سرطان چيست؟
رشد غير قابل کنترل سلولهای قسمتی از بدن سرطان ناميده می شود. رشد و تقسيم سلولهای طبيعی بر اساسيک نظم خاص صورت می پذيرد ولی سلولهای سرطانی اينگونه نيستند. البته سرطانها انواع مختلفی دارند ولی همه آنها در يک صفت مشترکند: رشد غير قابل کنترل
انواع مختلف سرطانها رفتار بسيار متفاوتی دارندمثلا سرطانهای ريه و پستان بيماريهای بسيار متفاوتی هستند ، با سرعتهای مختلف رشد می کنند و پاسخهای متفاوتی به درمان ميدهند. به همين دليل هر نوع سرطان به درمان خاصی نياز دارد. گاهی سلولهای سرطانی از تومور اصلی جدا شده و از طريق خون يا سيستم لنفاوی در قسمتهای ديگر بدن پخش می شوند. اين سلولها ممکن است در مناطق جديدیجايگزين شوند و هسته تشکيل يک تومور جديد شوند به اين روند متاستاز گويند و سرطانی که به اين طريق ايجاد می شود سرطان متاستاتيک ناميده می شود که اين سرطان متاستاتيک به نام همان سرطان اوليه خوانده ميشود. مثلا اگر يک سرطان پروستات به استخوانها متاستاز دهد؛ اين سرطان ثانويه در استخوانها باز هم سرطان پروستات خوانده می شود. چون همان خصوصيات و رفتار سرطان اوليه را دارد.
يکی از درمان پذيرترين سرطانها سرطان بيضه است که با وجود شيوع کم به دليل وقوع آن در جوانان مهم جلوه می کند. اين سرطان يک يا هر دو بيضه آقايان را درگير می کند.
بيضه چيست؟
بيضه قسمتی از سيستم توليدمثل آقايان است. اين عضو در يک ساک پوستی به نام اسکروتوم قرار گرفته است و توسط يک کورد طناب مانند در پشت قاعده آلت تناسلی متصل است.بيضه ها هورمون مردانگی توليد می کنند که بيشترين و مهمترين آنها تستوسترون است؛ علاوه بر آن توليد اسپرم نيز به عهده اين ارگان است. سلولهای اسپرم از بيضه ها به لوله های کوچکی به نام وازدفران منتقل می شوند و سپس وارد اپيديديم می شود؛ در تمام طول مسير اسپرم درون مايعی به نام مايع منی (Semen) شناور است اين مايع توسط غدد پروستات و وزيکول سمينال توليد می شود. در طی انزال اين مايع از طريق لوله پيشابراه ( که از وسط آلت عبور می کند) به نوک آلت رسيده و از بدن خارج می گردد.
در بيضه چند نوع سلول وجود دارد که هر يک وظيفه خاصی دارند مثلا يک گروه هورمون توليد می کنند و گروه ديگر اسپرم. در هر نوع از اين سلولها ممکن است يک يا چند نوع سرطان بروز کند که درمان آنها متفاوت خواهد بود.
سه نوع سرطان اصلی و مهم بيضه عبارتند از:
۱- تومورهای سلولهای زايا(Germ cell) : اين تومور شايعترين نوع سرطان بيضه است و از هر ۱۰ مورد سرطان بيضه ۹مورد آن از اين دسته اند.اين سرطان سلولهای توليد کننده اسپرم را درگير می کند و خود شامل دو گروه سرطان است سمينوما که معمولا در اواخر دهه ۳۰تا اوايل دهه ۵۰سالگی ديده می شود. گروه ديگر سرطان غير سمينومايی است که در سنين جوانتری ديده می شود و معمولا در فواصل سنين ۱۸تا ۴۰سالگی اتفاق می افتد.
۲- تومورهای استرومال که در سلولهای توليد کننده هورمون مردانگی و بافت همبند اطراف آن ديده می شود. اين تومورها معمولا خوش خيم هستند و به بيرون بيضه گسترش نمی يابند و با عمل جراحی کاملا برطرف می شوند.
۳- تومورهای بيضه ای ثانويه که ناشی از متاستاز تومورها به ساير نقاط بدن هستند. اين نوع تومورها معمولا در مردان بالای 50 سال دِده می شوند و شايعتر از تومورهای اوليه با منشا خود بيضه هستند. درمان معمول آنها برداشتن توسط جراحی و سپس راديوتراپی و شيمی درمانی است.
در پسربچه هايی که لوسمی حاد دارند گاهی سلولهای لوسمی می تواند به بيضه گسترش يابد وسرطان ايجاد نمايد. سرطان پروستات، ريه، پوست، کليه و ساير ارگانها نيز می تواند به بيضه گسترش يابد. اين سرطانها چون ناشی از گسترش تومورهای ديگر هستند معمولا پيش آگهی خوبی ندارند.
چه تعدادی از مردان به اين سرطان مبتلا می شوند؟
خطر ابتلا به اين سرطان ۱به ۳۰۰است يعنی از هر ۳۰۰مرد يک نفر به آن مبتلا می شود.
علت سرطان بيضه چيست؟
علت دقيق اکثر موارد سرطان بيضه مشخص نيست ولی تعدادی از عوامل خطر مستعد کننده ايجاد اين سرطان شناخته شده است.
وجود عوامل خطر معمولا شانس ابتلای فرد به اين بيماری را افزايش می دهد. سرطانهای مختلف عوامل خطر متفاوتی دارند؛ بعضی از عوامل خطر مثل سيگار کشيدن قابل کنترل است ولی بعضی ديگر مانند سن و نژاد قابل تغيير نيستند. با اين وجود تاکيد می کنيم که داشتن يک و يا حتی چند عامل خطر به معنای اين نيست که فرد حتمامبتلا به سرطان خواهد شد، فقط شانس ابتلا به سرطان در وی افزايش می يابد و بهتر است در فواصل مناسب از نظر وجود سرطان مربوطه چک شود.
به هر حال شانس ابتلا به سرطان بيضه حتی در صورت وجود عوامل خطر آن اندک است.
عوامل خطر سرطان بيضه عبارتند از
• نهان بيضگی: اين مشکل عامل خطر اصلی به حساب می آيد. قبل از تولد بيضه يک جنين پسر در شکم وی قرار دارد و درست قبل از تولد و يا ماههای اول بعد از تولد بيضه ها پايين آمده و درون اسکروتوم قرار می گيرد ولی تقريبا در ۳% از پسران بيضه ها پايين نمی آيد که به آن نهان بيضگی گويند و بايد در همان سنين کودکی نسبت به پايين آوردن آنها به وسيله جراحی اقدام کرد در غير اينصورت در بيضه باقيمانده در شکم شانس سرطان بيضه بسيار افزايش می يابد.
• سابقه خانوادگی: اگر پدر، برادر و يا فرزند مردی مبتلا به سرطان بيضه شده باشد احتمال ابتلا به سرطان بيضه در وی بالاتر خواهد بود.
• ايدز و عفونت HIV : هيچ عفونت ديگری به جز اچ. آی. وی.( ويروس ايدز) شانس ابتلا به سرطان بيضه را افزايش نمی دهد.
• نژاد و قوميت: اين سرطان در سفيدپوستان آمريکايی و اروپايی از آسيايی ها و آفريقايی ها بِشتر است.
• سايز بدن: محققان سوئدی به تازگی دريافته اند که اين سرطان در افرادی که به طور ژنتيکی اندامی کشيده و لاغر دارند بيشتر ديده می شود.
آبا می توان از سرطان بيضه پيشگيری کرد؟
هيچ يک از عوامل خطر سرطان بيضه قابل پيشگيری نيستند چون از بدو تولد وجود دارند ولی از طرفی بسياری از افراد مبتلا به سرطان بيضه هيچ عامل خطری ندارند به همين دليل راهی برای جلوگيری از ابتلا به اين سرطان وجود ندارد. فقط اکيدا توصيه می شود که نهان بيضگی پسربچه ها در همان اوان کودکی درمان گردد و فردی نيز که سابقه خانوادگی سرطان بيضه دارد مرتبا بيضه های خود را معاينه و در صورت لمس توده سريعا به پزشک مراجعه نمايد.
چگونه سرطان بيضه شناخته می شود؟
بسياری از سرطانهای بيضه در مراحل اوليه شناخته می شوند.اکثر موارد اولين علامت لمس يک توده در بيضه است ولی بعضی از سرطانهای بيضه تا مراحل بسيار پيشرفته نيز هيچ علامتی ندارند. گاهی سرطان بيضه در طی چکاپ ساليانه و يا در طی بررسی های مربوط به ناباروری يافت می شود.افراديکه مراقب سلامتی خود هستند و مرتبا برایچکاپ دوره ای مراجعه می کنند بهتر است از پزشک خود بخواهند معاينه صحيح بيضه توسط خود فرد آموزش داده شود.
نشانه های سرطان بيضه
لمس توده، تورم و درد نشانه های اصلی هستند. از هر ۱۰مورد سرطان در ۹مورد توده ای در بيضه لمس می شود.اين توده معمولا بدون درد است و فقط ناراحتی خفيفی ايجاد می کند. گاهی ممکن است بيضه فرد بزرگ و يا متورم و يا سنگينی و دردی در ناحيه ژنيتال و يا اسکروتوم احساس گردد
عائم ديگری که کمتر شايعند عبارتند از: رشد و تورم دردناک پستانها، کاهش ميل جنسی، رشد موهای صورت و بدن در پسران جوان(قبل از سن بلوغ).
علل شايع اين علائم آسيب و يا عفونت بيضه است و تنها بعد از رد شدن علل فوق احتمال وجود سرطان مطرح ميگردد.
وقتی به پزشک مراجعه می کنيد چه اقداماتی انجام می شود؟
شرح حال کاملی از شما گرفته می شود و به طور کامل معاينه می شويد. پزشک بيضه ها رااز نظر وجود تورم، درد ،توده و يا بزرگ شدن غدد لنفاوی بررسی می نمايد. در صورت لمس توده و شک به سرطان، سونوگرافی بيضه درخواست می گردد. سونوگرافی به پزشک کمک می کند که اطلاعاتی در مورد جامد بودن توده و يا محتوی مايع بودن آن کسب نمايد. سونوگرافی هيچ درد و ناراحتی ايجاد نمی کند؛ شما روی تخت دراز می کشيد ، ناحيه اسکروتوم و بيضه برهنه می شود و قدری ژل روی بيضه ماليده می شود و پروب دستگاه روی بيضه قرار می گيرد. علاوه برآن آزمايشات خون هم درخواست می گردد.وجود مارکرهای سرطانی(LDH ,βHCG ,αFP) به تشخيص بيماری و يا تشخيص موارد عود کمک می کند.
در بعضی از سرطانها با جراحی بيضه درگير به طور کامل برداشته می شود و برای بررسی به آزمايشگاه پاتولوژی فرستاده می شودتا نوع دقيق سرطان با جزئيات تعيين گردد. بندرت در بعضی از سرطانها ابتدا از بيضه نمونه گرفته می شود و در صورت نياز عمل جراحی انجام می شود.
عکس قفسه سينه و سی تی اسکن برای بررسی متاستاز و يا گسترش تومور به ساير نقاط بدن استفاده می شود. در صورت شک به درگير شدن ستون مهره ها و يا مغز و يا برای تعيين مرحله بيماریام.آر.آی درخواست می گردد. گاهی برای بررسی وجود متاستاز به غدد لنفاوی و يا وجود تومور فعال در اسکار(جای باقيمانده) تومور قبلی از نوعی اسکن به نام اسکن PET استفاده می گردد.
با استفاده از اين روشهای تشخيصی مرحله سرطان تعيين می گردد . تعيين مرحله سرطان برای انتخاب نوع درمان و تعيين امکان متاستاز و يا بررسی امکان بهبودی کامل بسيار لازم است.
در مرحله 0 : سرطان فقط در همان محل است و هيچ گسترشی ندارد حتی به بافتهای عمقی تر.
در مرحله۱: غدد لنفاوی ناحيه را درگير نکرده و تستهای خونی نيز طبيعی است.
در مرحله۲: سرطان به غدد لنفاوی همان ناحيه گسترش يافته است ولی غدد لنفاوی ساير نقاط را درگير نکرده است.
در مرحله ۳: سرطان به غدد لنفاوی دوردست و يا ساير ارگانهای بدن گسترش يافته است.
چگونه سرطان بيضه را درمان می کنند؟
بعد از تشخيص سرطان و تعيين مرحله آن،مناسب ترين درمان موجود برای بيمار انتخاب می شود. اگر مبتلا به سرطان بيضه هستيد پزشک در مورد نوع درمان و درصد موفقيت درصد موفقيت آن برای شما توضيحاتی می دهد. گاهی ممکن است برای اطمينان بيشتر به يک متخصص ديگر ارجاع داده شويد.
به طور خلاصه درمان شامل سه مقوله جراحی، راديوتراپی و شيمی درمانی است.
در درمان جراحی معمولا کل بيضه را با غدد لنفاوی اطراف آن برداشته می شود ولی بيضه ديگر در صورت سالم بودن باقی می ماند؛ و اين بيضه سالم بايد مرتبا از نظر ايجاد سرطان بطور دقيق چک شود. اگر يک بيضه باقی بماند به مقدار کافی اسپرم و هورمون مردانگی توليد می کند؛ اگر هر دو بيضه برداشته شود هورمون مردانگی به صورت دارويی برای بيمار تجويز می گردد.
در رايوتراپی به ناحيه اشعه مخصوص می تابانند که سلولهای سرطانی را از بين می برد. اين تابش در بعضی از افرادحالتی مثل آفتاب سوختگی روی پوست ايجاد می کند که به تدريج ترميم می شود و گاهی احساس خستگی، تهوع و اسهال نيز از علائم بعد از اشعه درمانی می باشد. معمولا محل تاباندن اشعه و دوز آن به گونه ای تنظيم می گردد که عوارض جانبی کمی ايجاد کند. در صورت سالم بودن بيضه ديگر ، بيضه سالم توسط يک پوشش محافظ پوشانده می شودکه آسيب نبيند. اگر هر دو بيضه نياز به تابش اشعه داشته باشد تعداد اسپرم های فرد کاهش می يابد . کاهش يا عدم وجود اسپرم سازی و در نتيجه ناباروری از عوارض بعدی آن خواهند بود.
شيمی درمانی استفاده از داروهای خاص برای از بين بردن سلولهای سرطانی است . معمولا از دو يا چند دارو با هم استفاده می شود تا اثر بهتری ايجاد کند. عوارض جانبی ناشی از آن عبارتند از ريزش مو(که بعد از پايان شيمی درمانی، موهای جديد خواهد روئيد.)زخمهای دهان، کاهش اشتها، تهوع و اتفراغ، افزايش احتمال ابتلا به عفونتهای مختلف، افزايش احتمال بروز خونريزي های پوستی خوبخود). ممکن است پزشک برای کاهش علائم عوارض جانبی داروهاطی برای شما تجويز کند؛ بايد دانست که با پايان طافتن درمان همه اين عوارض به تدريج بهبود می يابد. برای جلوگيری از عوارض جانبی دراز مدت مانند آسيب کبد، ريه و غيره بهتر است کاملا دستورات پزشک را رعايت نمائيد.
آيا می شود از درمانهای جايگزين يا مکمل استفاده نمود؟
ممکن است از آشنايان يا دوستان خود شنيده باشيد که شيوه های ديگر درمانی مثل استفاده از ويتامين ها،داروهای گياهی، تکنيکهای کاهش استرس، طب سوزنی و يا هوميوپاتی را برای درمان توصيه ميکنند. امروزه تب استفاده از درمانهای جايگزين يا مکمل همه¬گير شده است . اکيدا توصيه می شود قبل از اضافه کردن هريک از اين درمانها به درمان اصلی و استاندارد خود و يا قبل از تغيير نوع درمان خود حتما با پزشک و کادر درمان سرطان خود مشورت نمائيد. بعضی از اين روشها در کنار درمانهای استاندارد پزشکی با رعايت نکات خاص می تواند بدون خطر و گاه اثربخش باشد ولی استفاده سرخودانه از اين موارد ممکن است با درمان استاندارد تداخل نمايد و يا عوارض جانبی جدی ايجاد کند؛ به همين دليل است که در صورت تمايل به استنفاده از اين روشها حتما با پزشک خود مشورت کنيد .
با عوارض ناشی از بيماری و درمان آن چگونه می توان برخورد کرد؟
هر نوع درمانی ممکن است عوارض جانبی داشته باشد که چند ماه طول بکشد ولی اکثرا از بين می روند؛ اما بعضی از اين عوارض دائمی هستندکه با توجه به اينکه اکثر مبتلايان جوان هستند اين عوارض ممکن است برای آنها ناراحت کننده باشد:
• يکی از عوارض ناشی از درمان ، ناباروری است . خوشبختانه امروزه وجود بانکهای اسپرم در مراکز ناباروری پيشرفته کشور اين امکان را فراهم آورده که قبل از شروع هر نوع درمانی فرد مبتلا به اين مراکز مراجعه نمايد و مقاديری از اسپرمهای خود را با هزينه ناچيزی برای يک دوره 20 ساله در شرايط مناسب حفظ نمايد و در صورت بروز اشکال در اسپرم سازی بعد از درمان و تمايل به بچه دار شدن می تواند از اسپرمهای خود استفاده نمايد. لازم به ذکر است که در فرد مبتلا به سرطان اسپرمها سالم هستند و بيماری مستقيما به فرزند منتقل نمی شود. البته به هر حال در فرزندان به خاطر سابقه خانوادگی مثبت ريسک ابتلا، بالاتر از افراد عادی است.
• ممکن است جای خالی بيضه در اسکروتوم برای جوانان ناراحت کننده باشد. امروزه پروتزهای مناسبی وجود دارد که می توان سايز مناسب آن را درون اسکروتوم قرارداد تا فرم ظاهری بيضه حفظ گردد.
بعد از درمان چه بايد کرد؟
مراقبت و معاينات دوره¬ای بعد از اتمام درمان بسيار مهم است. پزشک شما برايتان توضيح می دهد که چه تستها و معايناتی در چه فاصله زمانی لازم است. اين توصيه ها را جدی بگيريد و حتما به آنها عمل کنيد تا در صورت وجود نشانه های متاستاز، سرطان به سرعت و در مراحل زودرس تشخيص داده شده و درمان گردد.
درمان سرطان ممکن است شما را خسته کند. بعد از درمان به خود فرصت بدهيد تا قوای از دست رفته خود را بازيابيد و سپس به فعاليتهای روزمره و سرکار خود برگرديد.
در صورت تشخيص سرطان بيضه چه سوالاتی می توانيد از پزشک خود بپرسيد؟
۱- لطفا نام علمی سرطان مرا به انگليسی و فارسی برايم بنويسيد(اين امر به شما امکان می دهد که در حد دانش خود اطلاعات مورد نياز را از اينترنت به دست آوريد و از تجارب پزشکان و بيماران ديگر بهره مند گرديد.)
۲- نوع سرطان و مرحله سرطان من چيست؟ آيا هر دو بيضه من درگير است؟
۳- چه نوع درمانهايی برای من مناسب است و شما کدام يک را پيشنهاد می کنيد؟
۴- درمان من چه مدت طول می کشد و عوارض جانبی بعد از درمان کدامند و کی از بين می روند؟
۵- هدف از درمان چيست و چه چيزی را بايد از درمان خود انتظار داشته باشم؟
۶- چه مدت بعد از درمان می توانم به سر کار خود برگردم؟
۷- ريسک عود سرطان من چقدر است و چه معاينات و تستهای دوره¬ای لازم است و با چه فواصل زمانی؟
۸- آيا اين بيماری و درمان آن بر روی روابط جنسی اثر می گذارد و چه موقع از اين نظر به حالت طبيعی برميگردم؟
۹- برای آماده شدن برای درمان چه بايد بکنم؟
۱۰- آيا پرسيدن نظر پزشک ديگری مفيد است؟
۱۱- چقدر احتمال ناباروری وجود دارد و آيا قبل از درمان لازم است که از بانک اسپرم استفاده کنم؟
همه اين سوالات باعث می شود که ديد خوبی در مورد بيماری خود پيدا کنيد و برای مقابله با آن آماده شويد.اگر حريف خود را بشناسيد بهتر با او مبارزه خواهيد کرد.
نکته آخر:
اگر مبتلا به سرطان بيضه هستيد افسرده و نااميد نشويد(به خصوص اگر در سنين جوانی قرار داريد)هنوز هم زندگی زيبا و درازمدتی در پيش روی خود داريد و به همه آرزوهای خود خواهيد رسيد. فقط سعی کنيد با معاينات دوره ای دقيق، استفاده از پروتز ، درمانهای مناسب برای رفع ناباروری و ساير تکنيکهای جديد کنار بيايد و از آنها در راه بهبود زندگی خود بهره ببريد .
با تشکر از خانم دکتر بيتا نيک خلق
شرح موضوع 
