معمولا پس از دوران يائسگي، استخوان هاي اغلب زنان به تدريج تحليل مي رود و موجب مي شود كه استخوان ها بخصوص استخوان هاي لگن خاصره ترد و شكننده شوند. شكستگي هاي لگن و بالاي ران ناشي از استئوپروز بخصوص در زنان به پديده اي جدي و رو به افزايش بدل شده است.
برخي از مردان سالخورده نيز مبتلا به پوكي استخوان هستند. طبق آمار، آمريكاي شمالي بزرگترين تعداد بيماري پوكي استخوان بين كشورهاي دنيا را دارد.
اگرچه سوابق ارثي و ژنتيك خانواده مهمترين علت پوكي استخوان ذكر مي شود، اما عوامل محيطي چون تغذيه و عدم ترك (ورزش نكردن) نيز در بروز اين بيماري نقش بسزايي دارند، همچنين بروز برخي از بيماري هاي مزمن را نمي توان ناديده گرفت. تحقيقات اپيدميولوژيك، عمده ترين دليل افزايش بروز استئوپروز را در كشورهاي آسيايي، تغييرات محيطي، شهرنشيني، كاهش فعاليت بدني و تغذيه غلط ذكر مي كند.
تحقيقات جديد لزوم استفاده از كلسيم را در مقابله با اين بيماري بسيار تاييد مي كنند، اما نكته حائز اهميت اين است كه علاوه بر كلسيم فاكتورهاي ديگري نيز در مقابله با اين بيماري سودمندند. علاوه بر كلسيم و فسفر، ويتامين D، ويتامين A، ويتامين C، منگنز، كولين، بورون، منيزيم، پروتئين، ترك ورزش و استرس و ناراحتي هاي روحي همگي در رشد استخوان دخالت دارند:
كلسيم: كلسيم يك ماده معدني نسبتا خنثي است كه در ساختمان دندان و استخوان شركت دارد. كلسيم بهترين و موثرترين ماده معدني است كه تا به حال براي) مقابله با پوكي استخوان از آن استفاده شده است. سنين نوجواني و سنين رشد، بهترين زمان براي دريافت زياد كلسيم است (دو برابر ميزان استاندارد) و باعث متراكم تر و محكم تر شدن توده استخواني خواهد شد. پس از 30 سالگي احتمالا ديگر خوردن كلسيم اثري در افزايش حجم استخوان ندارد ولي در به تاخير انداختن تحليل رفتن و پوك شدن استخوان ها موثر است.
براي حفظ استحكام و سلامتي استخوان ها روزانه 1200 -1000 ميلي گرم كلسيم لازم است. به دليل محدود بودن مقدار كلسيم در غذاها، غالبا مقادير مصرفي از مقدار توصيه شده كمتر است، ولي چون ذخاير كلسيم مقدار آن را در بافت ها ثابت نگه مي دارد، مشخص نمي شود.
از آنجايي كه كلسيم مهمترين عامل در پيشگيري و درمان اين بيماري به شمار مي آيد، از اين رو عوامل موثر در افزايش جذب كلسيم و كاهش جذب كلسيم و همچنين منابع مناسب تامين كلسيم را ذكر خواهيم كرد:
عوامل موثر در افزايش و كاهش جذب كلسيم:
۱ – ويتامين D: مصرف ويتامين Dدر زماني كه در آغاز مرحله پوكي استخوان است، بيشتر اثر شفابخشي دارد تا اينكه در مرحله پيشرفته پوكي استخوان مصرف شود. چون هرچه سن بالا مي رود توانايي جذب ويتامين D نيز كاهش مي يابد، زنان سالخورده بايد ميزان بيشتري ويتامين D استفاده كنند. يكي از بهترين منابع ويتامين D ماهي چرب، كنسرو ماهي ساردين، شير و. . . است. مسئله مهم اين است كه در فصل زمستان ساخت ويتامين D توسط پوست از طريق آفتاب كاهش مي يابد، زيرا بدن پوشيده از لباس است و كمتر در معرض آفتاب قرار مي گيرد در نتيجه در اين زمان لزوم استفاده از منابع اين ويتامين بيشتر است.
۲ - لاكتوز: حدود 15 درصد تا 50 درصد باعث افزايش جذب كلسيم مي شود، بنابراين فوايد تامين كلسيم از شير كه يك غذاي غني از لاكتوز است مشخص مي شود.
۳ - ميزان نياز: مقادير كمتر كلسيم اگر در دفعات زيادتر مصرف شود بهتر از مقادير زياد آن جذب مي شود. در دوران بارداري، شيردهي و بلوغ چون نياز بيشتر است حتي اگر كم مصرف شود، بيشتر جذب مي شود.
۴ - اسيديته مواد گوارشي: كلسيم در اسيد بهتر حل مي شود. با كم شدن اسيد معده در سنين بالا جذب كلسيم كم مي شود.
۵ - پروتئين:در غذاهاي غني از پروتئين جذب كلسيم بيشتر است، زيرا آمينو اسيدهايي كه با كلسيم يك تركيب محلول تشكيل مي دهند، باعث سهولت جذب مي شوند. پروتئين غذايي حاوي اسيدآمينه هاي ضروري بوده كه براي تشكيل استخوان مورد نياز است، اما دريافت زياد پروتئين حيواني يا غير لبني (مثل انواع گوشت ها) سبب افزايش تحليل استخواني مي شود. از زماني كه دريافت پروتئين افزايش مي يابد، بايد دريافت كلسيم نيز اضافه شود تا از تاثير نامساعد آن جلوگيري به عمل مي آيد. از منابع غني آن مي توان به ماهي، شير، حبوبات، گوشت پرنده، پنير، تخم مرغ و فرآورده هاي سويا اشاره كرد.
۶ - وضعيت روحي - رواني: تحقيقات نشان داده است كه در فعاليت هاي استرس زا (امتحان رانندگي، كنكور، خواستگاري و. . . ) در زنان جوان و مضطرب، مقدار دفع كلسيم و كاهش جذب آن بيشتر بوده است.
۷ - اسيد اگزاليك: ريواس با باند شدن با كلسيم، تركيبي به نام اگزالات كلسيم به وجود مي آورد كه كلسيم نمي تواند براي جذب از آن آزاد شود. وجود 5 تا 6 درصد اسيد اگزليك آزاد در كاكائوهاي نامرغوب باعث شده تا مصرف شير كاكائو براي كودكان ممنوع اعلام شود.
۸ - افزايش حركات لوله گوارش: در مواقعي كه فيبر زيادي مصرف شود، حركات روده افزايش پيدا مي كند در نتيجه غذا سريع تر از لوله گوارش مي گذرد و كلسيم به مقدار كمتري جذب مي شود.
۹ - تعادل كلسيم و فسفر
۱۰ - فعاليت وتحرك: اشخاصي كه فعاليت كمتري دارند و بيماراني كه بي تحركندژژژژ، هر ماه ازكلسيم استخوان آنها به ميزان 5/0 درصد كل ذخيره كلسيم كاسته مي شود، ضمن اينكه قدرت آنها براي جايگزيني اين كلسيم نيز كم است. شواهد كنوني گوياي اين مطلب است كه عدم استقرار روي ساق پا بيش از بي تحركي، سبب ايجاد تعادل منفي كلسيم مي شود.
برخي از مردان سالخورده نيز مبتلا به پوكي استخوان هستند. طبق آمار، آمريكاي شمالي بزرگترين تعداد بيماري پوكي استخوان بين كشورهاي دنيا را دارد.
اگرچه سوابق ارثي و ژنتيك خانواده مهمترين علت پوكي استخوان ذكر مي شود، اما عوامل محيطي چون تغذيه و عدم ترك (ورزش نكردن) نيز در بروز اين بيماري نقش بسزايي دارند، همچنين بروز برخي از بيماري هاي مزمن را نمي توان ناديده گرفت. تحقيقات اپيدميولوژيك، عمده ترين دليل افزايش بروز استئوپروز را در كشورهاي آسيايي، تغييرات محيطي، شهرنشيني، كاهش فعاليت بدني و تغذيه غلط ذكر مي كند.
تحقيقات جديد لزوم استفاده از كلسيم را در مقابله با اين بيماري بسيار تاييد مي كنند، اما نكته حائز اهميت اين است كه علاوه بر كلسيم فاكتورهاي ديگري نيز در مقابله با اين بيماري سودمندند. علاوه بر كلسيم و فسفر، ويتامين D، ويتامين A، ويتامين C، منگنز، كولين، بورون، منيزيم، پروتئين، ترك ورزش و استرس و ناراحتي هاي روحي همگي در رشد استخوان دخالت دارند:
كلسيم: كلسيم يك ماده معدني نسبتا خنثي است كه در ساختمان دندان و استخوان شركت دارد. كلسيم بهترين و موثرترين ماده معدني است كه تا به حال براي) مقابله با پوكي استخوان از آن استفاده شده است. سنين نوجواني و سنين رشد، بهترين زمان براي دريافت زياد كلسيم است (دو برابر ميزان استاندارد) و باعث متراكم تر و محكم تر شدن توده استخواني خواهد شد. پس از 30 سالگي احتمالا ديگر خوردن كلسيم اثري در افزايش حجم استخوان ندارد ولي در به تاخير انداختن تحليل رفتن و پوك شدن استخوان ها موثر است.
براي حفظ استحكام و سلامتي استخوان ها روزانه 1200 -1000 ميلي گرم كلسيم لازم است. به دليل محدود بودن مقدار كلسيم در غذاها، غالبا مقادير مصرفي از مقدار توصيه شده كمتر است، ولي چون ذخاير كلسيم مقدار آن را در بافت ها ثابت نگه مي دارد، مشخص نمي شود.
از آنجايي كه كلسيم مهمترين عامل در پيشگيري و درمان اين بيماري به شمار مي آيد، از اين رو عوامل موثر در افزايش جذب كلسيم و كاهش جذب كلسيم و همچنين منابع مناسب تامين كلسيم را ذكر خواهيم كرد:
عوامل موثر در افزايش و كاهش جذب كلسيم:
۱ – ويتامين D: مصرف ويتامين Dدر زماني كه در آغاز مرحله پوكي استخوان است، بيشتر اثر شفابخشي دارد تا اينكه در مرحله پيشرفته پوكي استخوان مصرف شود. چون هرچه سن بالا مي رود توانايي جذب ويتامين D نيز كاهش مي يابد، زنان سالخورده بايد ميزان بيشتري ويتامين D استفاده كنند. يكي از بهترين منابع ويتامين D ماهي چرب، كنسرو ماهي ساردين، شير و. . . است. مسئله مهم اين است كه در فصل زمستان ساخت ويتامين D توسط پوست از طريق آفتاب كاهش مي يابد، زيرا بدن پوشيده از لباس است و كمتر در معرض آفتاب قرار مي گيرد در نتيجه در اين زمان لزوم استفاده از منابع اين ويتامين بيشتر است.
۲ - لاكتوز: حدود 15 درصد تا 50 درصد باعث افزايش جذب كلسيم مي شود، بنابراين فوايد تامين كلسيم از شير كه يك غذاي غني از لاكتوز است مشخص مي شود.
۳ - ميزان نياز: مقادير كمتر كلسيم اگر در دفعات زيادتر مصرف شود بهتر از مقادير زياد آن جذب مي شود. در دوران بارداري، شيردهي و بلوغ چون نياز بيشتر است حتي اگر كم مصرف شود، بيشتر جذب مي شود.
۴ - اسيديته مواد گوارشي: كلسيم در اسيد بهتر حل مي شود. با كم شدن اسيد معده در سنين بالا جذب كلسيم كم مي شود.
۵ - پروتئين:در غذاهاي غني از پروتئين جذب كلسيم بيشتر است، زيرا آمينو اسيدهايي كه با كلسيم يك تركيب محلول تشكيل مي دهند، باعث سهولت جذب مي شوند. پروتئين غذايي حاوي اسيدآمينه هاي ضروري بوده كه براي تشكيل استخوان مورد نياز است، اما دريافت زياد پروتئين حيواني يا غير لبني (مثل انواع گوشت ها) سبب افزايش تحليل استخواني مي شود. از زماني كه دريافت پروتئين افزايش مي يابد، بايد دريافت كلسيم نيز اضافه شود تا از تاثير نامساعد آن جلوگيري به عمل مي آيد. از منابع غني آن مي توان به ماهي، شير، حبوبات، گوشت پرنده، پنير، تخم مرغ و فرآورده هاي سويا اشاره كرد.
۶ - وضعيت روحي - رواني: تحقيقات نشان داده است كه در فعاليت هاي استرس زا (امتحان رانندگي، كنكور، خواستگاري و. . . ) در زنان جوان و مضطرب، مقدار دفع كلسيم و كاهش جذب آن بيشتر بوده است.
۷ - اسيد اگزاليك: ريواس با باند شدن با كلسيم، تركيبي به نام اگزالات كلسيم به وجود مي آورد كه كلسيم نمي تواند براي جذب از آن آزاد شود. وجود 5 تا 6 درصد اسيد اگزليك آزاد در كاكائوهاي نامرغوب باعث شده تا مصرف شير كاكائو براي كودكان ممنوع اعلام شود.
۸ - افزايش حركات لوله گوارش: در مواقعي كه فيبر زيادي مصرف شود، حركات روده افزايش پيدا مي كند در نتيجه غذا سريع تر از لوله گوارش مي گذرد و كلسيم به مقدار كمتري جذب مي شود.
۹ - تعادل كلسيم و فسفر
۱۰ - فعاليت وتحرك: اشخاصي كه فعاليت كمتري دارند و بيماراني كه بي تحركندژژژژ، هر ماه ازكلسيم استخوان آنها به ميزان 5/0 درصد كل ذخيره كلسيم كاسته مي شود، ضمن اينكه قدرت آنها براي جايگزيني اين كلسيم نيز كم است. شواهد كنوني گوياي اين مطلب است كه عدم استقرار روي ساق پا بيش از بي تحركي، سبب ايجاد تعادل منفي كلسيم مي شود.
منبع : همشهري
شرح موضوع