سرطان همانند همه بيماري‌هاي ديگر اعم از مسري و غيرمسري قابل پيشگيري است. براساس آخرين تحقيقات انجام شده، 40 درصد سرطان‌ها در حال حاضر، در جهان قابل پيشگيري هستند و 40 درصد هم امكان تشخيص زودرس آنها و درمان كامل برايشان وجود دارد.20 درصد باقي‌مانده كه مبتلا به سرطان مي‌شوند هم مي‌توانند با درمان‌هاي اصلي و تسكيني زندگي قابل‌قبولي داشته باشند.
اين اتفاق در زمينه پيشگيري هنوز در دنيا رخ نداده است و در كشور ما هم لازم است قدم‌هاي بزرگي برداشته شود تا حداقل از نيمي از سرطان‌ها پيشگيري شود و مابقي نيز به نحو مطلوب درمان و مراقبت شوند. شرط اصلي براي رسيدن به اين وضعيت خوب توانمند شدن مردم براي آگاهي از چگونه زندگي كردن است، بدين معني كه مردم اگر بدانند چه چيزي خوب است و چه چيزي بد و سبك زندگي خود را بر مبناي رفتارهاي خوب طراحي كنند، قدرت اين مقابله را خواهند داشت. اين اتفاق در كشورهاي صنعتي پيش آمده است و متأسفانه در سال‌هاي آينده سرطان بيشتر در كشورهاي در حال توسعه و يا فقير لانه خواهد كرد. به همين دليل ضرورت توانمند شدن مردم در اولويت امور سلامت کشور قرار مي‌گيرد.
روند رو به رشد سرطان در ايران
ما مي‌دانيم كه در 10 سال آينده ميزان موارد سرطان در كشور ما قريب دو برابر و در 15 سال آينده نزديك به سه برابر خواهد شد. اين افزايش بيشتر به علت بالا رفتن سن جمعيت در كشور ماست، زيرا ميزان اميد به زندگي (سني كه يك ايراني در ابتداي تولد انتظار دارد به آن برسد) از سال 56 در پيش از پيروزي انقلاب اسلامي به قريب 74 سال رسيده است و همچنان رو به بالا خواهد بود اما به جز موضوع افزايش سن عوامل ديگري نيز در ايجاد سرطان دخالت دارند كه به طور خلاصه به دو گروه تقسيم مي‌شوند:
گروه اول: عللي هستند كه امكان پيشگيري از آنها با علم امروز جامعه پزشكي وجود ندارد اما شناختن آنها و پيگيري آنها مي‌تواند ما را به موقع به تشخيص سرطان برساند كه در اين صورت بيماران در گروهي قرار مي‌گيرند كه اگر چه به سرطان مبتلا مي‌شوند اما با معالجه به موقع و درست مي‌توانند زندگي عادي و قابل قبولي داشته باشند.
گروه دوم: عوامل خطر سرطان‌زا هستند، اينها عواملي هستند كه با شناخت درست از آنها و رعايت شرايط علمي و عملي مناسب امكان پيشگيري از سرطان به نحو مطلوب وجود خواهد داشت. اين تجربه در بسياري از كشورهاي صنعتي جهان عملي شده است و خيلي از سرطان‌ها در آن كشورها مهار شده‌اند. به عنوان مثال، سرطان معده كه امروز عامل اول سرطان در مردان ايراني است و علت اصلي مرگ ناشي از سرطان در زنان و مردان ايراني است، در كشورهاي غربي كنترل شده و به رقم بسيار پايين‌تري نسبت به كشور ما رسيده است.
چه بايد کرد؟
اقدام دولت و ملت ژاپن در اين زمينه مثال زدني است، در ژاپن همانند بسياري از كشورهاي شرقي تعداد موارد سرطان معده رقم بالايي داشت و بسياري از مردم تنها به علت سرطان معده مي‌مردند اما با برنامه‌ريزي درست حكومت ژاپن و تغيير رفتار مناسب ژاپني‌ها، امروز اين سرطان در ژاپن كنترل شده و به رقم قابل قبولي سقوط كرده است.
در اينجا سعي مي‌كنم بعضي از عوامل خطر را معرفي كنم:
استعمال دخانيات
هروقت از سرطان صحبت مي‌كنيم، استعمال دخانيات به هر شكل اعم از سيگار كشيدن، قليان كشيدن، پيپ، چپق و يا هر نوع ديگري مطرح مي‌شود. بديهي که است ضرورت دارد مردم از مضرات استعمال دخانيات مطلع باشند و تلاش كنند از آن احتراز کنند، اما تحقيقات بين‌المللي و تجربيات كشورهاي صنعتي نشان مي‌دهد كه علاوه بر آگاه شدن مردم از مضار غيرقابل پيشگيري مصرف دخانيات، لازم است حاكميت امور اجتماعي نيز قدم‌هاي موثري در اين زمينه بردارد، به همين جهت قوانين شناخته شده‌اي در دنيا وجود دارد كه گاهي در ايران نيز به تصويب رسيده است اما تا اين تاريخ هنوز به طور کامل چهره عملي به خود نگرفته است.
مصرف دخانيات بايد يك كار ناپسند تلقي شود كه هم مصرف‌كننده زيان مي‌بيند و هم انسان‌هاي ديگري كه هيچ گناهي جز هم جواري با افراد مصرف‌كننده مواد دخاني ندارند. به همين دليل در تمامي كشورهاي صنعتي محل كشيدن سيگار و يا پيپ و غيره از محل كار و زندگي مردم جدا شده است و انسان‌هاي سيگاري مكلف هستند، با احساس شرمندگي از محل اصلي خود دور شده و در محل كوچك و به طور معمول غيرمناسبي سيگار بكشند و يا در هتل اگر تقاضاي اتاقي بكنند كه استعمال دخانيات در آن آزاد باشد بايد پول بيشتري بپردازند و اين پول بيشتر بايد براي سلامت مردم هزينه شود اما مي‌بينيم هنوز در كشور ما استعمال دخانيات مانند قليان و سيگار در محل‌هاي عمومي كه به‌طور معمول محل تفريح مردم است و براساس قانون هم منع شده است در قهوه‌خانه‌ها، رستوران‌ها و... آزاد است. اين رفتار حاكميتي بايد با قدرت اصلاح شود. البته شرط اصلي اجراي قانون در كشور ما هم آگاهي مردم و پشتيباني از حاكميت است.
براساس قوانين بين‌المللي قيمت سيگار بايد به حدي گران باشد كه امكان تامين هزينه آن از عهده هر فردي برنيايد، البته اين گراني به نفع بيت‌المال بايد باشد نه به نفع شركت‌هاي دخاني و چند مليتي. در حالي كه در حال حاضر قيمت سيگار در كشور ما به حدي ارزان است كه با هر پولي و هر كسي مي‌تواند آن را تأمين كند و اين ضدسلامت است.
در كشورهاي صنعتي و براساس قوانين بين‌المللي كه از سوي مجلس شوراي اسلامي هم تاييد شده است، فروش سيگار به صورت نخ و به افراد كمتر از 18 سال ممنوع است اما در كشور ما اين اتفاق هنوز عملي نشده است و نوباوه‌هاي نازك‌تر از گل هم مي‌توانند هر تعداد نخ سيگار و براي هر كس تهيه كنند. همچنين است محدوديت محل فروش و يا تبليغات كه از اقدامات مؤثر در پيشگيري از استعمال دخانيات است. ملاحظه مي‌فرماييد كه تنها آگاهي مردم از مضرات دخانيات براي كنترل مصرف آن كافي نيست و لازم است دولت نيز اقدامات قانون‌مندانه و جدي به عمل آورد.
عفونت‌ها
بعضي از عفونت‌ها از عوامل خطر ايجاد سرطان، در نقاط متعدد بدن هستند، به همين دليل شناخت و معالجه آنها و يا پيشگيري از آلوده شدن به آنها مي‌تواند در پيشگيري از بروز سرطان‌ها مؤثر باشد. بعضي از اين عفونت‌ها كه در ايجاد سرطان‌ها دخالت دارند عبارتند از:
• عامل انگلي به اسم شيستوزوميازيس كه در مثانه جاي مي‌گيرد و در ايجاد سرطان در مثانه مؤثر است. اين انگل در ايران مهار شده است ولي هنوز در بخش‌هايي از استان خوزستان وجود دارد و نيازمند مراقبت مي‌باشد.
• ويروس مخصوصي كه در ايجاد سرطان خون (لمفوم هوچكين) و سرطان حلق و حنجره دخالت دارد (ويروس ابشتاين بار).
• باكتري مخصوصي كه در معده زندگي مي‌كند و با سرطان معده قرابت دارد. اين باكتري معروف همان هليکوباکتر پيلوري است.
• ويروس ديگري با سرطان دهانه رحم نزديكي زيادي دارد كه به نام ويروس پاپيلوماي انساني معروف است.
• ويروس‌هاي هپاتيت B و C نيز از عوامل ايجادي سرطان كبد هستند، خوشبختانه با واكسيناسيون كودكان ايراني با واكسن هپاتيت B اين ويروس در ايران نيز در حال كنترل است اما هنوز براي هپاتيت C قدم اساسي برداشته نشده است و واكسن ويژه‌اي نيز ندارد.
كشورهاي صنعتي با اقدامات جدي مديريتي اين عوامل عفوني را كنترل كرده‌اند و تنها در 7 درصد موارد هنوز عوامل عفوني پايدار هستند اما در كشور ما و كشورهاي مشابه اين عوامل تا 26 درصد موارد در ايجاد سرطان دخالت دارند.
سبك زندگي
روش زندگي عامل مهم ديگري در ايجاد سرطان‌هاست كه اگرچه در اينجا هم وظيفه مديريت‌هاي اجتماعي مهم است اما وظيفه تك‌تك افراد هم مهم است اگر شما مردم عزيز در اين زمينه توانمند شده و كمك كنيد، به آساني در حد مؤثري مي‌توانيد از سرطان‌ها پيشگيري کنيد، بعضي از رفتارهاي فردي كه در اين زمينه مؤثر هستند عبارتند از:
• انجام فعاليت فيزيكي منظم براي تمامي سنين و در همه وضعيت‌ها الزامي است. حداقل ميزان فعاليت فيزيكي نيم ساعت راه‌پيمايي روزانه است كه بايد به طور منظم و در ساعات معين صورت گيرد. بديهي است انجام فعاليت‌هاي بيشتر بهره بهتري نصيب مي‌كند.
• رژيم غذايي نيز از علل مهم مؤثر در ايجاد سرطان‌هاست، هر نوع رژيمي كه به افزايش وزن منجر شود، در ايجاد بسياري از سرطان‌ها از جمله سرطان پستان و سرطان روده بزرگ مؤثر است. وجود چربي در رژيم غذايي به‌خصوص اگر ميزان اسيدترانس آن بالا باشد و يا چربي‌هاي حيواني (مانند گوشت چرب، كله و پاچه و...) در رژيم وجود داشته باشد. سبزي‌ها و ميوه‌‌ها نيز به خصوص اگر تازه مصرف شوند، در كاهش سرطان‌ها به خصوص سرطان‌هاي گوارشي مانند سرطان روده بزرگ موثر هستند.
• آلودگي‌هاي شيميايي نيز از عوامل مهم ايجاد سرطان است، اگر آب‌هاي مصرفي به فلزات سنگين و يا كودهاي شيميايي و سموم گياهي آلوده باشد و يا مواد كشاورزي به اين عوامل آلوده باشد، مانند چاه‌هاي آبي كه در زمين‌هاي كشاورزي قرار دارند و يا رها شدن فاضلاب‌هاي صنعتي كارخانه‌ها در محيط‌هاي زندگي كه مي‌تواند هم محصولات كشاورزي و هم آب را آلوده كند، احتمال سرطان افزايش مي‌يابد. توجه به منبع آب مصرفي و محصولات كشاورزي از اهم وظايف مديريت سلامت كشور است اما آگاهي مردم نيز مي‌تواند در اين زمينه كمك كننده باشد. وجود مواد شيميايي در مواد غذايي به ويژه به عنوان نگه‌دارنده مانند نيتريت‌ها كه براي كنسرو كردن مواد غذايي گوشتي مصرف مي‌شود، از عوامل مهم سرطان‌زا به حساب مي‌آيند. غذاهاي گوشتي كه به صورت طولاني مدت مصرف شوند مانند سوسيس و كالباس و غذاهاي آماده به طور معمول داراي اين نوع مواد شيميايي نگه‌دارنده هستند.
رعايت بهداشت دهان و دندان و بهداشت عمومي نيز از عوامل مؤثر در پيشگيري از سرطان‌هاست. سرطان‌هاي مري و معده با رعايت نکردن بهداشت دهان و دندان رابطه مستقيم دارند بنابراين مسواك زدن و پاكيزه نگه‌داشتن دهان و دندان‌ها از اولويت‌هاي پيشگيري است.
• بسياري از مواد ريزمغذي مانند آهن، كلسيم، روي و ويتامين‌هايي چون ويتامين C و ويتامين‌هاي گروه B از عوامل پيشگيري‌كننده سرطان‌ها نيز هستند. با توجه به وضعيت كمبود دريافت ريزمغذي‌ها در كشور ما مصرف اين مواد براي همه مردم به ويژه در سنين بالا توصيه مي‌شود.
پيشگيري از سرطان در چه سني بايد صورت گيرد؟
تحقيقات نشان داده است كه دو سوم بيماري‌ها در سنين بالا حاصل رفتارهاي نابه‌جا و سبك زندگي نادرست در سنين نوجواني و تماس با عوامل خطر در سنين كودكي است، بنابراين اصلاح سبك زندگي از اوان كودكي بايد مورد توجه قرار گيرد تا از عوارض آن در بزرگسالي پيشگيري كرده باشيم.
نكته مهم
عوامل خطر سرطان‌ساز كه از آنها نام برده شد، براي بسياري از بيماري‌هاي ديگر نيز مشترك هستند، بنابراين شناسايي و اصلاح رفتارها در مقابل اين عوامل خطر نه تنها موجب پيشگيري از بروز سرطان مي‌شود بلكه از بسياري از بيماري‌هاي ديگر نيز پيشگيري مي‌‌کند.
منبع : پايگاه اطلاع رساني سلامت ايران
شرح موضوع