؤثر باشد.
معمولا دو هفته بعد از عمل IUI بيمار به آزمايشگاه هورموني مراجعه مي كند تا مقدار BHCG خون اندازه گيري شود. افزايش اين هورمون اولين نشانه حاملگي است.
لقاح خارج رحمي IVF
موارد كاربرد
در تمام مواردي كه شرايط رسيدن اسپرم به تخمك در رحم فراهم نباشد مانند انسداد لوله هاي رحمي، چسبندگي هاي حفره لگني، تعداد كم اسپرم و تحرك پايين اسپرم از روشIVF استفاده مي شود.
مراحل انجام عمل
روز عمل، نمونه اسپرم از مرد و تخمك تحت يك بيهوشي كوتاه و موقت از زن گرفته مي شود. سپس اسپرم و تخمك در آزمايشگاه جنين شناسي در محيط كشت مجاور يكديگر قرار داده مي شود تا اسپرم خودش وارد تخمك شده و آن را بارور كند.
به تخمك لقاح يافته، جنين گفته مي شود. جنين تك سلولي شروع به تقسيم مي كند و يك جنين چند سلولي ايجاد مي كند. جنين پس از 48 تا 72 ساعت به رحم زن منتقل مي شود تا در آنجا لانه گزيني كند و بارداري انجام شود. پس مي توان مراحل انجام عمل IVF را به چهار مرحله تقسيم كرد. مرحله اول: تحريك تخمدان، مرحله دوم: تخمك گيري، مرحله سوم: لقاح اسپرم و تخمك، مرحله چهارم: انتقال جنين.
در مرحله اول براي تحريك تخمدان ها، از داروهاي هورموني استفاده مي شود. تزريق عضلاني آمپول HMG تخمدان ها را براي رشد فوليكول تحريك مي كند و تزريق عضلاني آمپول HCG باعث بلوغ تخمك ها و انجام تخمك گذاري مي شود.
در مرحله عمل، تخمك گيري با يكي از دو روش لاپاراسكوپي يا با مشاهدات سونوگرافي از طريق واژينال امكان پذير است كه در پژوهشكده رويان اين كار با استفاده از روش دوم انجام مي گيرد. در روش دوم نيازي به بيهوشي عمومي نيست و با يك بيهوشي كوتاه مدت يا بي حسي موضعي قابل انجام است. با استفاده از دستگاه سونوگرافي، پزشك فوليكول ها را مشاهده مي كند و مايع فوليكولي همراه با تخمك كشيده مي شود كه به اين عمل اصطلاحا" پانكچر مي گويند.
در مرحله سوم، عمل لقاح اسپرم و تخمك در محيط كشت آزمايشگاه انجام مي گيرد. با توجه به اينكه براي بالا بردن درصد موفقيت چندين تخمك لقاح مي يابد. تعداد جنين هاي تشكيل يافته زياد است. اگر اين جنين ها كيفيت مطلوبي داشته باشند تعدادي از آنها با صلاحديد زوج منجمد و نگهداري مي شوند تا درصورت نياز براي بارداري هاي بعدي از اين جنين ها استفاده شود.
در مرحله چهارم يا انتقال جنين نيز نيازي به بيهوشي نيست. جنين يا جنين ها به وسيله يك كاتتر به داخل رحم منتقل مي شوند و يكي دو ساعت بعد از انتقال جنين، بيمار مرخص مي شود.
مزايا و محدوديت هاي عمل IVF
يكي از مزاياي IVF اين است كه قبل از انتقال جنين، عمل لقاح قابل مشاهده است و در صورتي كه اسپرم با تخمك لقاح پيدا نكند مي توان در نوبت هاي بعدي شرايط لقاح را تغيير داد.
مزيت ديگر IVF اين است كه اگر يك بيمار فاقد لوله هاي رحمي باشد نيز بدون مشكل، عمل IVF انجام مي شود. اما محدوديت IVF آن است كه ميزان بارداري در زنان بالاي 40 سال به علت پايين بودن كيفيت تخمك ها ي زن كاهش مي يابد.
اقدامات قبل از عمل
بعد از آزمايش هاي روتين، آزمايش هورموني و ويزيت زوج توسط متخصصان در صورتي كه روش درماني IVF پيشنهاد شود مراحل زير طي مي شود:
1)روز دوم يا سوم قاعدگي براي بررسي وضعيت تخمدان ها و رحم سونوگرافي انجام مي شود.
2)بعد از انجام سونوگرافي با نظر متخصص دارو جهت تحريك تخمك گذاري تجويز مي شود.
3)طي مرحله مصرف دارو پنج الي شش نوبت سونوگرافي براساس ميزان واكنش تخمدان ها انجام مي شود.
4)زماني كه فوليكول ها به اندازه مناسب مي رسد داروي HCG تزريق مي شود و بيمار آماده عمل تخمك گيري مي شود.
5) حدود 36 ساعت بعد از تزريق HCG و هم زمان با دريافت نمونه اسپرم از مرد، عمل لقاح درون آزمايشگاه انجام مي شود.
مراقبت هاي پس از عمل
يك تا دو ساعت پس از عمل انتقال جنين بيمار مرخص مي شود. توصيه مي شود طي 3 الي 4 روز بعد از عمل فعاليتهاي شديد كه منجر به خستگي مفرط مي شود نداشته باشد. بديهي است آرامش روحي و رواني و پرهيز از شرايط پراضطراب مي تواند در موفقيت عمل مؤثر باشد. معمولا" 10 الي 12 روز بعد از انتقال جنين بيمار به آزمايشگاه هورموني مراجعه مي كند تا مقدار BHCG خون اندازه گيري شود. افزايش اين هورمون اولين نشانه حاملگي است.
ميكرواينجكشن يا تزريق اسپرم داخل تخمك ICSI
موارد کاربرد
عمدتا در مواردي به كار مي رود كه اسپرم مرد از نظر تعداد، تحرك و يا شكل كيفيت لازم را ندارد. در بعضي موارد هم كه چندين مورد عمل IVF انجام شده و به نتيجه نرسيده است از عمل ميكرواينجكشن استفاده مي شود.
مراحل انجام عمل
به طور كلي در اين روش، يك اسپرم در محيط آزمايشگاه داخل يك تخمك تزريق مي شود كه به دنبال آن لقاح و تقسيم سلولي صورت مي گيرد و جنين تشكيل مي شود. ميكرواينجكشن نيز مانند IVF شامل چند مرحله تحريك تخمدان، تخمك گيري، تزريق اسپرم داخل تخمك و لقاح و انتقال جنين است. در مرحله اول براي تحريك تخمدانها، از داروهاي هورموني استفاده مي شود. تزريق عضلاني آمپول HMG تخمدانها را براي رشد فوليكول تحريك مي كند و تزريق عضلاني آمپول HCG باعث بلوغ تخمك ها و انجام تخمك گذاري مي شود.
در مرحله دوم عمل تخمك گيري با يكي از دو روش لاپاراسكوپي يا با مشاهدات سونوگرافي از طريق واژينال امكان پذير است كه در پژوهشكده رويان اين كار با استفاده از روش دوم انجام مي گيرد. در روش دوم نيازي به بيهوشي نيست و با يك بيهوشي كوتاه مدت يا بي حسي موضعي قابل انجام است. با استفاده از دستگاه سونوگرافي پزشك فوليكول ها را مشاهده مي كند و با سوزن هاي مخصوص مايع فوليكولي همراه با تخمك كشيده مي شودكه به اين عمل اصطلاحا پانكچر مي گويند.
در مرحله سوم ابتدا سلولهاي دور تخمك به كمك آنزيم جدا مي شود سپس اسپرم به داخل تخمك تزريق مي شود. در عمل ميكرواينجكشن نيز براي افزايش درصد موفقيت چندين تخمك لقاح مي يابد لذا تعداد جنين هاي تشكيل يافته زياد است كه اگر اين جنين ها كيفيت مطلوبي داشته باشند تعدادي از آنها با صلاحديد زوج منجمد و نگهداري مي شوند تا در صورت نياز براي بارداري هاي بعدي از اين جنين ها استفاده شود.
در مرحله چهارم و پاياني نيز نيازي بيهوشي عمومي نيست. جنين به وسيله يك كاتتر به داخل رحم منتقل مي شود و يكي دو ساعت بعد از انتقال جنين بيمار مرخص مي شود.
مزايا و محدوديت هاي این عمل
يكي از مزاياي ميكرواينجكشن اين است كه حتي اگر يك اسپرم سالم از مرد وجود داشته باشد اين عمل قابل انجام است. مزيت ديگر ميكرواينجكشن اين است كه اگر بيمار فاقد لوله هاي رحمي باشد نيز مشكلي در انجام اين عمل به وجود نمي آيد. اما محدوديت ميكرواينجكشن آن است كه ميزان بارداري در زنان بالاي 40 سال به علت پايين بودن كيفيت تخمك هاي زن كاهش
مي يابد.
اقدامات قبل از عمل
بعد از آزمايش هاي روتين، آزمايش هورموني و ويزيت زوج توسط متخصصان، در صورتي كه روش درماني ICSI پيشنهاد شود مراحل زير طي مي شود:
1)روز دوم يا سوم قاعدگي براي بررسي وضعيت تخمدان ها و رحم سونوگرافي انجام مي شود.
2)بعد از انجام سونوگرافي با نظر متخصص دارو جهت تحريك تخمك گذاري تجويز مي شود.
3)طي مرحله مصرف دارو پنج الي شش نوبت سونوگرافي براساس ميزان واكنش تخمدان ها انجام مي شود.
4)زماني كه فوليكول ها به اندازه مناسب مي رسد داروي HCG تزريق مي شود و بيمار آماده عمل تخمك گيري مي شود.
5) حدود 36 ساعت بعد از تزريق HCG و هم زمان با دريافت نمونه اسپرم از مرد، عمل لقاح درون آزمايشگاه انجام مي شود.
مراقبت هاي پس از عمل
يك تا دو ساعت پس از عمل انتقال جنين بيمار مرخص مي شود. توصيه مي شود طي 3 الي 4 روز بعد از عمل فعاليت هاي شديد كه منجر به خستگي مفرط مي شود نداشته باشد. بديهي است آرامش روحي و رواني و پرهيز از شرايط پراضطراب مي تواند در موفقيت عمل مؤثر باشد. معمولا" 10 الي 12 روز بعد از انتقال جنين بيمار به آزمايشگاه هورموني مراجعه مي كند تا مقدار BHCG خون اندازه گيري شود. افزايش اين هورمون اولين نشانه حاملگي است.
PGD يا تشخيص پيش از لانه گزيني جنين
مي دانيم افزايش سن مادر و همچنين وجود بيماري هاي ژنتيكي در زوج هاي در معرض خطر مي تواند باعث افزايش خطر بروز ناهنجاري هاي كروموزومي در نوزاد شود.
سابقا از روش هاي تشخيص ژنتيكي قبل از تولد موسوم به PND براي بررسي ناهنجاري هاي كروموزومي جنين قبل از تولد استفاده مي شد. اما در صورت تشخيص ناهنجاري در جنين، تصميم گرفتن در مورد سقط جنين براي زوج بسيار مشكل بود و صدمات جسمي و رواني را براي آنها در پي داشت.
اكنون با استفاده از روش هاي تشخيص ژنتيكي پيش از لانه گزيني موسوم به PGD مي توان از بروز اين مشكلات جلوگيري كرد.
روشPGD
شانزده الي هیجده ساعت بعد از انجام لقاح، تخمك ها را از نظر لقاح ارزيابي مي كنند و آن دسته كه داراي دو پيش هسته هستند را كشت مي دهند سپس در روز سوم هنگامي كه جنين در مرحله 6 تا 8 سلولي است يك يا دو بلاستومر را جدا و ارزيابي مي كنند.
موفقيت درمان در كنار PGD و با استفاده از اين روش جديد به چند دليل افزايش مي يابد:
1)جنين انتخاب شده جنين سالمي است.
2) از شكل گيري و تولد كودكان با ناهنجاريهاي ژنتيكي جلوگيري مي شود.
3) براي برداشتن بلاستومر يا سلول هاي جنيني ناگزير سوراخي در كمربند جنيني يا زونا ايجاد مي شود كه اين مجرا مي تواند مبدأ لانه گزيني بهتر جنين در رحم باشد.
موارد كاربرد PGD
پاره اي از موارد كاربرد PGD به شرح زير است:
1)بيماراني كه بيش از 3 بار عمل IVF يا ميكرواينجكشن انجام داده اند، اما منجر به حاملگي نشده است.
2) هنگامي كه سن خانم بيش از 35 سال باشد.
3) مواقعي كه ناهنجاري هاي ساختاري مانند ترانس لوكيشن (جابه جا شدن قطعات كروموزومي) در آزمايش كاريوتايپ زوجين وجود دارد.
4)در سقط هاي مكرر كه عوامل ديگري براي سقط وجود نداشته است.
5) تشخيص جنسيت در بيماري هايي مانند هموفيلي كه وابسته به جنس است و بروز آن به خصوص در پسران بيشتر از دختران است.
6) بيماري هاي تك ژني مانند تالاسمي كه ممكن است در نوزاد بروز كند.
ليزر هچينگ
اطراف تخمك را لايه اي از جنس مولكول هاي قندي پروتئيني بنام زونا پلوسيدا پوشانده است. اين لايه باعث محافظت تخمك و جنين مي شود و پس از مرحله لقاح، يكي از عوامل هدايت جنين از لوله رحم به سمت رحم است كه مانع جداشدن سلول هاي جنين از يكديگر مي شود. همچنين پس از وارد شدن يك اسپرم به تخمك ساختار آن چنان تغيير مي كند كه مانع ورود اسپرم هاي بعدي مي شود. پس از رسيدن جنين به حفره رحم و تشكيل بلاستوسيست در روز پنجم پس از لقاح به طور طبيعي اين لايه نازك شده و به كمك آنزيم هايي كه از جنين و ديواره رحم ترشح مي شوند پاره مي شود. به اين فرآيند پاره شدن، هچينگ گفته مي شود تا امكان چسبيدن جنين و نفوذ آن به داخل ديواره رحم فراهم آيد.
در مواردي كه لقاح آزمايشگاهي صورت مي گيرد، بعضي عوامل مانع نازك شدن زوناپلوسيدا و پارگي آن در اثر آنزيم ها مي شوند. اهم اين عوامل عبارتند از: سن مادر، سطح FSH بالا در خون مادر و ضخيم شدن زوناپلوسيدا به علت شرايطي كه محيط كشت به آن اعمال مي كند. به همين دليل محققان راه هايي را براي پاره كردن زوناپلوسيدا به صورت مصنوعي ابداع كرده اند. يكي از اين روش ها استفاده از اشعه ليزر است. اين اشعه به صورت كاملا" كنترل شده به بخشي از ديواره جنين يا به عبارت ديگر زوناپلوسيدا تابيده مي شود و طولي حدود 35 تا 40 ميكرومتر از زونا را حذف مي كند. به اين فرآيند ليزر هچينگ گفته مي شود. تاكنون هيچ گونه گزارشي مبني بر اثرات نامطلوب استفاده از ليزر بر جنين ها بدست نيامده است و نوزاداني كه از اين روش در دوران جنيني آنها استفاده شده، سالم هستند. هم اكنون در پژوهشكده رويان نيز از اين روش براي بيماراني كه سن آنها بيش از 37 سال است و يا يك دوره انتقال جنين ناموفق را تجربه كرده اند استفاده مي شود. همچنين ليزر هچينگ براي بيماراني كه دوره انتقال جنين منجمد شده دارند نيز استفاده مي شود.
اهدا ( Donnation)
اهدای تخمك
در بعضي موارد علل ناباروري به گونه اي نيست كه با تجويز دارو يا روش هاي پيشرفته درمان ناباروري بتوان آنها را رفع كرد. براي مثال در بعضي زنان به خاطر سن بالا، يائسگي زودرس و اختلالات ديگر، عليرغم سالم بودن ارگان هاي باروري به علت نداشتن تخمك از امكان باروري محروم اند.
در اين افراد تنها راه باروري دريافت تخمك اهدايي از يك داوطلب است. در محيط آزمايشگاه تخمك اهدايي توسط اسپرم هاي مرد كه همسر گيرنده تخمك است لقاح مي يابد و جنين حاصله از اين لقاح در رحم زن نابارور منتقل مي شود.
اولين كودك حاصل از اهدای تخمك در جهان در سال 1984 متولد شده است و اين روش هم اكنون در كشور ما پس از طي مراحل شرعي و قانوني آن سالهاست كه مورد استفاده قرار مي گيرد.
نكات مهم در اهداي تخمك
- حداكثر سني فرد گيرنده تخمك 45 سال است. البته فرد بايد كاملا از خطرات باروري در سنين بالا مطلع باشد و پس از
مشاوره هاي لازم با متخصص و روان پزشك براي اين كار اقدام كند.
- لازم است زوجي كه مي خواهند با روش اهدای تخمك تحت درمان قرار گيرند تحت مشاوره باشند و تمام جوانب اين كار اعم از مسائل روحي، رواني، ارث و قانون و ساير مسائل را درنظر بگيرند و با آگاهي كامل درمان را آغاز كنند.
- آزمايش هاي اوليه پيش از درمان بايد به طور كامل انجام شود. آزمايش اسپرموگرام مرد، معاينات عمومي فيزيكي، آزمايش هاي روتين قبل از بارداري نظير سرخجه، آزمايش هاي ايمني، تعيين گروه خون و RH، ايدز، هپاتيت، معاينات لگني، بررسي حفره رحم و سونوگرافي براي اندازه گيري حجم رحم و درصورت لزوم هيستروسكوپي و لاپاراسكوپي تعدادي از اين آزمايش ها است.
ضمنا رحم فرد گيرنده تخمك در زمان عمل بايد آمادگي داشته باشد كه لازم است اقدامات لازم از قبل انجام گيرد.
- سن اهدا كننده تخمك بهتر است بين 21 تا 34 سال باشد و ترجيحا اين فرد قبلا بچه دار شده باشد چراكه شانس حاملگي را در فرد گيرنده تخمك بالا مي برد.
- خصوصيات فيزيكي فرد گيرنده و اهدا كننده تخمك بهتر است هماهنگ باشد. خصوصياتي نظير، رنگ پوست، رنگ چشم، رنگ مو و ساختمان بدني.
- فرد اهدا كننده تخمك (Donor) بايد از نظر ژنتيكي كاملا سالم باشد، همين طور از نظر بيماري هايي نظير سيفليس، هپاتيت، ايدز نيز بايد مورد بررسي قرار گيرد.
- ارزيابي روان شناختي فرد اهدا كننده تخمك توسط يك شخص حرفه اي نيز بسيار توصيه مي شود. اين سابقه شامل بررسي سابقه خانوادگي، تحصيلي، ثبات روحي،انگيزه اهداء، سابقه بارداري سخت، روابط بين فردي، سابقه قضايي و قانوني، سابقه بيماري هاي روان پزشكي و اختلال شخصيتي است.
ملاحظات اخلاقي اهدای تخمك
همواره بحث هاي فراواني در رابطه با اهدا كننده تخمك جريان داشته است كه آيا بهتر است فرد اهدا كننده يا دونور شناخته شده يا ناشناس باشد.
بسياري از دريافت كنندگان تمايل به دريافت تخمك از اهدا كنندگان ناشناس هستند چرا كه تمايل دارند حريم خصوصي خود را حفظ كنند. اما در مقابل عده اي نيز اصرار به شناختن اهدا كننده دارند. براي آنها سابقه اجتماعي، فرهنگي اهدا كننده تخمك و ويژگي هاي ژنتيكي اش اهميت زيادي دارد.
موضوع ديگر آشكار كردن يا پنهان داشتن موضوع از كودك حاصل از اين عمل است. در مواردي كه بنابر ملاحظاتي اين حقيقت كتمان مي شود همواره اين خطر وجود دارد كه حقيقت ناخواسته آشكار شود. اين موضوع به ويژه در خانواده هايي كه تفاهم و توافق وجود ندارد بيشتر اهميت مي يابد.
به هر حال مهم اين است كه استانداردهاي سلامت جسمي و رواني در مورد اهدا كنندگان رعايت شود و براي پيشگيري از مشكلات آتي رضايت نامه از اهدا كننده و گيرنده دريافت شود.
اهدای اسپرم
در مواردي كه علت ناباروري مربوط به مرد مي شود و با هيچ يك از روش هاي درماني امكان دريافت اسپرم از مرد وجود ندارد و در واقع توليد اسپرم در مرد صورت نمي گيرد، تنها راه كمك به يك زوج اهدای اسپرم و يا اهدای جنين است.
در خصوص روش اهدای اسپرم نظرات شرعي متفاوتی از سوی فقها مطرح شده است و این کار در این پژوهشکده انجام نمی شود.
اهدای جنين
اهدای جنين در دو مورد انجام مي شود. اول: در مواردي كه مشكل ناباروري مربوط به مرد است و مرد قادر به توليد اسپرم نيست و به علت ممنوعيت اهدای اسپرم ناگزير بايد از اهدای جنين استفاده شود.
دوم: در زوج هايي كه بنا به هر دليل، ديگر روش هاي درمان ناباروري به رغم تكرار، موفق نبوده است اما زن از نظر سن و ارگان هاي نگهداري جنين مشكلي ندارد و مي تواند يك جنين اهدايي را در رحم خود پرورش دهد.
روند اهداي جنين به اين ترتيب است كه زوجين بعد از مراجعه به مركز ناباروري و محرز شدن اين مسئله كه با هيچ كدام از روش هاي درمان ناباروري امكان درمانشان وجود ندارد نامه اي براي دادگاه خانواده و پزشكي قانوني دريافت مي كنند. پزشكي قانوني و دادگاه بعد از بررسي اين مسئله در صورت موافقت مجوز اين كار را صادر مي كند. كه زوجين با ارائه مجوز مي توانند به مركز نگهداري جنين هاي اهدايي مراجعه كنند و يا خودشان اهداء كننده جنين را معرفي كنند.
رحم جايگزين (Surrogacy)
در پاره اي موارد، زوجين از نظر تخمك و اسپرم و تشكيل جنين مشكلي ندارند، اما به چند علت ممكن است جنين نتواند در رحم مادر مراحل رشد و تكامل خود را طي كند:
1) رحم قدرت نگهداري جنين را ندارد و جنين را سقط مي كند.
2) بارداري براي جان زن به علت يك بيماري طبي ديگر خطرناك است.
3) زن به طور مادرزادي فاقد رحم و يا داراي يك رحم بسيار كوچك است.
4) رحم زن به علت دستكاري هاي پزشكي نظير كورتاژ خشن و غيراصولي و يا به علت عفونت هايي نظير بيماري سل دچار چسبندگي شده است.
در اين صورت جنين را به رحم زن بيگانه اي وارد مي كنند و آن زن جنين را در رحم خود نگهداري مي كند و پس از وضع حمل كودك را به پدر و مادرش برمي گرداند.
اين كار به لحاظ شرعي و قانوني هيچ مشكلي ندارد و در كشور ما هم از اين روش استفاده مي شود. زوجين مي توانند خود، فردي كه داوطلب ارائه رحم جايگزين است را به مركز درمان ناباروري معرفي كنند و يا از مركز در اين زمينه كمك بگيرند.
در پژوهشكده رويان ليستي از زنان داوطلب ارائه رحم جايگزين وجود دارد كه در صورت نياز زوجين به آنها در اين زمينه كمك مي شود.
با توجه به اينكه فرد ارائه دهنده رحم جايگزين در طول مدت بارداري متحمل رنج و مشقت مي شود پرداخت اجرت از سوي زوجين به اين فرد طبق عرف مقبول است. از نظر شرعي نيز چنين زني به خاطر اينكه با جنين رابطه خوني برقرار كرده است حكم مادر رضاعي طفل را پيدا مي كند و طبق قانون، مشمول ارث و حق و حقوق مادر و كودك واقعي نمي شوند
منبع :
پژوهشگاه رویان
شرح موضوع